Wojny napoleońskie – ciąg konfliktów zbrojnych pomiędzy
Francją
– najpierw
republiką
, a następnie
cesarstwem
– w czasach supremacji
Napoleona Bonaparte
. Były one częściowo kontynuacją konfliktów, które wybuchły z powodu
rewolucji francuskiej
i trwały – z inicjatywy i dzięki finansowaniu przez Anglię – przez cały okres
I Cesarstwa
. Historycy nie są zgodni co do tego, kiedy dokładnie należy datować ich początek. Niektórzy uważają, że należy je liczyć od momentu, gdy w listopadzie
1799
roku Napoleon przejął władzę we Francji. Inni uznają, że konflikty okresu 1799-1802 należy zaliczać jeszcze do wojen okresu rewolucji francuskiej i za punkt początkowy „wojen napoleońskich” uważają zerwanie
pokoju w Amiens
i wypowiedzenie Francji wojny w
1803
r. przez Zjednoczone Królestwo. Obecnie w historiografii zachodniej coraz częściej nazywa się je „wojnami Koalicji”, ponieważ faktycznie zostały one narzucone Napoleonowi przez kolejne koalicje. Wojny te – dzięki talentom dowódczym Napoleona początkowo zwycięskie, co zaowocowało pobiciem w polu armii większości dawnych mocarstw europejskich – zakończyły się przegraną Francji i najpierw
abdykacją
, a po ostatniej kampanii, znanej jako "
100 dni Napoleona
", zesłaniem byłego cesarza na
wyspę św. Heleny
. Za ich końcową datę uznaje się
20 listopada
1815
r. – po ostatecznej klęsce Napoleona w
bitwie pod Waterloo
i podpisaniu drugiego traktatu paryskiego w 1815 r.
Wojny napoleońskie przyczyniły się pośrednio do powstania w wielu krajach Europy nowego stylu myślenia, a w konsekwencji do walki o wyzwolenie narodowe w
Polsce
,
Belgii
, we
Włoszech
i na
Bałkanach
.
Wojna z Austrią
Gdy
Napoleon Bonaparte
, jako
Pierwszy Konsul
, przejmował
9 listopada
1799
r. (18 brumaire'a roku VIII) dyktatorskie rządy we
Francji
, wojna drugiej europejskiej koalicji przeciwko rewolucyjnej Francji praktycznie wygasła. Koalicja zawiązała się w grudniu
1798
r. i obejmowała Anglię, Rosję, Turcję, Austrię, Szwecję, Portugalię, Neapol i kilka państw niemieckich, lecz bez Prus. Wojna trwała niespełna rok i ograniczyła się prawie wyłącznie do działań ekspedycyjnych
armii rosyjskich
na terenie Włoch i Holandii, przy minimalnym wsparciu innych koalicjantów. Austria starała się jedynie umocnić swe świeżo zdobyte pozycje w północnych Włoszech, zaś Wielka Brytania, po morskich zwycięstwach, nie przejawiała chęci angażowania swych sił na lądzie. Toteż Rosja wycofała się z wojny. Wtedy inicjatywę wojenną przejął Napoleon, żądając by Austria wycofała się z Półwyspu Apenińskiego. Gdy ultimatum nie zostało przyjęte, Napoleon, po ryzykownej przeprawie wojsk francuskich przez
Przełęcz Świętego Bernarda
w
Alpach
(14-21 maja
1800
r.), rozbił siły austriackie 14 czerwca pod
Marengo
. Następnie Francuzi zajeli Monachium i zagrozili
Wiedniowi
, stolicy Austrii. Austriacy po kilku miesiącach zawieszenia broni wznowili działania, ale 3 grudnia gen. Moreau pokonał ich pod
Hohenlinden
w Bawarii, gdzie znakomitą postawą odznaczyli się ułani z polskiej
Legii Naddunajskiej
. Zmusiło to Austrię do zawarcia
9 lutego
1801
r.
pokoju w Lunéville
, przywracającego stan posiadania, jak po włoskich zwycięstwach Napoleona z
1797
r. W
1802
i
1803
roku Napoleon wysłał 40-tys. korpus interwencyjny, w tym 2 polskie półbrygady (ok. 6 tys. ludzi), utworzone z resztek włoskiego legionu
Dąbrowskiego
, na wyspę
Santo Domingo
na Karaibach, będącą kolonią francuską. Doszło tam do buntu Mulatów i Murzynów przeciwko restytucji niewolnictwa. Ciężkie dla Europejczyków warunki klimatyczne,
żółta febra
i walki zdziesiątkowały interwencyjne wojska i zmusiły je w listopadzie
1803
r. do wycofania.
