Dom w
Zakopanem
, gdzie przebywał Seweryn Goszczyński
Seweryn Goszczyński (ur.
4 listopada
1801
w
Ilińcach
koło
Humania
, zm.
25 lutego
1876
we
Lwowie
), polski działacz społeczny, rewolucjonista, pisarz i
poeta
polskiego romantyzmu
. Zasłynął jako autor wierszy patriotycznych oraz jeden z czołowych członków
grona mesjanistycznego
Andrzeja Towiańskiego
. Współcześnie znany zwłaszcza dzięki
powieści poetyckiej
Zamek kaniowski
oraz
powieści gotyckiej
Król zamczyska. Obok
Antoniego Malczewskiego
i
Józefa Bohdana Zaleskiego
zaliczany do tzw. "szkoły ukraińskiej" poetów romantycznych.
Życie
Pochodził z niezamożnej rodziny. Uczył się w różnych szkołach, najdłużej w szkole
bazylianów
w
Humaniu
. W
1820
przyjechał do
Warszawy
, wstąpił do tajnego
Związku Wolnych Braci Polaków
. Gdy wybuchło
powstanie w Grecji
, w sierpniu
1821
poszedł pieszo na
Ukrainę
, aby przez
Odessę
dostać się do Grecji. Zabrakło mu jednak pieniędzy na tę podróż, zatrzymał się więc na Ukrainie. Pozostał tam aż do
1830
, prowadząc działalność konspiracyjną. Był ścigany przez policję, co zmuszało go do częstych zmian miejsca zamieszkania. Stworzył wówczas wiele wierszy patriotycznych, m.in. Ucztę zemsty. W czerwcu
1830
ponownie przyjechał do Warszawy i wstąpił do
sprzysiężenia Piotra Wysockiego
. Był jednym z uczestników ataku na
Belweder
. W
powstaniu listopadowym
walczył w randze kapitana pod dowództwem generała
Józefa Dwernickiego
. Brał udział w bitwach:
pod Stoczkiem
i
Nową Wsią
. Po kapitulacji Warszawy wraz z korpusem
generała Rybińskiego
udał się do
Prus
. Przekroczył granicę
5 października
1831 roku w okolicach wsi
Jastrzębie
gdzie ogłoszono kapitulację i złożono broń. Armia liczyła jeszcze 19.871 ludzi, w tym 9
generałów
, 89
oficerów
sztabowych
i 416 młodszych oficerów. Wraz z armią na
emigrację
udały się też władze powstańcze z ostatnim
prezesem Rządu Narodowego
Bonawenturą Niemojowskim
, członkowie
sejmu
i liczni politycy m.in.
Joachim Lelewel
, oraz znany poeta
porucznik
Wincenty Pol
. Po przekroczeniu granicy pruskiej na rzece
Pissie
żołnierze armii polskiej zostali
internowani
w obozie w zabudowaniach klasztoru
franciszkanów
w
Brodnicy
. Osiedlił się w
Galicji
, kontynuując działalność polityczno-społeczną. W
1832
założył we Lwowie
Związek Dwudziestu Jeden
, zaś w
1835
w Krakowie
Stowarzyszenie Ludu Polskiego
. W
1838
wyemigrował do
Francji
. Tam poznał
Mickiewicza
i
Słowackiego
. W
1842
wstąpił do Koła
Towiańczyków
, gdzie zaprzyjaźnił się z
Michałem Szweycerem
. Odciął się od swojej dawnej działalności politycznej, zrezygnował też z pisarstwa. Żył w dokuczliwej biedzie. W
1872
dzięki pomocy przyjaciół wrócił do kraju, zamieszkał we Lwowie. Tam zmarł, został pochowany na
cmentarzu Łyczakowskim
. Na jego mogile, w alei zasłużonych, społeczeństwo Lwowa wystawiło piękny pomnik dłuta
Juliana Markowskiego
.
