Konzentrationslager Groß-Rosen (uproszczona pisownia: Gross-Rosen) - nazwa
niemieckiego obozu
koncentracyjnego
, istniejącego w latach
1940
-
1945
, nieopodal wsi
Rogoźnica
(nazwa powojenna), będącego na czele ponad setki obozów pracy założonych na
Śląsku
, na terenie
Czech
i
Niemiec
.
Historia Obozu
Stammlager
Groß-Rosen został założony latem
1940
roku. Pierwszy transport więźniów dotarł
2 sierpnia
1940
. Do
1 maja
1941
obóz funkcjonował jako filia
KL Sachsenhausen
, następnie uzyskał status samodzielnego obozu koncentracyjnego.
Komendantami Groß-Rosen byli:
-
Arthur Rödl
(
1940
-
1942
)
-
Wilhelm Gideon
(
1942
-
1943
)
-
Johannes Hassebroek
(
1943
-
1945
)
W latach
1941
-
1942
KL Groß-Rosen był niewielkim obozem pracy, którego więźniowie byli wykorzystanie przy wydobywaniu granitu z pobliskiego kamieniołomu. Prócz tego z pracy więźniów korzystało kilka firm niemieckich, wśród nich
Siemens und Halske
oraz
Blaupunkt
.
Na terenie obozu istniały odgrodzone części, m.in. obóz kobiecy. Jeńców radzieckich mordowano po przywiezieniu, ok. 2.500 z nich zostało zamordowanych na przełomie
1941
i
1942
roku.
W
1944
roku KL Groß-Rosen stanął na czele potężnego imperium podobozów, na które składało się ponad sto placówek bardzo zróżnicowanych pod względem pełnionej funkcji. W tym okresie również Gross-Rosen było miejscem przerzutu dziesiątek tysięcy więźniów z obozów ewakuowanych na wschodzie, przy zbliżającym się froncie.
Marsz śmierci
wyruszył z Gross-Rosen w lutym
1945
roku, obóz został wyzwolony przez
Armię Czerwoną
14 lutego
1945
.
Arbeitserziehungslager
Jesienią
1943
roku został założony na terenie Groß-Rosen tzw. wychowawczy obóz pracy, jako placówka
wrocławskiego
Gestapo
. Byli doń kierowani głównie ludzie młodzi, za rozmaite przewinienia, dla reedukacji przez pracę. Obóz funkcjonował do końca, a liczbę osób, które przez niego przeszły szacuje się na ponad 4 200.
Inne podobozy
W wyniku decyzji o tzw. "
ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej
", czyli
zagładzie
Żydów
cała seria obozów pracy wykorzystujących więźniów żydowskich na obszarze Dolnego Śląska i okręgu
Kraj Sudetów
została podporządkowana w
1944
komendanturze Gross-Rosen. Powstał wówczas jeden z największych konglomeratów obozów pracy, skupiających obozy w około stu lokalizacjach, o bardzo zróżnicowanej strukturze, typie działalności, stopniu podporządkowania obozowi-matce.
Wśród nich wymienić należy cały zespół obozów związanych z kompleksem jednej z największych wojennych budowli
III Rzeszy
, znanej pod kryptonimem "
Riese
", znajdującej się w
Górach Sowich
. Budowa ta była objęta całkowitą tajemnicą, toteż w większości zatrudniono przy niej więźniów żydowskich - przeznaczonych do wymordowania. Wobec nikłych źródeł i dokumentów do dziś historycy nie są zgodni, co do przeznaczenia kompleksu "Riese", w tym olbrzymich tuneli i korytarzy drążonych w skałach. Najważniejsze tezy mówią o nowej kwaterze
Hitlera
lub o olbrzymiej fabryce tajnej broni
V-2
.
Więźniowie i ofiary
Więźniowie
Aż do końca
1941
roku do Gross-Rosen kierowani byli wyłącznie więźniowie z innych obozów koncentracyjnych, dopiero potem także bezpośrednio z placówek policyjnych. Więźniowie, zwłaszcza w pierwszym okresie przed rozbudową systemu podobozów, w większości byli narodowości
polskiej
. Od końca
1941
roku do podobozów kierowano również tysiące
sowieckich jeńców wojennych
- trudno dziś ustalić ich liczbę. W Gross-Rosen i jego podobozach znaleźli się również członkowie ruchu oporu z
Francji
i innych krajów zachodniej Europy (w sumie 3250 osób, z czego około 2000 w Gross-Rosen), ewakuowani w ramach akcji o kryptonimie "
Nacht und Nebel
" (pl.: Noc i mgła).
Praca przy kamieniołomie była bardzo ciężka. Więźniowie przez 12 godzin na dobę wynosili bloki granitu ważące kilkadziesiąt kilogramów. Każde uchybienie było okazją do zakatowania więźnia nawet na śmierć. Głodowe racje żywnościowe (ok. 1000 kilokalorii), brak opieki lekarskiej, oraz terror oprawców powodowały dużą śmiertelność. KL Gross-Rosen był postrzegany jako jeden z najcięższych obozów.