III koalicja antyfrancuska
Bitwa morska o Kopenhagę, 2 kwietnia 1801
Wielka Brytania nie chciała walk lądowych, zwłaszcza wobec wrogości Szwecji i Danii oraz zmiany orientacji rosyjskiej na profrancuską. Ale w 1801 r. po wyparciu Francuzów z Egiptu, zatopieniu przez
Nelsona
wojennej floty duńskiej u wybrzeży Kopenhagi i śmierci cesarza Rosji,
Pawła I
, sojusze znów odwróciły się na korzyść Wielkiej Brytanii. Wówczas mogła pozwolić sobie na kompromisowy pokój z Francją, jaki zawarty został 25 marca 1802 r. w Amiens. Umocnił on także pozycję Bonapartego w państwie francuskim, gdyż i Francuzi byli zmęczeni wieloletnimi wojnami. Jednak już w 1803 r. stało się jasne, że pokój między Francją i Wielka Brytanią nie będzie trwały. Mnożyły się incydenty na morzach, w których Anglicy rewidowali i zagarniali statki francuskie, Francuzi zaś wznowili morską blokadę wysp brytyjskich oraz internowali Anglików z Francji, konfiskując ich majątki. Zagarnęli też niemiecki
Hanower
i porty nad
Morzem Północnym
i zaczęli przygotowywać się do inwazji na
Wyspy Brytyjskie
. Napoleon przygotował w tym celu 90-tys. armię, jaka miała być przewieziona na statkach, gromadzonych w portach nad
Kanałem La Manche
. Lecz porty te zostały zablokowane przez okręty angielskie i zamiar inwazji okazał się nierealny. Natomiast bez większych przeszkód Napoleon działał na terenie
Italii
. Do
1805
r. zaanektował Królestwo
Piemontu
(Turyn) oraz
Republikę Liguryjską
(Genua), a także przekształcił Republikę Włoch w Królestwo Włoch, mianując się jego królem. Naruszył w ten sposób historycznie ukształtowany system
Niemieckiego Cesarstwa Rzymskiego
, rządzonego przez niemieckich cesarzy dynastii
Habsburgów
.
Wszystkie te poczynania Napoleona spowodowały zawiązanie się kolejnej, trzeciej koalicji antyfrancuskiej w składzie: Wielka Brytania, Austria, Rosja, Szwecja i Królestwo Neapolu. Nowa wojna rozpoczęła się we wrześniu
1805
r. od ataku Austrii na Księstwo
Bawarii
, sprzymierzone z Francją. Wtedy Napoleon ruszył ze swą armią do Niemiec, pobił Austriaków pod
Ulm
, zajął Wiedeń, po czym wkroczył na
Morawy
. Tam 2 grudnia Francuzi rozgromili pod
Austerlitz
połączone siły austriacko-rosyjskie. Austria wycofała się wówczas z koalicji i zawarła z Francją
26 grudnia
1805
roku
pokój w Preszburgu
, zaś
cesarz
Aleksander I
wycofał resztki swego korpusu interwencyjnego do Rosji.
Wojna z Prusami
Napoleon na polu bitwy pod Frydlandem
Pod koniec
XVIII
wieku, w stosunkowo krótkim czasie, kształtowała się nowa mapa Europy. Upadła
Rzeczpospolita Polska
, którą podzieliły między siebie Rosja, Austria i Prusy.
Imperium Rosyjskie
zagarnęło znaczne obszary północnego wybrzeża
Morza Czarnego
i część
Finlandii
. Francja anektowała
Belgię
,
Luksemburg
i niemieckie tereny lewego brzegu
Renu
. Do
1806
r. Napoleon I Bonaparte podporządkował sobie
Holandię
,
Szwajcarię
,
Włochy
i znaczną część Niemiec. Przyłączył też do Francji szereg innych terytoriów, m.in.
