Lwów - Arsenał Sieniawskich - siedziba Biblioteki Baworowskich
Biblioteka Baworowskich – XVII-wieczny pałac rodziny Baworowskich we Lwowie, w którym w XIX wieku powstała prywatna Biblioteka Baworowskich. Była jedną z największych polskich bibliotek, z tysiącami książek, rękopisów i dokumentów historycznych. Obecnie mająca charakter
muzeum
. Była ważnym warsztatem pracy dla polonistów i historyków.
Siedziba
Biblioteka mieści się we
Lwowie
przy ulicy Baworowskich 2, obecnie Bibliotecznej 2 (
ukr.
вул. Бібліотечна, 2). Budowla ta powstała w dawnym
arsenale
Sieniawskich, zbudowanym w 1639 r. przez generała artylerii koronnej
Pawła Grodzickiego
z inicjatywy tego możnego rodu rezydującego w Brzeżanach. Z tego okresu pochodzi przyziemie budowli , zbudowane z potężnych głazów. W
XVIII wieku
arsenał należał on do rodziny Czartoryskich. Na początku XIX w. nabyła go rodzina Baworowskich, którzy około roku
1830
przebudowali go na empirowy pałac, najprawdopodobniej według projektu Ignacego Chambreza. Twórcą rzeźbiarskiej dekoracji fasady i wnętrz był znany lwowski artysta Johann Schimser. Grube mury pałacu w dolnej kondygnacji świadczą do dzisiaj o pierwotnie obronnym przeznaczeniu budowli. Kamienny parter gmachu z surowych głazów był do końca
XIX wieku
zasypany ziemią, którą usunięto podczas regulacji ulicy. Wówczas także dzisiejszą postać otrzymało
empirowe
piętro. Pałac Baworowskich jest budowlą dwukondygnacyjną, na planie prostokąta, na wysokim, oblicowanym kamiennym cokole. Bryłę urozmaicają ryzality oraz masywna wieża narożna. Główne elementy dekoracji fasady to pilastry, girlandy, balustrady i wydatny gzyms kroksztynowy. Boczną elewację zdobi rzeźba konia, a wnętrze- płaskorzeźbiony fryz ze scenami mitologicznymi.
Zbiory
Najważniejsze zbiory obejmowały cenne zabytki typograficzne i materiały historyczne w książkach i rękopisach. Liczyła do
1944
roku około 38 tys. druków (w tym 30
inkunabułów
i 1254
rękopisów
). Była połączona z galerią 285 obrazów olejnych oraz około 11 tys. sztychów i rysunków, 110 dyplomów (począwszy od
XII w.
), a także z działem archiwalnym, muzealnym i ikonograficznym. Wśród zbiorów Biblioteki Baworowskich znajdowały się m.in. najcenniejsze rękopisy średniowieczne (Kronika
Wincentego Kadłubka
, statuty
Kazimierza Wielkiego
) oraz listy i autografy
Juliana Ursyna Niemcewicza
,
Jana Śniadeckiego
,
Aleksandra Fredry
i
Stanisława Konarskiego
.
Początkowo posiadała zbiór około 15 tys. druków oraz 10 tys. rycin. Powiększona została:
- zbiorem (ok. 7 tys. tomów) starodruków z kolekcji hr.
Zygmunta Czarneckiego
z
Ruska
i Gogolewa w
Wielkopolsce
- rzadkich i najrzadszych druków polskich lub odnoszących się do Polski. Na zbiór ten składały się rzadkie egzemplarze pomników literatury polskiej, szczególnie XVI i XVII w polskiego prawa i polskiej historii, druki religijne, komplet najstarszych
mszałów
diecezji krakowskiej i poznańskiej XV i XVI w., unikatowa literatura katolicka i
dysydencka
, ogromna ilość
biblii
, ustawy
synodów
, dzieła dotyczące
Unii Brzeskiej
, bogata literatura nt.
schizmy
, rzadkie polskie hebraica, literatura astronomiczno-matematyczna itp.
