kaiserliche und königliche Armee |
|
Sztandar bojowy CK Monarchii |
Historia |
Państwo |
Austro-Węgry
|
Sformowanie | 1868 |
Rozformowanie | 1918 |
Działania zbrojne |
I wojna światowa
|
Mapa garnizonów wojskowych Monarchii Austro-Węgierskiej, 1898
c.k piechota galicyjska i bośniacka, rok 1898
c.k. kawaleria około 1900
c.k. artyleria polowa około 1900
Koszary 45. regimentu piechoty oraz batalionu Landwehry, widok z góry Aptekarki, Sanok, 1911-1912
Austro-węgierscy jeńcy wojenni w Karelii w 1915
Hełm austro-węgierskiego dragona
Armia Austro-Węgier (albo Armia Monarchii Austro-Węgierskiej) (
niem
. Gemeinsame Armee, kaiserliche und königliche Armee, k.u.k. Armee czyli Cesarska i Królewska Armia; do
1867
p.n. kaiserlich/königliche Armee, k.k. Armee czyli Cesarsko-Królewska Armia) – wspólne liniowe wojska monarchii
austro-węgierskiej
. Wchodziły w skład wojsk lądowych (Landstreitkrräfte).
Lądowe siły zbrojne Austro-Węgier składały się z wojsk liniowych (Heer, Armee), obrony krajowej (
K.k. Landwehr
) i
pospolitego ruszenia
(Landsturm). Węgierska obrona krajowa nazywana była
Honwedem
(Honvédség). Obok lądowych sił zbrojnych była też Cesarsko-Królewska Marynarka Wojenna.
Powszechny obowiązek służby wojskowej nakładała na obywateli "Ustawa o powszechnym obowiązku wojskowym" (Wehrgesetz), która weszła w życie w
1868
. Określała ona czas trwania służby w różnych formacjach:
- w armii lądowej: 2 lata w służbie czynnej, 10 lat w rezerwie uzupełniającej, 3 lata w linii i 7 lat w kawalerii i artylerii konnej;
- w marynarce wojennej: 4 lata w linii, 5 lat w rezerwie i 3 lata w obronie morskiej;
- w rezerwie uzupełniającej: 12 lat.
Ustawa ta regulowała również uprawnienia
jednorocznych ochotników
.
Struktura organizacyjna
W chwili wybuchu
I wojny światowej
całe terytorium Austro-Węgier było podzielone na 16 okręgów wojskowych, w których w lipcu i sierpniu
1914
zmobilizowano dowództwa 6
armii
18
korpusów
(korpusy I-XVII i jedna Grupa Armijna), 50
dywizji
piechoty, 19
brygad
piechoty (poza składem dywizji), 5 brygad górskich (pozadywizyjnych), 14 brygad marszowych, 5 brygad pospolitego ruszenia i 11 dywizji kawalerii. We wrześniu
1914
powołano kolejnych 26 brygad pospolitego ruszenia.
W skład każdego zmobilizowanego korpusu wchodziły zazwyczaj dwie liniowe dywizje piechoty i jedna dywizja obrony krajowej (Landwehry lub Honvedu). Artylerię korpusu stanowił dwubateryjny dywizjon artylerii ciężkiej - 150 mm
haubic
z 8 działami. W skład korpusu wchodziły też: batalion
saperów
, oddziały łączności, kolumna drutów kolczastych oraz służby.
Dywizja piechoty składała się z 2 brygad piechoty, po 2 pułki każda; artylerii dywizyjnej, złożonej z 1 pułku armat 77 mm po 5 baterii i 1 dywizjonu haubic 104 mm po 2 baterie; 1 dywizjonu rozpoznawczego (2-3 szwadrony kawalerii); oddziału łączności; oddziału sanitarnego; parku amunicyjnego; kolumny zaopatrzeniowej; piekarni oraz taborów.
Dywizja kawalerii składała się również z 2 brygad po 2 pułki. Pułk kawalerii liczył 6 szwadronów. Każda dywizja kawalerii dysponowała dywizjonem artylerii konnej i pododdziałami karabinów maszynowych.
Podstawową jednostką terytorialną podległą Ministerstwu Wojny były Okręgi Komendy Korpusu – w
1914
było ich 16.
Najniższy szczebel terytorialnej organizacji wojska stanowiło 114 wojskowych okręgów uzupełnień. Spośród nich 102 były podporządkowane pułkom piechoty armii wspólnej, a po 4 należały do: jednostek bośniacko-hercegowińskich, pułków tyrolskich strzelców cesarskich, marynarki wojennej.
