Skrótowiec
SkrótowiecSkrótowiec lub akronim[1] (z
gr.
ákros = skrajny) –
słowo
utworzone przez skrócenie wyrażenia składającego się z dwóch lub więcej słów. Istnieje także niewielka grupa skrótowców powstałych ze skrócenia jednego słowa. W ujęciu
słowotwórczym
, skrótowce to specyficzna klasa
derywatów
. Derywaty te funkcjonują w polszczyźnie pisanej i mówionej. Skrótowiec często bywa mylony ze
skrótem
. Skrótowce wykazują często właściwości odmienne od reszty słownictwa; wiele z nich ma na przykład
akcent
oksytoniczny
(akcent końcowy, na ostatniej sylabie), np.
AWS
(Akcja Wyborcza Solidarność) [wymowa: awues],
BBC
(British Broadcasting Corporation) [wymowa: bibis-i]. Klasyfikacja skrótowcówPierwsze próby stworzenia taksonomii skrótowców podjęli jeszcze przed II wojną światową
Jan Otrębski
i Henryk Ułaszyn; wyodrębnili oni wówczas cztery klasy. Jednak najbardziej znany jest podział rozpowszechniony przez Słownik poprawnej polszczyzny i Słownik ortograficzny języka polskiego pod redakcją
Mieczysława Szymczaka
. - Skrótowce literowe (literowce) – złożone z pierwszych liter wyrazów skracanego wyrażenia. W przypadku literowców litery skrótowca wymawiane są osobno, np.:
-
AGD
– Artykuły Gospodarstwa Domowego [wymowa: a-gie-de]
-
AZS
– Akademicki Związek Sportowy [wymowa: a-zet-es]
-
NBP
– Narodowy Bank Polski [wymowa: en-be-pe]
-
BBWR
– Bezpartyjny Blok Wspierania Reform lub Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem [wymowa: be-be-wu-er]
-
PZU
- Powszechny Zakład Ubezpieczeń [wymowa: pe-zet-u]
-
RP
– Rzeczpospolita Polska [wymowa: er-pe]
- Skrótowce głoskowe (głoskowce) – złożone, tak jak literowce, z pierwszych liter skracanego wyrażenia; litery skrótowca wymawiane są jednak łącznie, jako suma głosek. Obejmują większość skrótowców literowych zawierających jedną lub więcej niż jedną samogłoskę, np.:
-
GUS
– Główny Urząd Statystyczny [wymowa: gus]
-
NATO
– North Atlantic Treaty Organisation [wymowa: nato]
-
OBOP
– Ośrodek Badania Opinii Publicznej [wymowa: obop]
-
PAN
– Polska Akademia Nauk [wymowa: pan]
-
ZUS
– Zakład Ubezpieczeń Społecznych [wymowa: zus]
- Skrótowce grupowe (grupowce, sylabowce) – składają się z grupy głosek (najczęściej pierwszych sylab), którymi rozpoczynają się słowa skracanego wyrażenia, i wymawiane są jako suma połączonych głosek (sylab). Do tej kategorii zaliczane są też skrótowce utworzone z połączenia sylab tego samego wyrazu (najczęściej pierwszej i ostatniej). Wielką literą pisana jest najczęściej tylko pierwsza litera skrótowca, np.:
-
Pafawag
– Państwowa Fabryka Wagonów [wymowa: pafawag]
-
Polfa
– Polska Farmacja [wymowa: polfa]
-
baon
– batalion [wymowa: baon]
-
Fablok
- Fabryka lokomotyw. [wymowa: fablok]
- Skrótowce mieszane (kombinowane) – mają niejednorodną strukturę, są kombinacjami dwóch lub nawet trzech wymienionych powyżej typów; w zależności od rodzaju wymieszania wyróżnia się wśród nich:
- literowo-głoskowe, np.:
-
CBOS
– Centrum Badania Opinii Społecznej [wymowa: ce-bos]
- CPLiA - Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego [wymowa: cepelia]
-
SGPiS
– Szkoła Główna Planowania i Statystyki [wymowa: es-gie-pis]
- literowo-grupowe, np.:
-
PZMot
– Polski Związek Motorowy [wymowa: pe-zet-mot]
-
PZKosz
– Polski Związek Koszykówki [wymowa: pe-zet-kosz]
