Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Św. (XVw.)
Pruszcz Gdański (
kasz.
Pruszcz, Pruszcz Gduńsczi,
niem.
Praust) –
miasto i gmina
w
województwie pomorskim
, w
powiecie gdańskim
, nad rzeką
Radunią
, należące do
aglomeracji gdańskiej
, przylega od południa do
Gdańska
. Miasto jest siedzibą
powiatu gdańskiego
i
gminy
.
Pruszcz Gdański leży przy wylocie z
Gdańska
drogi krajowej nr 1 oraz głównej linii kolejowej do
Gdyni
. Na południe od miasta rozpoczyna się
obwodnica trójmiejska
, a niedaleko tego miejsca znajduje się także węzeł drogowy Rusocin stanowiący początek
autostrady A1
.
Według danych z 31 grudnia 2009 miasto miało 26 298 mieszkańców[1].
Środowisko naturalne
Pruszcz Gdański leży na styku
Żuław Wiślanych
i
Pojezierza Kaszubskiego
, co ma duży wpływ na zróżnicowanie typów krajobrazu w najbliższej okolicy. Przez miasto przepływa rzeka
Radunia
. Tutaj swój początek ma także
Kanał Raduni
. Zabudowa miasta skupia się głównie u podnóża
Pojezierza Wschodniopomorskiego
i łagodnie przechodzi ku równinie deltowej
Wisły
.
Według danych z 2005[3] Pruszcz Gdański ma obszar 16,47 km², w tym:
- użytki rolne: 26%
- użytki leśne: 0%
Miasto stanowi 2,08% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z 31 grudnia 2007[4]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 25 143 | 100 | 13 167 | 52,4 | 11 976 | 47,6 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 1428,6 | 741 | 687,6 |
Według danych z roku 2005[3] średni dochód na mieszkańca wynosił 2591,68 zł. (115 miejsce w Polsce)
Ludność
-
1960
: 7800 mieszkańców
-
1970
: 13100 mieszkańców
-
1975
: 16200 mieszkańców
-
1980
: 18500 mieszkańców
-
1990
: 21100 mieszkańców
-
1995
: 21200 mieszkańców
-
2000
: 22200 mieszkańców
-
2004
: 23529 mieszkańców
-
2008
: 25163 mieszkańców
-
2009
: 25924 mieszkańców (czerwiec 2009)
Osiedla
- Osiedle Nad Radunią
- Komarowo
- Osiedle Sady
-
Osiedle Wschód
- Osiedle Strzeleckiego
- Osiedle Na Wzgórzu
Historia
Pradzieje na obszarze Pruszcza Gdańskiego
Pierwsi osadnicy na terenie zajmowanym przez dzisiejsze miasto pojawili się ok. VI w p.n.e. Dzięki niedalekiej odległości od morza, osada praktycznie od razu znalazła korzystne warunki do rozwoju. W okresie świetności
Imperium Rzymskiego
, osada była jednym z kluczowych portów przy dawnym ujściu
Wisły
. To właśnie tu kwitło wytwórstwo oraz docierała większośc ekspedycji kupieckich, przemierzających
szlak bursztynowy
. Do dziś podczas prac archeologicznych na stanowiskach zlokalizowanych w bezpośredniej bliskości miasta archeolodzy odnajdują groby,
urny
pogrzebowe, wyroby z
brązu
,
szkła
czy
bursztynu
, a także rzymskie czy arabskie monety.
Średniowiecze
Średniowiecze to okres
pomorskich książąt
i lokalnego rycerstwa władającego osadami w sąsiedztwie Pruszcza. W przekazach historycznych znajdują się liczne historie dotyczące miejscowych wielmożów – Bartłomieja i Piotra z
Rusocina
, Jarosława z
Osieka
czy Chwalimira i Wojciecha Stefanowiców. Pierwsza wzmianka o Pruszczu w 1367 r. W okresie świetności
zakonu krzyżackiego
, rycerze Zakonu Krzyżackiego, poczynili w mieście szereg inwestycji, stwarzając z pruszczańskiej wsi zaplecze dla warownego Gdańska. Krzyżacy nadali Pruszczowi też znaczące przywileje. Tych nie skąpiła również
korona polska
podczas
wojny trzynastoletniej
z Zakonem. W czasie tej wojny w Pruszczu stacjonowały wojska polskie.
Czasy nowożytne do 1815 r.
