Stanisław Szczęsny Potocki z synami
Stanisław Szczęsny Potocki herbu
Pilawa
(ur.
1753
w
Krystynopolu
, zm.
14 marca
1805
w
Tulczynie
) – polityk polski o orientacji
prorosyjskiej
,
wojewoda ruski
w latach
1782
-
1788
,
generał-lejtnant
wojsk koronnych
1784
-
1792
,
generał artylerii koronnej
w latach
1788
-
1792
, marszałek
konfederacji targowickiej
1792
w
Koronie
, rosyjski general-en-chef od
1797
, dyplomata. Stanisław Szczęsny Potocki używał tytułu
hrabiowskiego
, który nigdy nie był mu przyznany. Współtwórca
konfederacji targowickiej
.
Uważany za zdrajcę, w czasie
insurekcji kościuszkowskiej
skazany zaocznie na karę śmierci.
Szczęsny Potocki był synem
wojewody kijowskiego
Franciszka Salezego Potockiego
, potężnym i majętnym
magnatem
z setkami tysięcy poddanych, głównie w
województwie bracławskim
. Wykształcony w domu. Umysłowo rozwijał się powoli, był słabego
charakteru
[1]. W wieku szesnastu lat otrzymał pierwszą funkcję publiczną –
starostwo
bełzkie
.
Pierwsze małżeństwo
Ożenił się potajemnie w wieku lat 18 z
Gertrudą z Komorowskich
, która zmarła tragicznie w okolicznościach rzucających podejrzenia na
ojca
Szczęsnego. Załamany moralnie u progu życia z powodu tragicznego zgonu żony próbował popełnić
histeryczne
samobójstwo
, jednocześnie przepraszał ojca i prosił o wybaczenie
mezaliansu
.
Drugie małżeństwo z Józefiną Amalią
1 grudnia
1774
Stanisław Szczęsny poślubił
Józefinę Amalię z Mniszchów
, osobę różną od niego pod względem
temperamentu
i inteligencji, utalentowaną artystycznie, lubiącą pisać i malować. Jest ogólnie znane, że miała wiele romansów, stąd uważa się, że spośród jedenaściorga urodzonych przez nią dzieci, jedynie trojga ojcem był Stanisław[1]. Małżonkowie bardzo krótko mieszkali razem.
Trzecie małżeństwo
Przebywając w
1793
roku w Sankt Petersburgu, Szczęsny spotkał małżonkę, Józefinę Amalię, z którą nie żył od pewnego czasu. Porozumiał się z nią w sprawach majątkowych i w zamian za przekazanie jej w zarząd wszystkich majątków otrzymywał rentę w wysokości 900 tysięcy złotych polskich.
W latach 1793-
1795
Szczęsny przebywał w
Hamburgu
z
Zofią Wittową
. W 1795 we Lwowie małżeństwo Józefa i Zofii Wittów zostało rozwiązane, a w
1796
za sumę kilkuset tysięcy złotych Witt uznał rozwód.
Na początku 1798 r. w
Kamieńcu Podolskim
sąd konsystorski ogłosił rozwód Stanisława z Józefiną, która zmarła w październiku.
28 kwietnia
Zofia Wittowa poślubiła Stanisława Szczęsnego Potockiego, w tym samym roku urodził się ich najstarszy syn
Aleksander
. W
1799
Potoccy udali się w podróż poślubną, m.in. do
Włoch
, gdzie, jak podawała później Zofia, w wyniku gwałtu poczęty został
Mieczysław
. Pod koniec życia Szczęsnego małżeństwo przeżywało trudności z powodu romansu Zofii z pasierbem – Szczęsnym Jerzym, domniemanym ojcem
Bolesława
.
Życie i kariera
W latach
1782
-
1788
był
wojewodą ruskim
i początkowo współpracownikiem
Stanisława Augusta Poniatowskiego
, ale od
1784
skłaniał się do opozycji magnackiej.
W tymże roku ufundował dar patriotyczny dla Rzeczypospolitej, na który składały się 24 armatki trzyfuntowe i czterystu
żołnierzy
piechoty
, warte 100 tysięcy złotych polskich, podczas gdy roczny dochód Szczęsnego wynosił 3 miliony złotych.
Związany z koterią faworyta
Katarzyny II
,
Grigorija Potiomkina
. W latach
1785
-
1789
był wielkim mistrzem loży
Wielkiego Wschodu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego
[2]
W
1788
zrzekł się urzędu wojewody ruskiego i odkupił od
Alojzego Fryderyka von Brühla
patent generała artylerii koronnej za sumę 20 tysięcy dukatów. Został wybrany do Izby Poselskiej, jego antyreformatorski program polityczny nie zyskał poparcia. Na
Sejmie Czteroletnim
był posłem z
województwa bracławskiego
i działał jako przywódca stronnictwa prorosyjskiego, usiłując blokować wszelkie próby reform, a nawet dążąc do zniesienia w ogóle centralnego rządu w Polsce.
