Ptolemeusz XII, popiersie z Muzeum w Luwrze
Ptolemeusz XII Neos Dionisos (
gr.
basileus Ptolemaios XII Theos Philopator II Theos Philadelphos II Theos Neos Dionysos,
pol.
król Ptolemeusz Bóg Miłujący Ojca Bóg Miłujący Siostrę Bóg Młody Dionizos,
egip.
Juaenpaneczernetinechem Setepenptah Irimaatenre Sechemanchamon) - w latach (
80
-
57 p.n.e.
i
55
-
51 p.n.e.
władca
Egiptu
z dynastii
Ptolemeuszów
(nieoficjalnie zwany Auletes (flecista) z powodu zamiłowania do gry na flecie) syn
Ptolemeusza IX Sotera II
i Kleopatry Selene I, mąż Kleopatry V Tryfajny II, ojciec
Kleopatry VI Tryfajny III
,
Bereniki IV
,
Kleopatry VII
,
Ptolemeusza XIII
,
Ptolemeusza XIV
i
Arsinoe IV
. Czworo ostatnich dzieci z nieznanej matki, prawdopodobnie wywodzącej się ze sfer kapłańskich.
Wysłany przez babkę
Kleopatrę III
, wraz z braćmi na wyspę Kos, pobierał nauki u kapłanów-lekarzy ze świątyni
Asklepiosa
. Po opanowaniu wyspy przez króla
Pontu
Mitrydatesa VI Eupatora
, wpadł w jego ręce, a następnie przebywał na jego dworze. Po śmierci
Kleopatry Berenike III
i
Ptolemeusza XI
na zaproszenie mieszkańców
Aleksandrii
przybył do Egiptu i objął tron. W
79 r.
poślubił swoją siostrę, Kleopatrę V Tryfajnę. Oficjalna koronacja na króla Egiptu nastąpiła w
76 p.n.e.
Władzę swoją nad krajem sprawował dzięki poparciu
Rzymu
, uzyskanemu drogą łapówek dla czołowych polityków i darowizn pieniężnych dla państwa rzymskiego (np. za uznanie za króla przez rzymski
senat
zapłacił 6 000
talentów
). Polityka uległości w stosunku do Rzymu podczas aneksji
Cypru
(58-56 p.n.e.) i duże darowizny obciążające budżet królewski i barki poddanych doprowadziły do wybuchu niezadowolenia społecznego. Ptolemeusz musiał opuścić Aleksandrię i udał się na wygnanie, początkowo na wyspę
Rodos
, a następnie do Rzymu.
Od
58 p.n.e.
Egiptem rządziła córka Ptolemeusza, Berenike IV, najpierw ze swoją matką, a po jej śmierci w
57 p.n.e.
z mężem Archealosem. Ptolemeusz w tym czasie zabiegał o rzymskie poparcie w odzyskaniu tronu, co zakończyło się rzymską interwencją w
55 p.n.e.
. Armia pod dowództwem
prokonsula
Syrii, Aulusa Gabiniusza (który dostał od Ptolemeusza 10 000 talentów łapówki) pokonała Archelaosa, który zginął w walce, i zdobyła Egipt. Ptolemeusz objął ponownie tron
15 kwietnia
55 p.n.e.
Pierwszym krokiem w drugim okresie sprawowania władzy było zamordowanie rządzącej dotychczas córki
Bereniki IV
i jej zwolenników. Drugą osobą w państwie stał się zausznik i wierzyciel faraona, rzymski bankier Gajus Rabiriusz Postumus, mianowany ministrem finansów, który pożyczył Ptolemeuszowi część pieniędzy na łapówkę dla Gabiniusza. Postumus wykorzystał swoją pozycję do bezwzględnego ściągania z poddanych zaległych długów królewskich. Jednak po roku, w obliczu groźby rebelii, Ptolemeusz musiał usunąć rzymskiego bankiera ze stanowiska. W
52 p.n.e.
koregentką została
Kleopatra VII
. Ptolemeusz zmarł na początku
51 p.n.e.
, wcześniej zobowiązując Rzym do patronatu nad dynastią.