Obszar pruszczańskiej wsi systematycznie się powiększał, podobnie jak liczba mieszkańców. Pruszcz cały czas w dużym stopniu był zależny od Gdańska i m.in. płacił daniny na rzecz miasta. Do dzisiejszych czasów zachowały się dokumenty dokładnie inwentaryzujące pruszczański majątek, np. w
1793
roku w Pruszczu było 295 koni, 53 byków, 119 krów (w tym 113 mlecznych), 26 cielaków, 294 świnie, 74 warchlaki oraz 10 uli pszczelich. Leżącą w strategicznym punkcie podczas drogi do Gdańska, często odwiedzały koronowane głowy. Wśród dostojników którzy zawitali do Pruszcza, bądź spędzili w nim kilka nocy znaleźli się m.in.
Zygmunt I
,
Zygmunt August
,
Zygmunt III Waza
,
Jan Kazimierz
,
Stanisław Leszczyński
czy
August II
. Kolejne konflikty zbrojne pozostawiały po sobie w Pruszczu liczne ślady. Wieś często była zapleczem dla kolejnych armii. W kronikach miasta zachowały się wzmianki o wielkim pożarze z
1801
roku. Również początek
XIX wieku
odcisnęły na Pruszczu piętno. W
1807
roku, w pruszczańskim kościele żołnierze francuscy urządzili magazyn
prochu
. Stąd też
marszałek Lefebvre
kierował zdobywaniem Gdańska. W czerwcu
1812
roku przez wieś przedefilował sam
Napoleon Bonaparte
. W
1813
roku po klęsce Napoleona, Pruszcz powrócił pod panowanie
pruskie
.
Królestwo Prus i Cesarstwo Niemieckie (1815-1919)
Pruskie panowanie poluzowało więzi łączące Pruszcz z Gdańskiem. Uwłaszczono chłopów, miasto przestało być właścicielem gruntów w Pruszczu. Zniesiono również opłaty na rzecz Gdańska. Od
1818
Pruszcz wchodził w skład powiatu gdańskiego wiejskiego (Danziger Landkreis), i stał się stosunkowo ważnym ośrodkiem administracyjnym. W roku
1820
w Pruszczu mieszkało 740 osób, w roku
1848
już 1556. W latach
1875
-
1880
Pruszcz był miejscowością o najszybciej rosnącej liczbie ludności spośród wszystkich miast i gmin ówczesnej prowincji
Prusy Zachodnie
. W pierwszej połowie XIX wieku w Pruszczu zaczęły się liczne inwestycje, a także modernizacja dotychczasowej infrastruktury. Pojawiły się nowe drogi, czy linia kolejowa czy mostki na
Raduni
. Rozpoczęto również intensywne prace przeciwpowodziowe na
Kanale Raduni
. Przełom XIX i XX wieku to kolejne inwestycje, brukowanie dróg, zakładanie linii telefonicznych czy elektrycznego oświetlenia ulic. W roku
1881
powstaje w Pruszczu
cukrownia
– największy zakład przemysłowy na tym terenie. Miejscowość staje się też ośrodkiem handlowym.
Okres Wolnego Miasta Gdańsk i II Wojna Światowa
Po zakończeniu
I wojny światowej
Pruszcz znalazł się w granicach utworzonego w
1920
Wolnego Miasta Gdańska
. Od maja
1933
, gdy wybory w Wolnym Mieście Gdańsku wygrali hitlerowcy, jej przedstawiciele pojawili się także w pruszczańskiej administracji. Po
1939
Niemcy w statusie Pruszcza dokonali korekt administracyjnych i włączyli go do powiatu Gdańsk-Wieś. Prawa miejskie Pruszcz otrzymał w roku 1940. Już od połowy sierpnia 1939 roku Niemcy zaczęli aresztować przedstawicieli mniejszości polskiej w Pruszczu i okolicach. Łącznie represjom poddano 200 osób, część z nich trafiła do hitlerowskich obozów zagłady. Administracja nazistowska utworzyła tu podobóz kobiecy Praust obozu koncentracyjnego
KL Stutthof
. W styczniu
1945
roku przez Pruszcz przeszła część więźniów z tzw.
marszu śmierci
z ewakuowanego obozu koncentracyjnego Stutthof. 24 marca 1945 roku
wojska radzieckie
zdobyły Pruszcz. Miasto zostało włączone do Polski, zamieszkującą go ludność niemiecką
wysiedlono
.
Czasy współczesne
Od
1945
roku na obrzeżach miasta zaczęły powstawać mniejsze lub większe warsztaty czy zakłady produkcyjne. Z biegiem lat w mieście pojawiało się coraz więcej inwestycji, choć niektóre z nich, jak chociażby kanalizacyjno-wodociągowe trwały aż do wczesnych lat 90-tych ubiegłego wieku.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa gdańskiego
.