Zniechęcony obradami sejmowymi, wybrał się w podroż w (
1789
) najpierw do
Wiednia
, skąd wysyłał do kraju literaturę propagandową.
W grudniu
1790
przybył do
Paryża
, gdzie
24 grudnia
1790
został przyjęty do klubu
jakobinów
jako członek zagraniczny[3]. Utożsamiał jakobinizm z republikańskimi tendencjami opozycji magnackiej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
W
1791
, na wieść o uchwaleniu Konstytucji 3 Maja, wraz z Sewerynem Rzewuskim z Wiednia dążył do organizacji interwencji rosyjskiej w Polsce (patrz: linki zewnętrzne). W tym samym roku przybył do
Jassów
, gdzie znajdowała się główna kwatera Potiomkina, spotkał tam przyszłą żonę –
Zofię
, która była
metresą
Potiomkina. W tym samym roku udał się do
Sankt Petersburga
, gdzie w zmowie z
carycą Katarzyną
, negocjując wraz z
Franciszkiem Ksawerym Branickim
i
Sewerynem Rzewuskim
z politykami rosyjskimi, założyli
konfederację targowicką
, której celem było utrzymanie tradycyjnych instytucji i swobód szlacheckich, jak
liberum veto
, jak i przekształcenie Polski w zdecentralizowaną federację magnacką. Konfederacją zarządzał jako jej marszałek z siedziby rodowej w
Tulczynie
.
30 sierpnia
1792
w dniu jego imienin ksiądz
Michał Sierakowski
odprawił nabożeństwo w
Lubomli
i wygłosił przemówienie, w którym wysławiał jego gorliwość w dźwiganiu upadłej wolności, zapewniając o wdzięczności przyszłych pokoleń, stawiał go za wzór cnoty i patriotyzmu i ogłosił zbawcą
Rzeczypospolitej
[4].
Urażony złą prasą w Rzeczypospolitej Stanisław Szczęsny zdecydował się na "wieczystą ekspatriację" – opuścił Polskę w
1793
r. i udał się do
Hamburga
, gdzie dotarły go wieści o skazaniu na karę śmierci, wieczysta
infamię
, pozbawienie godności, konfiskatę majątku i utratę wszystkich urzędów przez
Sąd Najwyższy Kryminalny
w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Wobec nieobecności skazanego, wyrok wykonano
in effigie
29 września
1794
.
Rządy targowicy zostały wkrótce wymuszone za pomocą armii rosyjskiej (
wojna polsko-rosyjska
) i z udziałem króla, który przystąpiwszy do konfederacji w lipcu
1792
praktycznie skapitulował. Sam Szczęsny ponoć w rozbiorowe zamiary Rosji nie wierzył i myślał, że swoimi akcjami umożliwi zachowanie polskiej tożsamości politycznej i terytorium, ale po drugim
rozbiorze
wyjechał do Rosji i zadeklarował swoją lojalność dla tego państwa, wstąpił do armii rosyjskiej na swoją prośbę, zawartą w liście do carycy z
1794
r., w którym prosił również o uznanie go Rosjaninem, a w
1797
został odznaczony najwyższą rangą – generalską general-en-chef. W maju
1795
Stanisław Szczęsny powrócił do majątku.
Ciekawostką jest, że kiedy w
1792
ks.
Józef Poniatowski
wyzywał Szczęsnego Potockiego na pojedynek z Wiednia, gdzie przebywał, Szczęsny nie odmówił wprost, lecz wyznaczył na miejsce spotkania nierealistyczną lokację –
Sankt Petersburg
, gdzie ks. Józef byłby zapewne aresztowany przez władze rosyjskie, gdyby się tam pojawił.
Schyłek życia i śmierć
W wyniku romansu syna z żoną u Stanisława Potockiego rozwijała się
mania prześladowcza
, podejrzewał, że jest systematycznie truty.
Zmarł
28 marca
1805
r. w wieku 53 lat. Pogrzeb zakłóciło ograbienie zwłok z rosyjskiego munduru, orderów i klejnotów, a nagie zwłoki zostały porzucone pod ścianą.
W
1775
odznaczony
Orderem Orła Białego
i
Orderem Świętego Stanisława
. Kawaler rosyjskiego
Orderu św. Andrzeja Powołańca
od
1782
,
kawaler maltański
[5]
Ciekawostki
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1
Łojek J.
(1983, wyd. II), Potomkowie Szczęsnego. Dzieje fortuny Potockich z Tulczyna 1799-1921, Lublin, Wydawnictwo Lubelskie,
- ↑ Stanisław Małachowski-Łempicki, Wykaz polskich lóż wolnomularskich oraz ich członków w latach 1738-1821,
Kraków
1929
, s. 24.
- ↑
Łojek J.
(
1988
), Dzieje zdrajcy,
Katowice
, s. 126
- ↑ Tadeusz Śliwa, Michał Sierakowski, w:
Polski Słownik Biograficzny
, t. XXXVII, s. 289.
- ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s.216.
Zobacz też
Linki zewnętrzne