Wojska łączności
Wojska łączności, poza jednostkami wchodzącymi w skład dywizji piechoty i kawalerii oraz korpusów, składały się z batalionów telegraficznych na szczeblu armii i naczelnego dowództwa i z batalionów specjalnych. Łączność radiowa dopiero zaczynała się rozwijać; całe siły zbrojne dysponowały 11 radiostacjami.
Wojska lotnicze
Wojska lotnicze, podobnie jak wojska łączności, stawiały dopiero pierwsze kroki. Pierwsze jednostki lotnicze zaczęto tworzyć w
1909
. W
1914
istniał jeden oddział
sterowców
wraz z obsługą techniczną, 15 kompanii lotniczych (Fliegerkompagnie, Flik) oraz jedna kompania i 12 oddziałów balonowych. Kompanie lotnicze liczyły po 106 ludzi i dysponowały łącznie 84 samolotami, których używano przede wszystkim do celów rozpoznania.
Wywiad
Centralę służby wywiadowczej stanowiło Biuro Ewidencyjne (Evidenzbüro) Sztabu Generalnego w
Wiedniu
. Sam wywiad podlegał wydzielonej Grupie Wywiadu (Kundschafts-gruppe) w Biurze Ewidencyjnym.
Przy każdym dowództwie korpusu istniał Główny Ośrodek Wywiadowczy (
Hauptkundschaftstelle
— w skrócie HK-Stelle). Zwierzchnikiem z urzędu był szef sztabu korpusu. Na czele każdego ośrodka stał szef, którym był zazwyczaj oficer Sztabu Generalnego. W skład ośrodka wchodziło dwóch lub więcej oficerów; ponadto do współpracy przydzielano im funkcjonariuszy policji, żandarmerii, Straży Skarbowej, prokuratury oraz sędziego śledczego.
Na szczeblu powiatowym, w miarę potrzeby, szczególnie w rejonach przygranicznych, tworzone były ośrodki wywiadowcze niższego rzędu (K-Stelle).
Po wybuchu wojny utworzony został przy Naczelnym Dowództwie Armii (AOK) Oddział Informacyjny (Nachrichtenabteilung), któremu podlegały oddziały informacyjne przy dowództwach poszczególnych armii (Armeekommando) i grup operacyjnych (Armeegruppekommando). Przy niższych związkach taktycznych istniały oddziały zwiadowcze (Nachrichtendetachement).
Szkoły wojskowe
W czasie pokoju armia dysponowała 24 tysiącami oficerów, będących absolwentami trzech Wyższych Szkół Wojskowych:
Aby dostać się do Akademii, należało albo zdać maturę, albo ukończyć Szkołę Kadetów Piechoty (takich szkół było 15), Szkołę Kadetów Kawalerii w
Hranicach na Morawach
, Szkołę Kadetów Artylerii, albo też Szkołę Kadetów Wojsk Technicznych.
Działania zbrojne
Rozwiązywanie problemów językowych
Każdy pułk miał na stałe przypisany okręg uzupełnień. Było to rozwiązanie praktyczne, ze względu na występowanie wielu narodowości. Językiem służbowym był zawsze niemiecki, poza tym obowiązywał węgierski w formacjach Honvedu oraz serbsko-chorwacki w VI dystrykcie Honvedów.
Oprócz tego istniał termin "język pułkowy". Był to język, w którym prowadzono szkolenie żołnierzy, i który musiał być znany, przynajmniej częściowo, oficerom i podoficerom. Językiem pułkowym mógł stać się język, którym mówiło co najmniej 20 % żołnierzy, przy tym musiał to być jeden z 10 oficjalnych języków monarchii. W
1910
132 jednostki były jednojęzyczne, 144 dwujęzyczne i 19 trójjęzycznych.