Dalmację
nad
Adriatykiem
, utworzył królestwa
Neapolu
i Holandii, gdzie mianował królami swych braci. Dużą zmianą było scalenie licznych zachodnich państewek niemieckich w
Związek Reński
. W ten sposób zaistniały 3 duże organizmy państwowe niemieckie:
Prusy
,
Austria
i
Związek Reński
, a likwidacji uległa
Rzesza Niemiecka
, to jest historyczne
Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
. Prusy, niezadowolone z utworzenia Związku Reńskiego, wystosowały w tej sprawie ultimatum do cesarza Francuzów. W odpowiedzi wkroczył on ze swymi armiami do Prus i po dwóch tygodniach,
14 października
1806
r., Francuzi rozgromili wojska pruskie w dwu
bitwach pod Jeną i Auerstedt
. Następnie zajęli
Berlin
i prawie całe terytorium Prus po
Warszawę
. Wojska pruskie, przy pomocy Rosjan, broniły się jeszcze tylko na części Pomorza. Po nierozstrzygniętej krwawej bitwie z Rosjanami pod
Pruską Iławą
, zajęciu
Tczewa
i
Słupska
przez Polaków, kapitulacji oblężonego
Gdańska
i klęsce wojsk rosyjskich 14 czerwca
1807
r. pod
Frydlandem
, Rosja poprosiła o pokój. Jeszcze w tym samym roku tj. 1807, wojska Napoleona próbowały zdobyć największą w Europie
twierdzę srebrnogórską
, którą wojska
Fryderyka III
skutecznie obroniły. Nikt wcześniej i później jej nie zdobył. W tym samym czasie twierdze:
kłodzka
,
nyska
,
głogowska
,
brzeska
,
wrocławska
i
świdnicka
kapitulowały pod naporem wojsk napoleońskich. Francja zawarła wówczas
dwa traktaty pokojowe w Tylży
: z Rosją 7 lipca i z Prusami 9 lipca. Na ich mocy Królestwo Prus utraciło swe ziemie na zachód od Łaby, powstało
Wolne Miasto Gdańsk
, a z pruskich terenów II i III
rozbiorów Rzeczypospolitej
utworzono
Księstwo Warszawskie
. Rosja i Prusy zobowiązały się też do blokady handlowej przeciwko Wielkiej Brytanii, przy czym Napoleon zaakceptował zajęcie przez Rosję szwedzkiej
Finlandii
i tureckiej
Mołdawii
.
Wojna w Hiszpanii
Bonaparte nie miał już przeciwników w Środkowej Europie, lecz wojna z Anglią trwała nadal, a smak zwycięstwa zaprawiało goryczą rozbicie flot francuskiej i sprzymierzonej Hiszpanii przez flotę brytyjską admirała
Nelsona
, co dokonało się 21 października 1805 r. pod
Trafalgarem
w pobliżu
Gibraltaru
. W kontynentalnej Europie zapanował pokój, z wyjątkiem Portugalii, gdzie Anglicy mieli swoje bazy morskie, z których robili wypady przeciwko francuskim statkom na morzach. Napoleon postanowił spacyfikować ten ostatni wrogi skrawek kontynentalnej Europy. Posłał więc swe wojska przez terytorium przyjaznej Hiszpanii i do listopada
1807
r. Portugalia została podbita, a Hiszpania faktycznie okupowana przez Francuzów. W następnym roku, w proteście przeciwko przedłużającej się okupacji, wpierw abdykował król hiszpański
Karol IV
, a następnie wybuchło w Hiszpanii powstanie narodowe przeciwko garnizonom francuskim. Napoleon przy pomocy dodatkowych sił utrzymał wprawdzie w swym władaniu cały
Półwysep Iberyjski
, lecz wojna partyzancka w Hiszpanii tliła się nadal i angażowała znaczne siły francuskie.
Do jesieni 1807 roku Francja zajęła Portugalię, obaliła dynastię Burbonów, a na tronie hiszpańskim osadziła brata Napoleona Wielkiego- Józefa.
30.11.1808 r.- sforsowanie przez 1 pułk szwoleżerów polskich dowodzonych przez J. Kozietulskiego wąwozu Somosierra i otwarcie w ten sposób drogi do Madrytu.