Architektura
Zabytki wpisane do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Pomorskiego
- kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Św. z pastorówką – ob. biblioteką publiczną, bramą cmentarną oraz terenem przykościelnym wraz z kaplicą przedpogrzebową, murem kościelnym i starodrzewem, ul. Wojska Polskiego 34 (wpis do rejestru nr 305 z 13 sierpnia 1962). Świątynię wzniesiono około XIV w. w
stylu gotyckim
. Budynek kościoła jest murowany z cegły, trójnawowy z
gwiaździstym sklepieniem
. Zachowało się bogate wyposażenie kościoła z bogatym, rzeźbionym z drewna i
polichromowanym wyposażeniem
, m.in. renesansową amboną z 1578 r., galerią i barokowym prospektem organowym. Na osi głównego wejścia do kościoła znajduje się brama cmentarna wzniesiona w 1648. Po północnej stronie świątyni znajdziemy neogotycką kostnicę z drugiej połowy XIX w. Naprzeciwko kościoła stoi budynek dawnej plebani wzniesionej w 1755 r., przed którą stoją dwa granitowe słupki w typie gdańskich
przedproży
z datą 1651.
- dom mieszkalny, ul. Krótka nr 6 (wpis do rejestru nr 612 z 30 maja 1972)
- dom mieszkalny, ul. Grunwaldzka nr 23 (wpis do rejestru nr 613 z 30 maja 1972)
-
Kanał Raduni
– kanał wraz z
groblami
, towarzysząca zabudową i zielenią na całej długości obiektu – od
śluzy
na zachód od Pruszcza Gdańskiego do ujścia Kanału do
Starej Motławy
w Gdańsku (wpis do rejestru nr 986 z 18 maja 1981)
- zespół
cukrowni
Pruszcz – portiernia z bramami i murem, budynek biura głównego, kotłownia główna, surownia, budynek techniczno-produkcyjny, budynek
filtracji
, pakownia, warniki, suszarnia, magazyn
cukru
, miodownik, piec wapienny, kuźnia, rezydencja akcjonariusza, willa dyrektora, ul. Chopina 17 (wpis do rejestru nr 1369 z 25 sierpnia 1992)
- kościół parafialny pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z działką oraz starodrzewem, ul. Chopina 3 (wpis do rejestru nr 1849 z 6 czerwca 2009)
Gospodarka
Nowe Centrum Pruszcza Gdańskiego
Walorem gospodarczym miasta jest zaczynająca się w pobliżu
autostrada A1
. Tuż przy obwodnicy trójmiasta, w pobliżu autostrady A 1 powstała dzielnica przemysłowa – Bałtycka Strefa Inwestycyjna. Swoje magazyny i zakłady produkcyjne umieściły tu firmy z branży elektronicznej, spożywczej, magazynowej, odzieżowej i metalowej. W centrum miasta powstała nowoczesna zabudowa mieszkaniowo-usługowa, za którą miasto otrzymało Nagrodę Honorową Towarzystwa Urbanistów Polskich w ogólnopolskim konkursie na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną w roku 2009.
Transport drogowy
Pruszcz Gdański jest ważnym węzłem komunikacji drogowej. Łączna długość dróg w mieście wynosi 75 km. Przez miasto przebiegają drogi krajowe i wojewódzkie:
-
91
Cieszyn – Gdańsk (jednocześnie jest fragmentem międzynarodowej trasy
E75
), na terenie miasta stanowi ul. Grunwaldzką
-
226
Przejazdowo – Horniki – ul. Kopernika, ul. Chopina, ul. Gruwaldzka oraz ul. Zastawna
-
227
Pruszcz Gdański – Wocławy – ul. Powstańców Warszawy
Na przedmieściu miasta rozpoczyna się obwodnica trójmiejska
S6
, oraz znajduje się początek autostrady
A1
.
Miasto jest połączone z Gdańskiem przy pomocy autobusów miejskich: 205, 207, 209, 232, N5 oraz innymi liniami prywatnymi.
Kolej
Przez miasto przebiega
linia kolejowa nr 9
(
Warszawa Wschodnia
–
Gdańsk Główny
) oraz zaczyna się, obecnie nieużytkowana
linia kolejowa nr 229
do
Łeby
. Na stacji zatrzymują się wszystkie
pociągi osobowe
oraz nieliczne
pociągi pośpieszne
.
Stacja Pruszcz Gdański
jest również przystankiem trójmiejskiej
Szybkiej Kolei Miejskiej
.
