Brązy
BrązyŁotewska moneta 1 santim z 1939 r. wybita z brązu Brązy –
stopy
miedzi
z
cyną
lub innymi metalami[1] i ewentualnie innymi
pierwiastkami
, w których zawartość miedzi zawiera się w granicach 80-90% wagowych. Wyjątkiem są stopy
miedzi
i
cynku
, które noszą nazwę
mosiądzów
. Składy brązów specyfikuje
Polska Norma
PN-xx/H-87050. Brąz w starożytnościNazwa brąz wywodzi się od łacińskiego słowa aes brundusinum tzn. kruszec brindyzyjski, ponieważ to właśnie
Brundisium
(współcześnie Brindisi) wyspecjalizowało się w obróbce tego stopu. W starożytności brąz był stopem miedzi w stosunku 90%
miedzi
do 10%
cyny
, używanym do wytwarzania przedmiotów codziennego użytku, lub w proporcji 86% miedzi do 14% cyny do wytwarzania ozdób. Starożytni Egipcjanie wytwarzali brąz w stosunku 91% miedzi do 9% cyny. Główne złoża miedzi występowały w zachodniej Anatolii, na terenach Kaukaskich, na Cyprze i Krecie, na Płw. Iberyjskim i Bałkańskim, na Wyspach Brytyjskich, w Alpach. Cyna występowała w zachodniej Anatolii, w Banacie, nad Soławą, na Kaukazie i Wyspach Brytyjskich. Na terenie Europy miedź eksploatowano ze złóż dostępnych na powierzchni lub prymitywnymi metodami górniczymi. By wydobyć miedź drążono lej w podłożu skalistym. Wyjątkiem są stokowe wychodnie żył, gdzie w głąb stoku drążono skośne lub poziome sztolnie. Po wydobyciu ruda była poddawana wstępnej obróbce na miejscu (sortowanie, wstępne oczyszczanie, rozcieranie na małe kawałki). Bezwartościowych domieszek pozbywano się płucząc rozdrobnioną rudę w drewnianych nieckach. Następnie rudę prażono i wytapiano w
dymarkach
. Cynę uzyskiwano najczęściej z aluwialnych rozsypisk. Kolejne etapy produkcji – wytwarzanie przedmiotów brązowych – odbywały się poza miejscem wydobycia. Przedmioty z brązu odlewano, wlewając stop do form kamiennych, a także stosowano
technikę na wosk tracony
; znano także obróbkę plastyczną w postaci kucia, wyciągania,
trybowania
i
cyzelowania
. Pełen proces wytwarzania przedmiotów z brązu był domeną specjalistów. Umiejętności starożytnych metalurgów oraz ekonomiczne i symboliczne znaczenie ich wytworów nadawały im szczególny status, co wyraża się występowaniem na cmentarzyskach pochówków wyposażonych w zestawy narzędzi odlewniczych. Brąz współcześnieBrązy posiadają dobre własności wytrzymałościowe, są łatwo obrabialne. Brązy wysokostopowe poddają się także
hartowaniu
. Posiadają dobre właściwości przeciwcierne, są odporne na wysoką temperaturę i korozję. Zastosowanie brązów jest ograniczone ze względu na ich wysoką cenę. Brązy dzieli się na brązy do obróbki plastycznej, dostarczane w formie
wyrobów hutniczych
–
blach
, pasów, taśm,
prętów
,
drutów
i
rur
oraz brązy odlewnicze, dostarczane w postaci sztab lub kęsów. Własności fizyczne Rodzaje brązów Brązy do obróbki plastycznejPośród brązów do obróbki plastycznej wyróżnia się: Brąz cynowy- Zawiera od 1% do 9%
cyny
: Ma barwę szarą, której intensywność wzrasta wraz z zawartością cyny. Mogą zawierać także inne
dodatki stopowe
, takie jak
cynk
(2,7% do 5%),
ołów
(1,5% do 4,5%) oraz domieszki
fosforu
(0,1% do 0,3%) z zanieczyszczeniami nie przekraczającymi 0,3%. Symbole brązów cynowych to B2 (CuSn2), B4 (CuSn4), B6 (CuSn6), B43 (CuSn4Zn3), B443 (CuSn4Zn4Pb3), B444 (CuSn4Zn4Pb4). Brązy cynowe używane są na elementy
sprężyste
, trudno
ścieralne
, a przy większej zawartości ołowiu na
tuleje
i panwie
łożyskowe
, monety, elementy pracujące w wodzie morskiej, armaturę.