V koalicja
W wielu krajach narastało niezadowolenie z dominacji francuskiej w Europie. Po niepowodzeniach Francuzów na półwyspie Iberyjskim, Austria sprzymierzyła się z Wielką Brytanią, zawiązując piątą koalicję antyfrancuską. Nowa wojna rozpoczęła się w kwietniu
1809
r. kiedy Austriacy zaatakowali na kilku kierunkach, w tym Bawarię, Italię,
Saksonię
i Księstwo Warszawskie. W Tyrolu wybuchło powstanie górali, a w Westfalii działania dywersyjne prowadził były władca Brunszwiku. W tej sytuacji Napoleon I Bonaparte szybko ściągnął część swych wojsk z Hiszpanii, aby wesprzeć oddziały francuskie stacjonujące w Niemczech. Następnie wraz z kontyngentami wojsk Związku Reńskiego, powstrzymał ofensywę austriacką w Bawarii, a potem zajął Wiedeń 12 maja. Jednak po niepowodzeniu pod Aspern i Essling nad Dunajem, z pewnym opóźnieniem, bo dopiero 6 lipca rozprawił się z Austriakami pod
Wagram
. Tymczasem Austriacy przegrywali również na innych odcinkach. Francuzi i ich sojusznicy powoli pacyfikowali bunty w Niemczech i Tyrolu. Wicekról Italii pasierb Napoleona
Eugeniusz de Beauharnais
po początkowych niepowodzeniach pokonał ich w północnych Włoszech w maju i wkrótce wsparł działania Napoleona nad Dunajem. Polacy pod wodzą ks. Józefa Poniatowskiego po oddaniu Austriakom Warszawy podjęli udaną ofensywę w Galicji zajmując wiele miast, w tym Kraków. Po stronie Napoleona występował tu także korpus rosyjski, ale jego działania były pasywne. Austria musiała prosić o rozejm, a następnie
14 października
1809
podpisała
traktat pokojowy w Schönbrunn
pod Wiedniem. Austria utraciła ostatecznie swe prowincje nad Adriatykiem, a także prowincje Salzburg i Inn na rzecz Bawarii, oraz ziemie polskie III. zaboru
1795
r., o które powiększone zostało Księstwo Warszawskie, a okręg Tarnopola otrzymała Rosja. W grudniu 1809 r. Napoleon rozwiódł się ze swą pierwszą żoną, Józefiną i poprosił cesarza Rosji Aleksandra I o rękę jego młodszej siostry, Anny. Odmówiono mu jednak pod pretekstem zbyt młodego wieku wybranki. Nie przejął się tym i ożenił wkrótce z córką cesarza austriackiego
Marią Luizą
.
Kampania rosyjska
Nagrobek francuskich żołnierzy napoleońskich którzy wracając z kampanii rosyjskiej dotarli do Kozłówki i tu umarli z powodu ran. Nagrobek wystawiono w 1930 r., po odzyskaniu niepodległości
Tablica pamiątkowa z nagrobka
Francja niepodzielnie panowała w zachodniej i środkowej Europie, ale wojna z Anglią trwała nadal. Najistotniejszym jej elementem była blokada wysp brytyjskich. Dokuczała ona coraz bardziej wszystkim, również Rosji, rujnując jej handel. Cesarz Aleksander I nie był też zadowolony z dominacji Napoleona w Europie. Gdy latem
1810
r.
Jean Baptiste Bernadotte
, jeden z marszałków napoleońskich zasiadł na tronie Szwecji, znajdującej się w strefie wpływów Rosji, Aleksander I kazał otworzyć porty rosyjskie dla statków neutralnych, w tym przewożące także towary angielskie. Napoleon I Bonaparte, wierząc najwidoczniej, że wygrać z W. Brytanią może tylko na drodze jej blokady, powziął wówczas zamiar pobicia i zwasalizowania Rosji. Zgromadził na terenach Prus Wschodnich i Księstwa Warszawskiego wielonarodową
Wielką Armię
, liczącą ok. 600 tys. ludzi (m.in. 300 tys. Francuzów, Włochów i Belgów, 180 tys. Niemców, 90 tys. Polaków) i
24 czerwca
1812
r. przekroczył z nią rzekę
Niemen
, rozpoczynając swą kolejną kampanię wojenną, którą na użytek Polaków nazwał "drugą wojną polską". Z polecenia Napoleona
Sejm
Księstwa Warszawskiego
28 czerwca
1812
zawiązał
Konfederację Generalną Królestwa Polskiego
, która ogłosiła wskrzeszenie
Polski
i przyłączenie do niej
prowincji zabranych
. Rosjanie szybko wycofywali się i unikali decydujących bitew. W połowie sierpnia Francuzi dotarli do Smoleńska gdzie stoczono dwudniowe walki, ale Rosjanie znowu się wycofali. Dopiero koło Możajska, pod wsią
Borodino
, w dniach 5-7 września doszło do wielkiej bitwy. Wzięło w niej udział 250 tys. ludzi, zginęło 80 tys., bitwa nie przyniosła rozstrzygnięcia.
