Edmund Burke (ur.
12 stycznia
1729
, zm.
9 lipca
1797
) –
irlandzki
filozof
i
polityk
, twórca nowoczesnego
konserwatyzmu
, krytyk
rewolucji francuskiej
.
Biografia
1729-1775
Urodził się w adwokackiej rodzinie w
Dublinie
. Uczył się w szkole w Kildare, a potem w Trinity College w Dublinie, który był bastionem kościoła anglikańskiego w Irlandii. W
1756
ożenił się, w
1758
urodził mu się syn. Od
1759
przez trzydzieści lat współpracował z rocznikiem "
The Annual Register
". W
1766
został wybrany do parlamentu. Jego przełożonym w partii
Wigów
był
Charles Watson-Wentworth, 2. markiz Rockingham
, jednak Edmund Burke szybko stał się jednym z czołowych polityków wigowskich i miał na tyle wpływu w jej szeregach, by wprowadzić więcej dyscypliny do pracy gabinetu. Przykładowo markiz Rockingham nie widział nic przeciwko oglądaniu ulubionych wyścigów konnych w czasie ciężkiego kryzysu rządowego.
1775-1790
Burke próbował zrozumieć pobudki kierujące amerykańskimi buntownikami przeciw Koronie Brytyjskiej, uważał , że rewolucja amerykańska powołuje się na anglosaskie tradycje prawne. On i brytyjscy
wigowie
jednak nie do końca rozumieli amerykańskie postulaty. Zakładali, że Amerykanie żądają swej reprezentacji w parlamencie, podczas gdy oni tak naprawdę chcieli, by uznano ciała ustawodawcze poszczególnych kolonii za równorzędne parlamentowi brytyjskiemu. Kult parlamentaryzmu wśród wigów przeszkadzał im w zrozumieniu amerykańskich postulatów. Kolonialny sposób myślenia bezskutecznie próbował wyjaśniać w
Londynie
Benjamin Franklin
. Wigowie niechcący pogrzebali możliwość ugody z Ameryką.
Przeciw wigowsko-proamerykańskim artykułom Burke'a wystąpił z serią własnych torys
Samuel Johnson
, który dowodził, że nie można uprawiać "częściowego nieposłuszeństwa" wobec Korony, jak to robili koloniści, ponieważ, z zasady każda władza jest absolutna i można się jej albo podporządkować albo nie.
1790-1797
Wydane w
1790
Rozważania o rewolucji we Francji
można uznać za początek doktryny
konserwatyzmu-ewolucjonizmu
i koniec epoki
oświecenia
. Jednocześnie znajdujemy w jego doktrynie elementy, które sprawiają, że można go uważać za liberała i demokratę (popieranie zasady równowagi sił politycznych, niezależność parlamentu, prawa kolonii amerykańskich do niepodległości). Jego twórczość wywarła poważny wpływ na ideologię romantyzmu niemieckiego. Burke był zwolennikiem ewolucyjnych zmian, szacunku dla twórczości, dziedzictwa wcześniejszych pokoleń. Uważał, iż pozbawione sensu jest niszczenie i budowanie świata od zera.
Wg Burke’a człowiek jest istotą rozumną. Rozumowi nie można jednak bezwzględnie ufać, ponieważ człowiekiem targają liczne żądze i namiętności, które generowane są przez sprzeczne interesy. Ponieważ owe interesy zderzają się ze sobą i wywołują liczne napięcia, naturę ludzką należy oceniać negatywnie.
Burke rewolucję traktował jako niedozwolone zerwanie ciągłości historycznej. Naród jest dziełem wielu generacji, tych przeszłych, obecnych i przyszłych. Żadna generacja nie ma prawa podejmowania decyzji w imieniu pozostałych. Rewolucja jest właśnie taką nieuprawnioną decyzją. Burke godził się jednak, z pewnymi "zdobyczami rewolucji" i zamierzał włączyć je do wartości mających zostać konserwowanymi, z czym nie zgadzał się
Joseph de Maistre
(
konserwatyzm tradycjonalistyczny
).
Pisał o tym w 1790 roku, jeszcze zanim
jakobini
urządzali swe masowe mordy, lecz wiedział z pism
Rousseau
i
Holbacha
, że francuskie wizje polityczne, jako zbyt abstrakcyjne, wyrozumowane i pełne pogardy dla tradycji są skazane na niepowodzenie.
W Anglii polemizowali z nim pro-rewolucyjni pisarze jak
Thomas Paine
.
Zmarł w
1797
, kazał swe prochy rozsypać, by
jakobini
, którzy, jak wierzył, zwyciężą i przybędą mordować Anglików, nie zbezcześcili jego grobu.
Bibliografia
- Romuald Rydz: Edmund Burke na ścieżkach wolności. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2005. .
- J. Daszyńska, Misje Benjamina Franklina w Londynie w latach 1757-1775, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1994.
-
Adam Wielomski
, Konserwatyzm. Główne idee, nurty i postacie, Warszawa 2007.