- zbiorem dzieł i pism (ok. 8 tys. tomów) z okresu
I wojny światowej
(w tym wszystkie wydawnictwa
Naczelnego Komitetu Narodowego
).
W salach biblioteki zgromadzono wiele starych stylowych mebli z XVII i XVIII w., starą broń, porcelanę, zegary, monety i medale. Z biblioteką połączona była dość duża galeria obrazów, obejmujących blisko 300 dzieł malarzy polskich, włoskich, niderlandzkich i niemieckich mistrzów z XVI-XVIII w., m.in. obrazy Mengsa, Dolciego, Reniego, Domenichina,
Canaletta
,
Juliusza Kossaka
, Rejchana, Raczyńskiego, Franciszka Tepy, Schweikarta, Pitschmana i in.
Historia
Została założona i ufundowana w połowie XIX w. przez hrabiego Wiktora Baworowskiego (1826 Kotłów - 1894)- bibliofila, znakomitego mecenasa nauk, poetę i tłumacza romantycznych dzieł
Byrone'a
i
Hugo
. Hr. W. Baworowski gromadził książki, rękopisy, ryciny – tworząc ogromną i niepowtarzalną kolekcję. W pałacu lwowskim hr. Wiktor Baworowski umieścił swoją kolekcję dzieł sztuki i bibliotekę (ok. 60 tysięcy tomów), która była publicznie dostępna od 1900 roku.
W czasie II wojny światowej, w wyniku tzw. koncentracji zbiorów, kolekcja Baworowskich została włączona do Ossolineum. Do
13 kwietnia
1940
biblioteką kierował dyr. Rudolf Kotula, wywieziony przez funkcjonariuszy aparatu przemocy
ZSRR
w ten dzień, wraz z tysiącami Polaków, na
Syberię
. Po nim kierownictwo objął dr
Stefan Inglot
z
Ossolineum
. Podczas okupacji sowieckiej Lwowa włączono bibliotekę do Lwowskiej Filii Biblioteki Akademii Nauk USRR. Zbiory ulegały stopniowemu rozproszeniu. Obrazy przekazano do Galerii Obrazów, eksponaty zaś do Muzeum. Sam gmach położony na rogu ul. Sykstuskiej i Ujejskiego miał stanowić ośrodek komasacji starodruków z całego Lwowa.
Podczas okupacji niemieckiej Lwowa (czerwiec
1941
-lipiec
1944
) reaktywowano Bibliotekę Baworowskich. Jej kierownictwo, podobnie jak dla Ossolineum, sprawował prof.
Mieczysław Gębarowicz
, który w końcowej fazie okupacji niemieckiej przeprowadził ewakuacje najcenniejszej części zbiorów do
Krakowa
. Po wojnie zasiliły one zbiory
Biblioteki Narodowej
. Po wojnie w pałacu Baworowskich powstał Dział Sztuki Biblioteki im. W. Stefanyka.
W ostatnich latach Biblioteka Baworowskich została objęta projektem rewaloryzacyjnym, realizowanym w ramach Programu
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
„Dziedzictwo Kulturowe”, finansowanym ze środków ministerialnych, które pochodzą bezpośrednio z budżetu
Państwa Polskiego
. Dziś stojący w centrum Lwowa siedemnastowieczny pałac Baworowskich jest Oddziałem Sztuki Lwowskiej Biblioteki im. Wasyla Stefanyka. Przechowuje m.in. te zbiory Ossolińskich, które po wojnie zostały we Lwowie. W 2003 r. pałac został zamknięty dla czytelników. Był w bardzo złym stanie, zawilgocony, z pękającymi murami i sufitami grożącymi zawaleniem. Pieniądze na remont - 900 tys. dolarów - wyłożyła fundacja Antonowyczów (Ukraińców, którzy wyemigrowali do USA) oraz Ossolineum w kwocie 560 tys. złotych. W listopadzie 2006 r. po remoncie dawny pałac Baworowskich został ponownie otwarty. Ossolineum, które przekazało na jego odrestaurowanie ponad pół miliona złotych, będzie tam miało salę wystawienniczą i biuro.
Linki zewnętrzne