Instytut Badań Literackich został powołany w roku
1948
i podlegał początkowo Ministerstwu Oświaty, następnie Ministerstwu Szkół Wyższych i Nauki. Od roku
1952
jest placówką Wydziału I Nauk Społecznych
Polskiej Akademii Nauk
; pozostając w strukturach PAN, w roku
1998
uzyskał osobowość prawną. Prowadzone w nim badania dotyczą głównie historii
literatury polskiej
, teorii literatury, historii kultury, dokumentacji literackiej i
leksykografii
.
Struktura organizacyjna Instytutu obejmuje pracownie badawcze (historyczno- i teoretycznoliterackie, dokumentacyjne, leksykograficzne), Centrum Informacji Literaturoznawczej oraz zespoły edytorskie i redakcyjne.
Działalność Instytutu
Podstawową dziedziną badań prowadzonych w Instytucie jest historia literatury polskiej; obok niej: zagadnienia teorii form literackich i
procesu historycznoliterackiego
, języka literackiego i stylu, poetyki teoretycznej i historycznej,
wersologii
i metryki, literatury popularnej, a także problemy kultury literackiej i świadomości literackiej poszczególnych
epok
. Instytut prowadzi też rozbudowane prace
bibliograficzne
i dokumentacyjne,
leksykograficzne
oraz edytorskie.
W jego dorobku są m. in. wielotomowe, zespołowe opracowania, należące do podstawowego warsztatu polonistycznego, syntezy: Historia literatury polskiej (wyd. od 1972), Historia prasy polskiej (1976-1980), Dzieje folklorystyki polskiej 1800-1918 (1970-1982); opracowania bibliograficzno-dokumentacyjne i informacyjno -encyklopedyczne: Bibliografia literatury polskiej "Nowy Korbut" (wyd. od 1963) wraz z kontynuacjami: Słownikiem współczesnych pisarzy polskich (seria I 1963-1966, seria II 1977-1980) i słownikiem Współcześni polscy pisarze i badacze literatury (wyd. od 1994); Słownik pseudonimów pisarzy polskich (1994-1998); bieżąca Polska Bibliografia Literacka, obejmująca okres od 1944/1945 (wyd. od 1954) wraz z uzupełnieniem okresu 1939-1945: Literatura polska i teatr w latach II wojny światowej (1983-1986); serie: Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku (od 1965), Poetyka. Zarys encyklopedyczny (od 1956), Vademecum polonisty (od 1974); bibliografie osobowe i kalendaria życia i twórczości pisarzy, zwłaszcza Kronika życia i twórczości Mickiewicza (od 1957); bibliografie zawartości czasopism; bibliografie gatunków literackich (Dramat staropolski od powstania sceny narodowej, od 1965); słowniki językowe, zwłaszcza Słownik polszczyzny XVI wieku (od 1966) i Słownik języka Adama Mickiewicza (1962-1983).
Pod patronatem Instytutu ukazują się wydania krytyczne utworów literatury polskiej, m.in. fundamentalna edycja '
Bogurodzicy
', sejmowe wydanie 'Dzieł wszystkich'
Jana Kochanowskiego
. Trwają prace nad 'Pismami wszystkimi' Adama Mickiewicza. Oprócz wymienionych tytułów wydawane są liczne serie studiów i monografii, m. in.: Studia staropolskie (64 tomy), Studia z okresu Oświecenia (26 t.), Z dziejów form artystycznych w literaturze polskiej (85 t.), serie edytorskie: Archiwum literackie (28 t.), Biblioteka pisarzów polskich (od 1953 - 30 t.), Biblioteka pisarzy staropolskich (37 t.), Biblioteka pisarzy polskiego Oświecenia. Bogate materiały bibliograficzne i dokumentacyjne, udostępniane do celów naukowych, zgromadzone są w kartotekach Instytutu; wśród nich: bibliografia zawartości literackiej czasopism polskich XIX i XX wieku (do roku 1939; tzw. kartoteka Bara), bibliografia literariów średniowiecznych, kartoteka rękopiśmiennych literariów staropolskich, Kronika życia literackiego Polski Ludowej (w wielotomowym maszynopisie), kartoteka wariantów pieśniowych opracowana przez Pracownię Literatury Ludowej, działającą w Instytucie w latach 1953-1996.