- głoskowo-grupowe, np.:
-
Polmos
– Polski Monopol Spirytusowy [wymowa: pol-mos]
- grupowo-literowo-głoskowe (bardzo mała grupa), np.:
- Arged – Artykuły Gospodarstwa Domowego [wymowa: ar-ged] [2]
- Skrótowce złożeniowe (w tym złożone z obcych elementów) – skrótowce, w skład których wchodzi cały wyraz określany i część wyrazu określającego, np.:
- Investbank – Bank Inwestycyjny [wymowa: inwestbank]
- Amerbank – Bank Amerykański [wymowa: amerbank]
Skrótowce angielskie w języku polskimNależy pamiętać, że wymawianie głoskowe i sylabowe skrótowców jest charakterystyczne dla języka polskiego. W innych językach obowiązują odmienne reguły. W języku angielskim krótsze skrótowce wymawiane są literowo. W związku z tymi różnicami wiele skrótowców angielskich w języku polskim wymawianych głoskowo, w języku angielskim wymawianych jest literowo, np.: -
CMYK
– Cyan Magenta Yellow Black [wymowa: pol. cmyk, ang. si-em-łaj-kej]
-
HIV
– Human Immunodeficiency Virus [wymowa: pol. hif, ang. ejdż-aj-wi]
-
UFO
– Unidentified Flying Object [wymowa: pol. ufo, ang. ju-ef-ou]
-
VIP
- Very Important Person [wymowa: pol. wip, ang. wi-aj-pi]
Wymawianie literowe dotyczy jednak skrótowców dwu-, trój- i niektórych czteroliterowych. Skrótowce pięcioliterowe i dłuższe, a także niektóre czteroliterowe, podobnie jak w języku polskim, wymawiane są sylabicznie, np.: -
AIDS
– Acquired Immunodeficiency Syndrome [wymowa: pol. eids, ang. eidz]
-
NATO
– North Atlantic Treaty Organisation [wymowa: pol. nato, ang. neitou]
-
laser
– light amplification by stimulated emission of radiation [wymowa: pol. laser, ang. lejze:]
-
radar
– radio detection and ranging [wymowa: pol. radar, ang. reida:]
Przykładem skrótowca w obydwu językach wymawianego literowo jest: -
HTML
– HyperText Markup Language [wymowa: pol. ha-te-em-el, ang. ejdż-ti-em-el]
Odmiana skrótowcówJeśli skrótowiec da się odmieniać, robi się to z użyciem
łącznika
, np.: "w HTML-u", "z GUS-em". Wyjątkiem są skrótowce kończące się na T i Ł. W
miejscowniku
poza pierwszą literą zapisuje się je małymi literami, oraz pomija łącznik: "LOT" – "Locie".[3] Łącznik pomija się też, gdy skrótowiec ma charakter rzeczownika i kończy się małą literą: "Polfa" – "Polfy". Użycie
apostrofu
zamiast łącznika, np. "DJ'a", jest błędem. Przypisy- ↑ Stanisław Sierotwiński: Słownik terminów literackich. Wrocław, Łódź: Ossolineum, 1986, s. 20. .
- ↑ Przykład podany w "Słowniku poprawnej polszczyzny" Doroszewskiego, PWN 1980. Przykład nie jest w pełni zgodny z przedstawionymi zasadami – skrótowiec powinien był być zapisywany jako 'Argod' albo 'Argd' – ale nie ma na razie lepszego. Obecnie istnieje kilka firm o nazwie Arged.
- ↑
Zasady pisowni i interpunkcji
. [dostęp 2009-03-22].
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Skrótowiec":
Sonar
...
Pop
...
PLN
...
Alfabet
...
Służby specjalne
...
Etymologia nazw państw
...
Materializm dialektyczny
niezbywalnych cech materii jest jej charakter
ewolucyjny
i
dialektyczny
. Forma "diamat" to Skrótowiec pochodzenia rosyjskiego (
rusycyzm
), używany w latach 50. XX wieku.Jako podstawa filozoficzna ...
Przemysł rozrywkowy
...
Izaak Luria
...
Laser
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Skrótowiec":
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
|