Johann Christoph Friedrich von Schiller (do otrzymania szlachectwa w
1802
roku Johann Christoph Friedrich Schiller) znany jako Friedrich Schiller (ur.
10 listopada
1759
, zm.
9 maja
1805
) – niemiecki poeta, filozof, historyk, estetyk, teoretyk teatru i dramaturg, przedstawiciel tzw. klasyki weimarskiej.
Biografia
Dzieciństwo i młodość
Urodził się w
Marbach
(rejon
Stuttgartu
) jako syn felczera, J. C. Schillera i jego żony Elżbiety. Dzieciństwo i młodość spędził w ubóstwie, chociaż mógł uczęszczać do szkół. Już w wieku trzynastu lat próbował pisać wiersze i dramaty. Zwróciwszy na siebie uwagę
Karola Eugeniusza
, księcia Wirtembergii, wstąpił w
1773
r. do Karlsschule Stuttgart, elitarnej akademii wojskowej założonej przez księcia, gdzie podjął studia medyczne i prawnicze, interesując się też dziełami
Rousseau
i
Goethego
i dyskutując ze swoimi kolegami szkolnymi klasyczne ideały. Szkołę księcia Karola określano jako "plantację niewolników". W szkole napisał w wieku osiemnastu lat swoją pierwszą sztukę, "Zbójcy" (Die Räuber) o grupie naiwnych rewolucjonistów i ich tragicznym końcu. Przyniosła mu ona sławę – jak wielką, możemy stwierdzić choćby po przytoczeniu faktu, że określano go mianem "niemieckiego Szekspira". W
1780
r. otrzymał posadę lekarza pułkowego w Stuttgarcie.
Po pierwszym wykonaniu "Zbójców" w
Mannheim
, w
1781
r., został aresztowany, zabroniono mu też publikowania jakichkolwiek dalszych prac. Wyjechał wtedy ze Stuttgartu (dodajmy, w przebraniu i pod osłoną nocy oraz bez grosza przy duszy – przez najbliższe kilka tygodni zmuszony był prosić o pomoc finansową przyjaciela, z którym podróżował) i przez
Lipsk
oraz
Drezno
dotarł w
1787
r. do
Weimaru
. W
1786
napisał poemat "
Oda do radości
", do którego
Beethoven
skomponował muzykę będącą obecnie hymnem
Unii Europejskiej
. Swoją wczesną twórczością wpisał się w okres tzw. Burzy i naporu (niem.
Sturm und Drang
).
Rodzina i pobyt w Jenie
W
1789
został wykładowcą historii i filozofii w
Jenie
, gdzie pisał wyłącznie prace historyczne. W
1790
,
22 lutego
poślubił Charlottę von Lengefeld, a już w
1791
stan jego zdrowia zaczął się pogarszać. Miał z Charlottą czwórkę dzieci: dwóch synów, Karla i Ernsta, oraz dwie córki, Emilie i Luise.
W
1792
otrzymał honorowe obywatelstwo Republiki Francuskiej za rewolucyjne przesłanie "Zbójców" (razem z nim odznaczenie to dostał m.in.
Tadeusz Kościuszko
). Stosunek Schillera do
Wielkiej Rewolucji
był niejednoznaczny – z jednej strony nie pochwalał okrucieństwa jakobinów, zaś z drugiej przemawiały do niego ideały buntowników. Ważnym dla niego rokiem był
1797
, kiedy to w piśmie literackim "Almanach muz" opublikował (wraz z Goethem – swoim wieloletnim bliskim przyjacielem) ballady, takie jak "Rękawiczka" czy "Rycerz Toggenburg". Rok wcześniej w tym samym piśmie Schiller i Goethe opublikowali tak zwane "Ksenie", krótkie, lecz bardzo satyryczne wierszyki o tytułach typu "Filozofowie" czy "Charakter narodowy Niemców". Odważna tematyka dzieł Schillera spowodowała, że poetę nazwano "piewcą wolności".
Powrót do Weimaru i śmierć
W
1799
powrócił do Weimaru, gdzie Goethe przekonał go do powrotu do pisania sztuk. Razem z Goethem założył Weimar Theater, który stał się czołowym teatrem w Niemczech, przyczyniając się do odrodzenia dramatu. W Weimarze pozostał aż do śmierci – zmarł na gruźlicę w wieku zaledwie 45 lat. Pozostawił po sobie niedokończony dramat "Demetrius" oraz ok. 30 pomysłów na sztuki, które zamierzał napisać w przyszłości.
Inne
Wśród wielbicieli jego dzieł był m.in.