W realizacji planów naukowych Instytut współpracuje z polonistycznymi placówkami wyższych uczelni, z zagranicznymi ośrodkami naukowymi, z instytutami Wydziału I
PAN
. Współpraca wiąże go także z Towarzystwem Literackim im. A. Mickiewicza, ze Stowarzyszeniem "Pro Cultura Litteraria", z Fundacją "Centrum Międzynarodowych Badań Polonistycznych", z Fundacją "Akademia Humanistyczna" i z Towarzystwem Badań Wieku XVIII.
Ostatnio Instytut uczestniczył w międzynarodowych programach naukowych, przygotowując i realizując duże projekty badawczo-edukacyjne: Kanon kultury polskiej w przeobrażającej się Europie (w ramach Programu Phare SCI-TECH, 1996 - jako jedyna placówka humanistyczna PAN) oraz Europa Środkowa. Kulturowe kontakty i zależności (w ramach programu Phare-Fiesta, 1997-1998). Obecnie zainicjowany został przez IBL PAN program badawczo-edukacyjny Polskie dziedzictwo kulturowe w nowej Europie, we współpracy z krajowymi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi.
Działalność Instytutu to także kształcenie polonistyczne. Instytut prowadzi (przy współpracy Mazowieckiego Towarzystwa Naukowego): Podyplomowe Studia
Filologii
Polskiej; Podyplomowe Studia Nowe Liceum- Wiedza o Kulturze; Kurs Retoryki Praktycznej i Krytyki; interdyscyplinarne Podyplomowe Studia Humanistyczne - oraz (we współpracy z Polską Fundacją Upowszechniania Nauki) Podyplomowe Studium Komunikacji Społecznej i Mediów. W zakresie nauczania w szkołach średnich Instytut był inicjatorem, a następnie (wespół z Ministerstwem Edukacji Narodowej) organizatorem Olimpiady Literatury i Języka Polskiego, obejmującej młodzież szkolną w zasięgu ogólnokrajowym, a od
1990
również polskich uczniów z zagranicy.
Biblioteka Instytutu Badań Literackich PAN jest najbogatszym w kraju specjalistycznym księgozbiorem z zakresu historii literatury polskiej i nauki o literaturze. Obok bieżącej produkcji literackiej i naukowej przechowuje w swoich zbiorach cenne zespoły archiwalne i ikonograficzne; sprawuje również opiekę nad Archiwum
Elizy Orzeszkowej
.
Instytut wydaje
czasopisma
: "Pamiętnik Literacki" i "Teksty Drugie". Dysponuje własnym Wydawnictwem, które - oprócz obsługi Instytutu - prowadzi działalność wydawniczą na zlecenia.
Ważniejsze publikacje o IBL
- Instytut Badań Literackich: Informator. Oprac. Anna Grześkowiak-Krwawicz, Zygmunt Ziątek. Słowo wstępne: Elżbieta Sarnowska-Temeriusz. Warszawa 1994.
- Jadwiga Czachowska: Instytut Badań Literackich PAN. W: Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny.T.1. Warszawa 2000.
- Kronika Instytutu Badań Literackich PAN. Październik 1947-październik 1987. Oprac.: Jadwiga Czachowska,
Julia Pitera
, Joanna Zawadzka pod red. J. Czachowskiej. "Biuletyn Polonistyczny" 1988 z. 1/2, 3.
- Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk 1948-2001. Książki i czasopisma (bibliografia). Oprac.: Katarzyna Batora i Barbara Tyszkiewicz pod red. Jadwigi Czachowskiej. Warszawa 2002.
Organizacja
Siedziba IBL-u znajduje się w
Warszawie
, przy ul. Nowy Świat 72.
Obecnym dyrektorem Instytutu jest doc. dr hab. Mikołaj Sokołowski. Z bardziej znanych postaci Instytutu można wymienić
prof. Marię Janion
,
prof. Grażynę Borkowską
,
prof. Michała Głowińskiego
,
prof. Jarosława Marka Rymkiewicza
,
dr. hab. Marka Bieńczyka
,
prof. Jana Tomkowskiego
,
prof. Andrzeja Wernera
,
prof. Janusza Sławińskiego
,
prof. Włodzimierza Boleckiego
,
dr Jacka Kopcińskiego
oraz mgr.
Kazimierę Szczukę
.
Linki zewnętrzne