Północny fragment Wyspy Man (widać Ramsey) z lotu ptaka
Tablice rejestracyjne na Wyspie Man
Man (
ang.
Isle of Man, Mann,
manx
Ellan Vannin, Mannin) – wyspa w archipelagu
Wysp Brytyjskich
, położona na
Morzu Irlandzkim
, pomiędzy
Wielką Brytanią
i
Irlandią
. Posiada (wraz z
Wyspami Normandzkimi
) specyficzny status polityczny
dependencji Korony brytyjskiej
. Formalnie nie jest częścią
Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej
ani
Unii Europejskiej
. Na
fladze wyspy Man
przedstawiony jest tzw.
triskelion
.
Ustrój polityczny
Głową państwa jest monarcha brytyjski, noszący tytuł Lord of Mann. Reprezentuje go Lieutenant Governor, sprawujący swój urząd przez okres pięciu lat. Man ma własny, dwuizbowy parlament,
Tynwald
(Thingvöller), działający nieprzerwanie od
979
r.
Rząd składa się z dziewięciu ministerstw. Na jego czele stoi Chief Minister, powoływany przez
Tynwald
na pięcioletnią kadencję.
Wielka Brytania
odpowiada za politykę zagraniczną i obronność Man.
Geografia
Wyspa jest w większości nizinna, jedynie w części północnej znajdują się wzgórza, sięgające do wysokości 621 m n.p.m. (góra
Snaefell
). Wyspa posiada wybrzeże
klifowe
. W ok. 30% pokrywają ją
wrzosowiska
i
krzewy
. Klimat na wyspie jest umiarkowany ciepły morski. Temperatura waha się od 5 °C w
lutym
do ok. 20-25 °C w
lipcu
, a roczna suma opadów to ok. 850 mm (w większości od października do grudnia).
Populacja
W 2006 r. populacja wyspy Man liczyła 80.058 osób, z czego 26.218 zamieszkiwało stolicę
Douglas
. 47,6% stanowiły osoby urodzone na wyspie, kolejne 37,2% w Wielkiej Brytanii, 3,4% w Szkocji, 2,1% w Irlandii Północnej i niespełna 1,2% w Irlandii.
Rdzenną ludność wyspy stanowią
celtyccy
Manxowie
. Największy odsetek imigrantów osiedlających się lub pracujących w ostatnich latach na Manie stanowią: Hindusi, Polacy, Portugalczycy, Słowacy, obywatele RPA, Tajowie i Włosi.
Gospodarka
Podstawą gospodarki jest
turystyka
. W roku
1992
Man odwiedziło 302 tysiące turystów. Ludność zajmuje się uprawą, m.in.
ziemniaków
oraz drzew owocowych, a także hodowlą
bydła
,
owiec
,
drobiu
.
Przemysł
ma mniejsze znaczenie, jest to głównie przemysł rolno-spożywczy, włókienniczy, pamiątkarski. Wyspa emituje własne
banknoty
,
monety
i znaczki pocztowe. PKB wynosi ok. 2,1 mld. $ (2003), czyli ok. 28,5 tys. na głowę mieszkańca. Bezrobocie na wyspie jest bardzo niskie, gdyż wynosi niecały 1%, a inflacja wynosi 3,6%.
Transport
Na Wyspę Man można dostać sie drogą powietrzną lub morską. Lotnisko Ronaldsway Airport znajduję się w południowo - wschodniej części wyspy, blisko Derbyhaven. Samoloty bezpośrednio na wyspę latają z licznych portów lotniczych w Wielkiej Brytanii i Irlandii oraz z Jersey i Szwajcarii. Główny port morski leży w obrębie stolicy Douglas. Promy na wyspę wyplywają z Wielkiej Brytanii i Irlandii. Przewoźnik promowy[2], obsługujący te przeprawy, należy do najstarszych w Europie.
Historia
Wyspa była zasiedlona przez
Celtów
.
- W
1765
władze brytyjskie kupiły od księcia Altholl suwerenność wyspy za 70 tys. funtów i roczną pensję.
- W
1828
uregulowano jej status jako terytorium podległego
Koronie Brytyjskiej
. Do połowy XIX wieku celtycki
język manx
był w powszechnym użyciu.
Od 1904 r. na wyspie Man organizowane są "Isle of Man TT Races" - uliczne wyścigi motocyklowe zaliczane do jednych z najbardziej widowiskowych i niebezpiecznych imprez tego typu na świecie. Wyspa jest jedynym terytorium należącym do Wielkiej Brytanii, na którym nie obowiązuje ograniczenie prędkości.
Władcy wyspy Man
Królowie wyspy Man
Rządy
szkockie
1265-1275
Rządy szkockie 1275-
1290
Rządy
angielskie
1290-
1293
Rządy szkockie 1293-
1296
Rządy angielskie 1296-
1313
Rządy szkockie 1313
Okres sporny między Szkocją i Anglią o dominacje nad wyspą 1313-
1333
W 1333 król Anglii,
Edward III
podporządkował sobie wyspę Man, którą oddał w lenno rodzinie de Montacute.
- William I de Montacute 1333-
1344
- William II de Montacute 1344-
1392
- William Le Scrop 1392-
1399
- Henry Percy 1399-
1405
- John I Stanley 1405-
1414
- John II Stanley 1414-
1437
- Thomas I Stanley 1437-
1459
- Thomas II Stanley 1459-
1504
Lordowie wyspy Man
- Thomas III Stanley 1504-1521
- Edward Stanley 1521-1572
- Henry Stanley 1572-1593
- Ferdinand Stanley 1593-1594
Rządy angielskie 1594-1610
- William I Stanley 1610-1612
- Elizabeth Stanley 1612-1627
- James I Stanley 1627-1651
Rządy angielskie 1651-1660
- Charles Stanley 1660-1672
- William II Stanley 1672-1702
- James II Stanley 1702-1736
- James Murray 1736-1764
- John Murray 1764-1765
W 1765 tytuł Lorda Wyspy Man został sprzedany królowi Anglii. Na terytorium wyspy władzę przejął, reprezentujący monarchę,
gubernator
.
Przypisy
Linki zewnętrzne