Brąz aluminiowy- Zawiera od 4% do 11%
aluminium
: Może zawierać także inne
dodatki stopowe
, takie jak
żelazo
(2,0% do 5,5%),
mangan
(1,5% do 4,5%) oraz
nikiel
(3,5% do 5,5%), z zanieczyszczeniami nie przekraczającymi 1,7%. Symbole brązów aluminiowych to BA5 (CuAl5), BA8 (CuAl8), BA93 (CuAl9Fe3), BA1032 (CuAl10Fe3Mn2), BA1044 (CuAl10Fe4Ni4), BA92 (CuAl9Mn4). Cechują się dobrymi własnościami wytrzymałościowymi. Brązy aluminiowe stosowane są na części do przemysłu chemicznego, elementy pracujące w wodzie morskiej, monety, styki ślizgowe, części
łożysk
,
wały
,
śruby
,
sita
.
Brąz berylowy- Zawiera od 1,6% do 2,1%
berylu
: Może zawierać także inne
dodatki stopowe
, takie jak
nikiel
w połączeniu z
kobaltem
(0,2% do 0,4%) oraz
tytan
(0,1% do 0,25%), z zanieczyszczeniami nie przekraczającymi 0,5%. Symbole brązów berylowych to BB2 (CuBe2Ni (Co)), BB1T (CuBe1,7NiTi), BB2T (CuBe2NiTi). Brązy berylowe stosowane są na elementy
sprężyste
, elementy aparatury chemicznej, elementy żaroodporne, np. gniazda zaworów, narzędzia nieiskrzące.
Brąz krzemowy- BK31 (CuSi3Mn1): Zawiera 2,7% do 3,5
krzemu
i 1,0% do 1,5%
manganu
, przy zanieczyszczeniach nie przekraczających 1,0%. Stosowany jest na siatki, elementy
sprężyste
, elementy w przemyśle chemicznym, elementy odporne na ścieranie, konstrukcje spawane.
Brąz manganowy- BM123 (CuMn12Ni3): zawiera 11,5% do 13%
manganu
i 2,5% do 3,5%
niklu
przy dopuszczalnych zanieczyszczeniach do 1%. Stosowany na
oporniki
wysokiej jakości.
Brązy odlewniczePośród brązów odlewniczych wyróżnia się: - brąz cynowy – B10 (CuSn10)
- brąz cynowo-fosforowy – B101 (CuSn10P)
- brąz cynowo-cynkowy – B102 (CuSn10Zn2)
- brąz cynowo-ołowiowy – B1010 (CuSn10Pb10) i B520 (CuSn5Pb20)
- brąz cynowo-cynkowo-ołowiowy B555 (CuSn5Zn5Pb5), B663 (CuSn6ZnPb3) i B476 (CuSn4Zn7Pb6).
- brąz aluminiowo-żelazowy – BA93 (CuAl9Fe3)
- brąz aluminiowo-żelazowo-manganowy – BA1032 (CuAl10Fe3Mn2)
- brąz krzemowo-cynkowo-manganowy – BK331 (CuSi3Zn3Mn).
Brązy odlewnicze stosuje się do
odlewania
części i elementów do zastosowań podobnych jak w przypadku brązów do obróbki plastycznej oraz do odlewania pomników. InneStopem zaliczanym do brązów jest także
spiż
. Ponadto brązami nazywa się potocznie lub fachowo szereg innych metali i stopów metali kolorowych, nawet tych o znacznie mniejszym udziale miedzi lub nawet jej całkowitym braku, np.
pigmenty metaliczne
stosowane w poligrafii. Przypisy- ↑ Nazwa brąz bez dalszych określeń oznacza stop miedzi i cyny. Brązy, których główny składnik stopowy nie jest cyną, określa się nazwą pełną, np. brąz aluminiowy, brąz berylowy itd.
Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Brązy":
Astrolabium
...
Termometr
...
Tumba
...
Kaplica Potockich na Wawelu
...
Kaplica Szafrańców na Wawelu
...
Kaplica bpa Jana Konarskiego na Wawelu
...
Kaplica Zadzika na Wawelu
...
Kaplica biskupa Piotra Tomickiego na Wawelu
...
Kaplica Gamrata na Wawelu
...
Kaplica Skotnickich na Wawelu
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Brązy":
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
|