Adam Mickiewicz
(tłumaczył
ballady
i inne utwory Schillera). Sam Schiller przetłumaczył na niemiecki parę sztuk – w tym "Makbeta"
Szekspira
i "Ifigenię w Aulidzie"
Eurypidesa
.
Thomas Mann
w latach 50. wygłosił cykl audycji radiowych o Schillerze; wcześniej (
1905
), z okazji setnej rocznicy śmierci poety, napisał nowelę Schwere Stunde ("Ciężkie godziny"), przedstawiającą tryb życia Schillera w drugiej połowie lat 90. XVIII wieku; trylogia o Wallensteinie jest tam nazwana Leidenswerk ("dzieło cierpień"), a sam poeta – jego nazwisko ani imię nie jest wymienione ani razu – snuje się w nocy po domu, kiedy wszyscy już śpią, chory i zmęczony (siebenunddreißig erst alt und schon am Ende – "trzydziestosiedmioletni i już stary, bliski końca"), owładnięty marzeniami o wielkiej, nieśmiertelnej sławie (Gekannt sein, --gekannt und geliebt von den Völkern der Erde! – "być znanym, --znanym i ukochanym przez narody Ziemi!").
Niektórzy wolnomularze spekulowali, że Schiller należał do
masonerii
, ale nigdy tego nie udowodniono.
Jedyną znaczącą muzyczną interpretacją jego dzieła – oprócz IX Symfonii Beethovena – była "Nänie" z muzyką
Brahmsa
. Beethoven tłumaczył to tak, że wiersze Schillera są lepsze niż Goethego (do których wielu kompozytorów, w tym
Franz Schubert
, napisało muzykę) – a wg niego im piękniejsza poezja, tym trudniej skomponować do niej melodię. Warto dodać, że
Giuseppe Verdi
"przerobił" kilka jego dramatów na opery (
Don Carlos
, Luisa Miller).
Dzieła
Sztuki
Wizerunek z
ławki Schillera w
Toruniu
-
Zbójcy
(Die Räuber, 1781)
-
Intryga i miłość
(Kabale und Liebe, 1783)
- Sprzysiężenie Fieska w Genui (Die Verschwörung des Fiesco zu Genua, 1784)
-
Don Carlos
(Don Carlos, 1787/88)
- Trylogia o Wallensteinie i wojnie trzydziestoletniej (Wallenstein-Trilogie, 1799)
- Obóz Wallensteina (Wallensteins Lager)
- Dwaj Pikkolominowie: Rzecz w pięciu aktach (Die Piccolomini, 1799)
- Śmierć Wallensteina (Wallensteins Tod)
- Maria Stuart (Maria Stuart, 1800)
-
Dziewica Orleańska
(Die Jungfrau von Orléans, 1801)
-
Oblubienica z Messyny
(Die Braut von Messina, 1803)
-
Wilhelm Tell
(Wilhelm Tell, 1803/04)
- Hołd sztuk (Die Huldigung der Künste)
- Dymitr (sztuka) (Demetrius, niedokończony, 1805)
Proza
- Przestępca z powodu utraconego honoru (Der Verbrecher aus verlorener Ehre, 1786)
-
Spirytualista
(Der Geisterseher - fragment)
Najbardziej znane wiersze i poematy
- "
Oda do radości
" (An die Freude)
- "Żurawie Ibika"
- "Pieśń o dzwonie"
- "Rękawiczka"
- "Rezygnacja"
- "Ksenie"
Pisma filozoficzne
- Teatr jako instytucja moralna (Die Schaubühne als eine moralische Anstalt betrachtet, 1784)
- Über den Grund des Vergnügens an tragischen Gegenständen (1792)
- Augustenburger Briefe (1793)
- O wdzięku i godności (Über Anmut und Würde, 1793)
- Listy Kalliasa (Kallias-Briefe)
- Kallias czyli O pięknie (Kallias oder Über die Schönheit, 1793)
- Listy o estetycznym wychowaniu człowieka (Über die ästhetische Erziehung des Menschen, 1795)
- O poezji naiwnej i sentymentalnej (Über naive und sentimentalische Dichtung, 1795)
- O patetyczności (Über den Dilettantismus, 1799; razem z Goethe)
- O wzniosłości (Über das Erhabene, 1801)
Prace historyczne
- Historia wyrwania się Niderlandów spod panowania hiszpańskiego (Geschichte des Abfalls der vereinigten Niederlande von der spanischen Regierung)
- Historia wojny trzydziestoletniej (Geschichte des dreissigjährigen Kriegs)
- O inwazjach barbarzyńców, krzyżowcach i średniowieczu (Über Völkerwanderung, Kreuzzüge und Mittelalter)
Linki zewnętrzne