Publius Terentius Afer (ur. ok.
195 p.n.e.
, zm. nie wcześniej niż w
159 p.n.e.
) –
komediopisarz
rzymski, jeden z dwóch (obok
Plauta
), których komedie zachowały się do naszych czasów.
Życiorys
Terencjusz był pochodzenia afrykańskiego (zapewne
fenickiego
– miejscem jego urodzenia było miasto
Kartagina
). Początkowo niewolnik Publiusza Terencjusza Lukana (Publius Terentius Lucanus); w domu pana, gdzie mieszkał od dziecka, uzyskał staranne wykształcenie i zabłysnął talentem literackim, dzięki któremu został wyzwolony w młodym wieku (zapewne z chwilą uzyskania pełnoletności).
W
Rzymie
należał do literackiego koła
Scypiona
. W latach
166
-
160 p.n.e.
wystawił sześć komedii, które zachowały się pod jego nazwiskiem do naszych czasów.
W roku
160 p.n.e.
, w wieku 35 lat, wyjechał w podróż do
Azji Mniejszej
, z której już nigdy nie powrócił. Co się z nim stało, nie było dokładnie wiadomo już w starożytności – według części przekazów Terencjusz zginął w katastrofie morskiej podczas powrotu z Grecji w roku 159 p.n.e., według innych katastrofie uległ statek, którym Terencjusz wysłał do Italii swoje bagaże, w tym sto osiem (!) nowych komedii. Na wieść o tym, że przepadły, miał rozchorować się i umrzeć.
Jego słynne zdanie „” legło u podstaw renesansu.
Dzieła
Jego sztuki zaliczane są do typu fabula palliata i zostały podzielone na dwie grupy w zależności od pierwowzoru greckiego:
Komedie wzorowane na utworach
Menandra
:
- Dziewczyna z Andros (Andria), napisana jako pierwsza i wystawiona w r.
166 p.n.e.
- Eunuch (Eunuchus), napisana jako druga i wystawiona w
161 p.n.e.
- Sam siebie karzący (Heauton timorumenos), napisana jako trzecia i wystawiona w
163 p.n.e.
- to z niej pochodzi słynne hasło humanistów renesansowych: "Homo sum, humani nil a me alienum puto" (jest to wers 77 tej komedii, często cytowany w błędnej postaci jako np. "Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto").
- Bracia (Adelphoe), napisana jako szósta, wystawiona w
160 p.n.e.
Komedie wzorowane na sztukach Apollodora z Karystos:
- Formion (Phormio), napisana jako czwarta i wystawiona w
161 p.n.e.
- Teściowa (Hecyra), napisana jako piąta, wystawiona dwukrotnie w
165 p.n.e.
i raz w
160 p.n.e.
Największy sukces odniosła komedia Eunuch, najgorzej natomiast przyjęta przez publiczność była Hecyra, której za drugim razem nawet nie zdołano odegrać do końca.
Tematykę utworów Terencjusza zdominowały miłosne przeżycia i uniesienia młodzieńców ateńskich, zakochanych w
heterach
; a stałymi motywami akcji były: rozłąka, odnalezienie i rozpoznanie.
Terencjusz był w starożytności dość często oskarżany o to, że nie jest autorem sztuk wystawianych pod swoim nazwiskiem – prawdziwymi autorami mieli być
Scypion Afrykański Młodszy
, Gajusz Leliusz, Gajusz Sulpicjusz Galba (konsul roku
166 p.n.e.
i poeta), Kwintus Fabiusz Labeo (konsul roku
183 p.n.e.
i poeta) lub Marek Popiliusz Lenas (konsul z roku
173 p.n.e.
i poeta). Według przekazów starożytnych, Terencjusz w zasadzie sam wzmacniał te plotki broniąc się w sposób niejednoznaczny i niezbyt energiczny. Jak się sprawa miała naprawdę, jest dziś oczywiście niemożliwe do ustalenia.
Terencjusz był o pokolenie młodszy od Plauta, i nigdy nie zdołał przyćmić go sławą i popularnością. O ile jednak sztuki Plauta chętnie grywano w teatrach, o tyle sztuki Terencjusza dość wcześnie zostały w rzymskim szkolnictwie wciągnięte na listę lektur szkolnych i utrzymały się w tej roli aż do końca starożytności. Zapewniło im to cyrkulację w liczbie kopii wystarczającej do tego, żeby mogły zachować się do naszych czasów.
Zainteresowanie Terencjuszem wzrosło w epoce
renesansu
, a pod koniec
XVIII
wieku ukształtowała się tak zwana komedia płaczliwa (comédie larmoyante) wzorowana na jego utworach.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Bibliografia
Julian Maślanka: Słownik pisarzy świata. Zielona Sowa, 2004. .