Dowodzący wojskami rosyjskimi książę marszałek
Kutuzow
wycofał je, oddając w połowie września ćwierćmilionową Moskwę, po wcześniejszej ewakuacji mieszkańców, wywiezieniu wszelkich zapasów żywności i podpaleniu miasta przez wypuszczonych na wolność więźniów. Wzniecali oni pożary jeszcze przez kilka dni po wkroczeniu wojsk francuskich, spłonęła nawet część pałacu kremlowskiego, z którego Napoleon musiał salwować się ucieczką. Słał on potem do cara propozycje honorowego zakończenia wojny, lecz po miesiącu bezowocnych oczekiwań na odpowiedź, i gdy już spadły pierwsze śniegi, zarządził 18 października odwrót swej Wielkiej Armii. Jej marsz przez bezkresne przestrzenie, wśród ostrych mrozów, bez kwater, dostatku żywności i przy nieustannych podjazdach kozackich, zamienił się w koszmar. Ubytek wielu żołnierzy obniżał wole walki w znacznie osłabionych oddziałach, a rozkład dyscypliny sprawiał, że znaczna część wojska stawała się bezładną masą maruderów. Jednostki odwodowe również poddawały się temu rozprzężeniu, tracąc swoje walory bojowe. Pomimo tego Napoleon wyrwał się z tej matni za cenę znacznych strat. Kolejne ciężkie straty Francuzi ponieśli podczas przeprawy przez rzekę
Berezynę
na Białorusi. Nad Niemen wróciło tylko kilkadziesiąt tysięcy skrajnie wyczerpanych żołnierzy. Napoleon I Bonaparte opuścił wtedy resztki swej Wielkiej Armii i spiesznie wrócił do Francji.
Bitwa Narodów
Do lutego
1813
r. Rosjanie zajęli Księstwo Warszawskie, zaś w marcu doszli do
Łaby
. Wtedy Prusy i Austria zawarły sojusze z Rosją i wypowiedziały wojnę Francji. Tymczasem Napoleonowi udało się we Francji odtworzyć ok. 150-tys. armię i z nią wrócił do Saksonii, a nawet odniósł w maju dwa zwycięstwa pod
Lützen
i
Budziszynem
nad wojskami pruskimi i rosyjskimi, po których zawarto rozejm w
Pielaszkowicach
, trwający do początku sierpnia. Napoleon nie mógł jednak polegać na wojskach Związku Reńskiego, które nie przejawiały ochoty do walki. Bawarczycy otwarcie wystąpili przeciw niemu.
Po wznowieniu walk, doszło 16-19 października pod
Lipskiem
do wielkiej „
Bitwy Narodów
”, w jakiej starło się 330 tys. Rosjan, Niemców i Szwedów przeciwko 160 tys. Francuzów, Polaków i Sasów, przy czym ci ostatni w trakcie bitwy przeszli na stronę wroga. Zakończyła się ona przegraną Napoleona. Do Francji wraz z Napoleonem wróciło tylko ok. 60 tys. żołnierzy.
Upadek cesarza
Kozacy rosyjscy na ulicach Paryża w 1814
W
1814
r. walki przeniosły się na teren Francji, po błyskotliwej
kampanii sześciodniowej
31 marca padł
Paryż
, a Senat francuski ogłosił
detronizację
cesarza
, który
6 kwietnia
abdykował, po czym internowany został na wyspie
Elbie
u wybrzeży Italii. Opuściła go wtedy również jego żona Maria Luiza, która wróciła do swej cesarskiej rodziny w Wiedniu. We Francji zostało restaurowane królestwo i władzę przejął król
Ludwik XVIII
, młodszy brat
Ludwika XVI
, panującego do
rewolucji francuskiej
. Koalicja zawarła z nim
pokój
, zaś we wrześniu rozpoczął się
Kongres Pokojowy w Wiedniu
, na którym zwycięzcy zamierzali ustalić mapę Europy po wojnach napoleońskich.
W trakcie trwania
kongresu wiedeńskiego
, w marcu
1815
, Napoleon Bonaparte uciekł z Elby lądując w Tulonie, po czym w krótkim czasie dotarł do Paryża, witany entuzjastycznie przez rodaków. Chciał wskrzesić swą władzę, choćby tylko na zasadach monarchii konstytucyjnej. Z trudem udało mu się jednak zebrać 130 tys. nowego wojska i z tą armią pomaszerował do Belgii, gdzie stacjonowały wojska angielskie marsz.
Wellingtona
i pruskie marsz.
Blüchera
. Zamierzał je pobić oddzielnie, lecz plan ten się nie powiódł i bitwa pod
Waterloo
, niedaleko Brukseli, skończyła się totalną klęską Francuzów, dokładnie w setnym dniu po powrocie Napoleona z Elby (
18 czerwca
1815
). Został on ponownie aresztowany i tym razem zesłany na daleką wyspę
Św. Heleny
na południowym
Atlantyku
.
Zobacz też
Linki zewnętrzne