W latach
1941
-
1942
odsetek
Żydów
był w Gross-Rosen stosunkowo niewielki i nieustannie spadał, na co miała wpływ zarówno niewielka liczba Żydów kierowanych do Gross-Rosen, jak i akcja masowej "eutanazji", która dotknęła 80% więźniów żydowskich w obozie głównym. W roku
1942
, 37 ostatnich Żydów zostało skierowanych z Gross-Rosen do
Auschwitz
. Wówczas w obozie pozostali prawie wyłącznie więźniowie polityczni, inteligencja, członkowie ruchu oporu i inne nieżydowskie kategorie więźniów. Ponownie przywożeni od października
1943
Żydzi byli kierowani do rozbudowujących się wówczas podobozów, w których stanowili pokaźny odsetek więźniów. W
1944
roku wiele transportów żydowskich przyjeżdżało do Gross-Rosen, a z reguły bezpośrednio do jego filii, z
Auschwitz
(m.in. transporty Żydów węgierskich) oraz z likwidowanych gett, z
łódzkim
na czele.
Zobacz
biogramy więźniów
.
Liczba ofiar
Więźniowie ginęli w obozie z wyczerpania pracą, z chorób, z wycieńczenia i wygłodzenia. Byli mordowani za uchybienia wobec regulaminu. Większość Żydów i jeńców sowieckich traktowana była wyjątkowo okrutnie. Szczególnie tragicznym momentem był luty
1945
roku i morderczy
marsz śmierci
ewakuujący więźniów. Przez obóz przeszło 125 tys. więźniów, z czego 40 tys. zmarło.
Zbrodnia i Kara
Nigdy nie odbył się osobny proces prawny osądzający winy niemieckiego personelu zarządzającego obozem KL Gross Rosen. Wszyscy skazani byli sądzeni indywidualnie lub zostali skazani za zbrodnie popełnione w innych obozach koncentracyjnych. Wielu zbrodniarzy z Gross Rosen nigdy nie zostało osądzonych za swoje zbrodnie.
-
Karl Gallasch
– najokrutniejszy z esesmanów w obozie, codziennie zabijał ok. 5 osób – skazany na karę śmierci powiesił się 19 maja 1947 w więziennej celi we Wrocławiu.
-
Wilhelm Gideon
– po wojnie został skazany za zbrodnie wojenne na 10 lat więzienia.
-
Friedrich Entress
– naczelny lekarz
SS
w KL Gross-Rosen. Wykonywał więźniom zastrzyki z
fenolu
– sądzony za zbrodnie w
Mauthausen
skazany na karę śmierci i stracony.
-
Johannes Hassebroek
– ostatni komendant obozu. W 1948 r. skazany przez brytyjski Trybunał Wojskowy na karę śmierci za zbrodnie popełnione w obozach koncentracyjnych. W styczniu 1950 karę zamieniono mu jednak na 15 lat więzienia, a już we wrześniu 1954 wypuszczono go na wolność. Zmarł w 1977 w Westerstede.
-
Willibald Jobst
– jeden z lekarzy
SS
. Skazany na karę śmierci w pierwszym procesie załogi
Mauthausen
przed amerykańskim Trybunałem Wojskowym. Wyrok wykonano przez powieszenie w
więzieniu Landsberg
.
-
Albert Lütkemeyer
– osądzony przez brytyjski Trybunał Wojskowy w Hamburgu za zbrodnie w
Neuengamme
. Skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano w więzieniu
Hameln
w czerwcu 1947.
-
Arthur Rödl
– pierwszy komendant obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Popełnił samobójstwo w 1945.
-
Heinz Thilo
– lekarz
SS
. Popełnił samobójstwo w Berlinie w 1947.
-
Anton Thumann
– jeden z największych sadystów w obozach. Odpowiadał jedynie za zbrodnie popełnione w
Neuengamme
. Trybunał wydał na Thumanna wyrok śmierci, który został wykonany przez powieszenie w październiku 1946 w więzieniu Hameln.
Dzieje powojenne
Więzienie NKWD
Po wojnie przez ok. 2 lata na terenie KL Gross-Rosen funkcjonowało tajne więzienie
NKWD
, którego dzieje nie zostały jeszcze należycie przebadane. Utrudniło to w dużym stopniu zachowanie archiwaliów i resztek materialnych po hitlerowskim obozie. Z tego też względu, mimo wielu prób środowisk więźniarskich nie było możliwe założenie muzeum przez dziesiątki lat po wojnie. Z zabudowań obozowych zachowały się dwa budynki, trochę drugorzędnych ruin i podmurówki baraków. Kamieniołom był dalej eksploatowany.
Tereny obozowe i muzeum
W roku
1983
zostało powołane do życia Muzeum Gross-Rosen, które zabezpieczyło nieliczne pozostałe eksponaty i archiwalia, oraz rozpoczęło prace badawcze nad rekonstrukcją dziejów obozu. Udało się ustalić tożsamość ponad połowy więźniów oraz opracować naukowo część podobozów. W wyniku reformy samorządowej, muzeum przeszło pod władanie sejmiku wojewódzkiego, co odbiło się negatywnie na finansach muzealnych. Badania zostały przyhamowane. Dzięki pomocy zagranicznej fundacji udało się w
2004
roku wykupić z rąk prywatnego przedsiębiorcy historyczny kamieniołom, którego teren został odchwaszczony, ogrodzony i przygotowany dla zwiedzających. W dniu
22 września
2005
roku miało miejsce uroczyste przekazanie kamieniołomu w stan posiadania Muzeum.
Zobacz też
Bibliografia
Wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na
osobnej stronie
.
Linki zewnętrzne