Stopnie wojskowe
Różne kolory materiału oraz guzików (poza generałami) są oznaczeniami różnych pułków.Piechota | Kawaleria | Artyleria | Strzelcy | Odznaczenie |
Insygnia Strzelców Górskich
|
---|
Korpus szeregowych |
Infanterist /
Honvéd
(węg.) (Szeregowy) |
Dragon
Husarz
Ułan
|
Kanonier
|
Jäger
| | |
Gefreiter
/ Őrvezető (węg.) (Starszy Szeregowy) | Gefreiter | Vormeister Főtűzer | Patrouillenführer Járőrvezető | | |
Korpus podoficerów |
Korporal
/ Tizedes (węg.) (cz.) Desátník (Kapral) | Korporal | Geschütz-Vormeister | Unterjäger | | |
Zugsführer
/ Szakaszvezető (węg.) (Sierżant) | Zugsführer | Zugsführer | Zugsführer | | |
Feldwebel / Őrmester (węg.) (Starszy-Sierżant) | Wachtmeister | Feuerwerker | Oberjäger | | |
Kadett-Feldwebel / Kadétőrmester (węg.) Hadapród) Sierżant-Kadet, od 1908 Kadet) | Kadett-Wachtmeister (Kadet) | Kadett-Feuerwerker (Kadet) | Kadett-Oberjäger (Kadett) | | |
Stabs-Feldwebel / Törzsőrmester (węg.) (Sierżant-Major od 1913 - odznaki do 1914) | Stabs-Wachtmeister | Stabs-Feuerwerker | Stabs-Oberjäger | | |
Stabs-Feldwebel / Törzsőrmester (węg.) (Sierżant-Major, odznaczenia po 1914) | Stabs-Wachtmeister | Stabs-Feuerwerker | Stabs-Oberjäger | | |
Offiziersstellvertreter (seit dem 6. Juni 1915) / Tiszthelyettes (węg.) (Podchorąży) | Offiziersstellvertreter | Offiziersstellvertreter | Offiziersstellvertreter | | |
Kadett-Offiziersstellvertreter Hadapród-Tiszthelyettes (węg.) (Podchorąży-Kadet) (until 1908) | Kadett-Offiziersstellvertreter | Kadett-Offiziersstellvertreter | Kadett-Offiziersstellvertreter | | |
Fähnrich (do 1908) / Zászlós (węg.) (Chorąży) (od 1908 - zastąpił podchorążych) | Fähnrich | Fähnrich | Fähnrich | | |
Korpus oficerów |
Leutnant
/ Hadnagy (węg.) (Podporucznik) | Leutnant | Leutnant | Leutnant | | |
Oberleutnant
/ Főhadnagy (węg.) (Porucznik) | Oberleutnant | Oberleutnant | Oberleutnant | | |
Hauptmann
/ Százados (węg.) (Kapitan) | Rittmeister | Hauptmann | Hauptmann | | |
Major
/ Őrnagy (węg.) | Major | Major | Major | | |
Oberstleutnant
/ Alezredes (węg.) (Podpułkownik) | Oberstleutnant | Oberstleutnant | Oberstleutnant | | |
Oberst
/ Ezredes (węg.) (Pułkownik) | Oberst | Oberst | Oberst | | |
Generałowie |
Generalmajor
/ Vezérőrnagy (węg.) (Generał-Major ekwiwalent Generała Brygady) | | | | |
Feldmarschalleutnant
/ Altábornagy (węg.) (Feldmarschalleutnant ekwiwalent Generała Dywizji) | | | | |
General der Infanterie Gyalogsági tábornok (węg.) (Generał piechoty) | General der Kavallerie Lovassági tábornok (Generał kawalerii) |
Feldzeugmeister
/ Táborszernagy (Generał artylerii) | | |
Generaloberst
/ Vezérezredes (węg.) (Generał) (od 1915) | | | | |
Feldmarschall
/ Tábornagy (węg.) (Marszałek) | | | | |
Niektóre mundury
Zobacz też
Literatura
Literatura polskojęzyczna
- Tomasz Nowakowski "Armia Austro-Węgierska 1908-1918", Warszawa: "Feniks" 1992, .
Literatura niemieckojęzyczna
- Heinz von Lichem: Spielhahnstoß und Edelweiß – die Friedens- und Kriegsgeschichte der Tiroler Hochgebirgstruppe „Die Kaiserschützen“ von ihren Anfängen bis 1918. Stocker Verlag, Graz 1977. .
- Heinz von Lichem: Der Tiroler Hochgebirgskrieg 1915–1918. Steiger Verlag, Berwang (Tirol) 1985. .
- Anton Graf Bossi Fedregotti: Kaiserjäger – Ruhm und Ende: nach dem Kriegstagebuch des Oberst von Cordier. Stocker Verlag, Graz 1977. .
- Carl Freiherr von Bardolff: Soldat im alten Österreich – Erinnerungen aus meinem Leben. Diederichs Verlag, Jena 1938.
- Allmeyer-Beck/Lessing: Die K.u.K. Armee 1848–1918. Bertelsmann Verlag, München 1974.
- Oskar Brüch, Günter Dirrheimer: Schriften des Heeresgeschichtlichen Museums in Wien. Militärwissenschaftliches Institut: Band 10, Das k.u.k. Heer 1895. Stocker Verlag, Graz 1997. .
- Rest-Ortner-Ilmig: Des Kaisers Rock im 1. Weltkrieg – Uniformierung und Ausrüstung der österreichisch-ungarischen Armee von 1914 bis 1918. Verlag Militaria, Wien 2002. .
Linki zewnętrzne