Konflikt z Aleksandrem Fredrą
W 1835 Goszczyński w pracy „Nowa epoka poezji polskiej” skrytykował ostro "niepolski charakter" komedii
Aleksandra Fredry
. Napisał: "Nazwiska polskie nie są tym samym, co charaktery polskie; kilka osób, kilka scen narodowych nie rozleją barwy narodowej na wiersze czterech tomów; pasztet przysłów, bez związku z charakterami i z całością dzieła jest tylko słownikiem przysłów; miłosna strona narodu jest to rys kosmopolityczny – a to jest właśnie wszystko, co ma stanowić polskość komedyi Fredra [celowy błąd w odmianie nazwiska], ale cnoty, wady śmieszności, charaktery pojedyncze, fizjonomia ogólna, zgoła cokolwiek tworzy pomniki prawdziwie narodowej indywidualności, tego na próżno byś tam szukał[1]". Atak ten wynikał z niskich pobudek. Jak wspomina w swoich pamiętnikach sam Goszczyński[2], stracił on dla Fredry szacunek w 1832, gdy starał się o fundusze na pismo Związku Dwudziestu Jeden. Fredro jako członek komitetu przyznającego subwencję zażądał, by członkowie komitetu mogli cenzurować artykuły, które będą przecież sponsorować. Goszczyński nie zgodził się na ten warunek i pismo nigdy nie powstało. Tekst Goszczyńskiego był pierwszym z szeregu ataków (
Wincenty Pol
,
Edward Dembowski
, Leszek Dunin Borkowski, anonimowy artykuł w poznańskim "Tygodniku Literackim") na komediopisarza, które doprowadziły do wieloletniego milczenia Fredry (sam pisarz podawał, że trwało ono 13 – 15 lat, badacze wyznaczają jego długość na 12 – 19 lat).
Poeta małej ojczyzny
Seweryn Goszczyński jest jednym z tych twórców rodzimego romantyzmu, na których niezatarte piętno wywarł charakter kultury
małej ojczyzny
. Poeta dorastał na
Ukrainie
i w
Galicji
, gdzie dość wcześnie skończywszy edukację – opuścił szkołę humańską w piątej klasie – przebywał do dwudziestego ósmego roku życia, zdobywając wiedzę w sposób nieregularny, wsłuchując się niejednokrotnie w opowieści ludzi starszych, poznając kulturę nie tylko wyższą, zawartą w literaturze, ale i ludową kulturę lokalną. Lwia cześć dorobku Goszczyńskiego, ze sławetnym
Zamkiem kaniowskim
na czele, dotyczy mniej lub bardziej bezpośrednio ziem, które poznał jako dziecko i człowiek młody, ich historii, kultury i sytuacji mieszkańców. O ile w przypadku
Mickiewicza
elementy
kultury ludowej
Wileńszczyzny
były tylko motywem wzbogacającym
poetykę
romantyczną poprzez możliwość wplatania w romantyczny obraz świata sposobu jego pojmowania i interpretowania dalekiego od światowego, wielkomiejskiego, ale ludowego, zaściankowego, czasem jeszcze pogańskiego, u Goszczyńskiego jest odwrotnie. To nurt romantyczny ze swym
irracjonalizmem
, rewolucjonizmem i szacunkiem dla dorobku kultur narodowych, dał twórcy możliwość ujęcia spraw Ukrainy, Galicji i ziem sąsiednich – również
Karpat
z
Tatrami
w ramy poetyki romantycznej.
Twórczość Goszczyńskiego zalicza się do tak zwanej szkoły ukraińskiej. Silne są w niej echa przywiązania do ziemi i kultury Ukrainy. Jednak owa mała ojczyzna, która tak silny wpływ wywarła na twórczość i postawę autora Zamku kaniowskiego, sięga poza dzikie pola, obejmuje całą Galicję. Był pierwszym, który w literaturze polskiej opisał
Gorce
, zwiedził je podczas gościnnego pobytu na dworze Leona Tetmajera (brata
Kazimierza
) w
Łopusznej
[3]. Goszczyński był także jednym z pierwszych, którzy do literatury polskiej wprowadzili motywy tatrzańskie (Dziennik podróży do Tatrów, Oda. Powieść tatrzańska z czasów
Bolesława Chrobrego
). Goszczyński był opiekunem w czasie górskich wypraw młodego
Kazimierza Przerwy-Tetmajera
. Legenda głosi, że w czasie jednej z nich miał uratować przyszłego poetę-
dekadenta
, a wtedy kilkuletniego chłopca, przed upadkiem w przepaść. Tetmajer wspomina te ocalenie w opowiadaniu Stara książka i stara pieśń (jednym z opowiadań cyklu Na skalnym Podhalu), pisząc: "Kiedy miałem lat dziewięć, złapał mnie lecącego w Strążyskach z uboczy od wyschłego koryta potoku, gdzie byłbym się na nic rozbił; on mię potem do poezji pchnął". Przerwa-Tetmajer zaznacza też istotną rolę Goszczyńskiego jako tego, który odnalazł go dla poezji.
Twórczość (w wyborze)
Przypisy
- ↑ cyt. za: Stanisław Makowski, „Romantyzm”
- ↑ za: Jarosław Marek Rymkiewicz, "Aleksander Fredro jest w złym humorze"
- ↑ Marek Cieszkowski, Paweł Luboński: Gorce : przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2004. .
Zobacz też
Linki zewnętrzne