Lotnisko
W Pruszczu znajduje się
Lotnisko Pruszcz Gdański
, na którym stacjonuje
49 Pułk Śmigłowców Bojowych
.
Port lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy
znajduje się w odległości 25 kilometrów od miasta, a wygodny dojazd zapewnie obwodnica trójmiasta.
Oświata i edukacja
szkoły:
- Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1
- Liceum Ogólnokształcące
- Gimnazjum nr 1
- Zespół Szkół nr 2
- Szkoła Podstawowa nr 3
- Zespół Szkół nr 4
- Katolickie Szkoły Niepubliczne im. Jana Pawła II
- Prywatna Szkoła Muzyczna I stopnia
przedszkola:
- Przedszkole Publiczne nr 3
- Niepubliczne Przedszkole im. Janusza Korczaka
- Niepubliczne Przedszkole „Promyczek”
- Niepubliczne Przedszkole „ Bajeczka”
- Niepubliczne Przedszkole „Jedyneczka”
- Niepubliczne przedszkole „Czwóreczka”
Ochrona zdrowia
- Samodzielne Publiczne Pogotowie Ratunkowe
- Centrum Medyczne Sp. z o.o.
- Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej im. Ireny Olborskiej
- Praktyka rodzinna i specjalistyczna "Familia"
- "Revimed" Centrum Medyczno Rehabilitacyjne
Kultura
Na terenie Gminy Miejskiej Pruszcz Gdański działa od 1 grudnia 2008 r. samorządowa instytucja kultury – Centrum Kultury i Sportu, które powstało w wyniku połączenia zadań Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji oraz Miejskiego Domu Kultury. Podstawowym zadaniem Centrum jest wspieranie i animowanie kulturowej i sportowej aktywności mieszkańców Pruszcza Gdańskiego. W Pruszczu Gdańskim funkcjonuje Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna. Działalność kulturalna biblioteki to zarówno spotkania autorskie, biesiady literackie, jak również wystawy, wernisaże i koncerty.
Sport i rekreacja
Przy Centrum Kultury i Sportu w Pruszczu Gdańskim działają sekcje: tańca towarzyskiego, psich zaprzęgów, cheerleaderek, modelarnia, judo, brydża, kajakowa, koszykówki, piłki nożnej, piłkarzyków, rugby, siatkówki, szachowa, wspinaczki. Z CKiS-em współpracuj między innymi mistrz Europy psich zaprzęgów Igor Tracz i wielokrotna mistrzyni Polski w tańcu towarzyskim, znana z Tańca z Gwiazdami, Agnieszka Pomorska. W Pruszczu działa również Miejski Klub Sportowy Czarni – sekcja piłki nożnej, siatkówki i rugby.
Turystyka
Podczas wykopalisk archeologicznych na terenie Pruszcza odnaleziono wiele tysięcy przedmiotów przechowywanych obecnie w Muzeum Archeologicznym, które świadczą o tym, że w I-V w n.e. funkcjonowała tu faktoria handlowa stanowiąca zakończenie północnego szlaku i będąca jednym z silniejszych ośrodków nad Bałtykiem. Obecnie trwają prace nad zrekonstruowaniem faktorii.
Szlak Bursztynowy w Pruszczu Gdańskim
Do tej pory wykonano już część stylizowanego na okres wpływów rzymskich pieszo-rowerowego szlaku bursztynowego. W miejscu nieużytków powstał liczący ok. 5 ha powierzchni Międzynarodowy Bałtycki Park Kulturowy z amfiteatrem, ogrodem "Cztery pory roku", placem zabaw dla dzieci, boiskiem wielofunkcyjnym, skate parkiem i górką saneczkową. Szlak Bursztynowy i Park Kulturowy żyją już własnym życiem, czego dowodem są liczne imprezy odbywające się na tym terenie. W miesiącach letnich w amfiteatrze Parku odbywają się przedstawienia teatralne i koncerty muzyczne.
Zabudowa i aranżacja osady będzie nawiązywać do nie zrekonstruowanej jeszcze nigdy, zabudowy północnych stron Barbaricum z pierwszych wieków naszej ery.
Na terenie Faktorii krzyżują się liczne szlaki turystyczne z obszaru całego powiatu gdańskiego np. Szlak Przedwojennych Elektrowni Wodnych na rzece Raduni czy Szlak Mennonitów.
Religia
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi
Kościół Rzymskokatolicki
:
W mieście działa także
Kościół Zielonoświątkowy
-
protestancka
wspólnota o charakterze
ewangelikalnym
oraz
Sala Królestwa
Świadków Jehowy
.
Przypisy
Linki zewnętrzne
Cukrownia w Pruszczu Gdańskim