Inżynieria – działalność polegająca na projektowaniu, konstrukcji, modyfikacji i utrzymaniu efektywnych kosztowo rozwiązań dla praktycznych problemów, z wykorzystaniem wiedzy naukowej oraz technicznej. Działalność ta wymaga rozwiązywania problemów różnej natury oraz skali. Bardziej ogólnie, inżynieria zajmuje się też rozwojem
technologii
.
W ściślejszym (systemowym) sensie, inżynieria to używanie właściwości
materii
,
energii
oraz obiektów
abstrakcyjnych
dla tworzenia
konstrukcji
,
maszyn
i produktów, przeznaczonych do wykonywania określonych funkcji lub rozwiązania określonego problemu.
Inżynier
wykorzystuje wyobraźnię i doświadczenie, umiejętność oceny i rozumowanie, stosując świadomie własną wiedzę do projektowania, tworzenia, eksploatacji i usprawnienia użytecznych maszyn oraz procesów (np. inżynieria procesów produkcji, inżynieria środowiska, bioinżynieria).
Historia
Etymologia
Słowa "inżynieria" i "inżynier" pochodzą od francuskich słów ingénieur oraz ingénierie. Określenia te pochodzą z kolei od starofrancuskiego terminu engigneor, które oznaczało konstruktora machin wojennych.
Angielskie słowa engineering oraz engineer, choć podobne w brzmieniu, mają zupełnie inny rodowód. Co więcej, nie pochodzą one, jak można by przypuszczać, od słowa engine (maszyna) lecz od łacińskiego ingeniosus oznaczającego osobę wyszkoloną.
Rozwój inżynierii
Historia pojęcia "inżynieria" sięga starożytności, kiedy ludzkość dokonała takich wynalazków jak
koło
,
dźwignia
czy
bloczek
. W tym kontekście "inżynier" oznacza osobę dokonującą praktycznych i użytecznych odkryć.
Przykładami dokonań
starożytnej
inżynierii są takie dzieła jak
Akropol
i
Partenon
w Grecji,
Via Appia
i
Koloseum
w
Rzymie
,
Wiszące Ogrody
czy
Piramidy w Gizie
.
Najstarszym znanym z imienia inżynierem jest
Imhotep
, jeden z urzędników
faraona
Dżesera
, który był projektantem i budowniczym
Piramidy schodkowej
w latach ok. 2630 – 2611 p.n.e. Przypuszcza się również, że był on pierwszym, który użył
kolumn
w
architekturze
.
Za pierwszego inżyniera elektryka uważa się
Williama Gilberta
, który w roku
1600
w publikacji De Magnete użył jako pierwszy terminu
elektryczność
.
Pierwszą
maszynę parową
zbudował w
1698
r. inżynier mechanik Thomas Savery. Rozwój tego urządzenia, pozwalający na wdrożenie masowej produkcji, zapoczątkował w kolejnych dekadach
rewolucję przemysłową
.
Wraz z ukonstytuowaniem się inżynierii jako zawodu w
XIX
w., termin ten zaczął być stosowany w sposób bardziej wąski, do dziedzin, w których używano
nauk przyrodniczych
i
matematyki
.
Inżynieria elektryczna
ma swoje źródło w eksperymentach z początków
XIX
w. dokonywanych przez
Alessandro Volty
oraz późniejszych
Michaela Faradaya
,
Georga Ohma
,
André Marie Ampère'a
i innych, których najważniejszym efektem było wynalezienie
silnika elektrycznego
. Prace
Jamesa Maxwella
oraz
Heinricha Hertza
pod koniec XIX w. wyznaczają początek
elektroniki
. Późniejsze wynalazki
lampy próżniowej
oraz
tranzystora
doprowadziły do rozwoju elektroniki i elektrotechniki, tak że obecnie są to najczęściej uprawiane dziedziny inżynierii.
Wynalazki Thomasa Savery'ego i
Jamesa Watta
doprowadziły do powstania w
Wielkiej Brytanii
współczesnej
inżynierii mechanicznej
. Rozwój wyspecjalizowanych maszyn i narzędzi w czasie rewolucji przemysłowej doprowadził do gwałtownego rozwoju tej dziedziny wiedzy. Tym niemniej, choć współczesna inżynieria mechaniczna powstała w XIX w., jej początki sięgają starożytności, kiedy to konstruowano wiele maszyn do użytku cywilnego i wojskowego. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest
Mechanizm z Antykithiry
, maszyna o stopniu złożoności niespotykanym aż do
XIV
w. Wiele wynalazków z tamtych czasów, głównie skonstruowanych lub ulepszonych przez
Archimedesa
(
śruba Archimedesa
,
przenośnik śrubowy
) wymagały umiejętności i wiedzy, która pozostaje w użyciu do dnia dzisiejszego w rozmaitych zastosowaniach.
Powstanie
inżynierii procesowej
ma również źródło w czasach rewolucji przemysłowej. Została ona wymuszona przez zapotrzebowanie na nowe materiały i nowe procesy wytwarzania konieczne do produkcji na skalę przemysłową. Zapotrzebowanie to było tak silne, że powstała nowa gałąź
przemysłu
zajmująca się opracowywaniem i masową produkcją
chemikaliów
. Rolą inżynierii chemicznej było zaprojektowanie i eksploatacja fabryk zajmujących się tą produkcją.
Pierwszy
doktorat
z dziedziny inżynierii (ściślej, z dziedziny nauk stosowanych i inżynierii) w
Stanach Zjednoczonych
uzyskał Willard Gibs na
Uniwersytecie Yale
.
Metodologia
Metodologie
są coraz ważniejszym elementem inżynierii, różne jej dziedziny jak również większe firmy rozwijają swoje własne metodologie, niemniej poszukuje się ciągle uniwersalnej metodologii inżynieryjnej, niezależnej od specyfiki dziedzin inżynierii i używanych instrumentów. W ten sposób, urodziły się nowe dziedziny badań i zastosowań, takie jak inżynieria systemów,
inżynieria wiedzy
oraz inżynieria meta-wiedzy. Najbardziej ogólnie, pierwszym zadaniem każdego inżyniera jest zrozumienie celu zadania, wymagań i ograniczeń dotyczących oczekiwanego rozwiązania lub produktu. Zwykle nie jest wystarczającym jego zaprojektowanie i wykonanie w dowolny sposób, należy wziąć pod uwagę dodatkowe cechy rozwiązania. Może to być związane z wymaganiami co do
jakości
, dostępnością surowców, energochłonnością rozwiązania, ograniczeniami technicznymi lub fizycznymi oraz z możliwościami wprowadzania zmian w istniejącym już rozwiązaniu, łatwością produkcji, wdrożenia i serwisowania. Tylko mając na uwadze wszystkie wymagania potencjalnego użytkownika, ograniczenia technologiczne i ekonomiczne, inżynier może przystąpić do zaprojektowania i wykonania otrzymanego zadania.
Rozwiązywanie problemów
Inżynierowie rozwiązują problemy konieczne do rozwiązania, ale zwykle nie określone na początku zbyt jednoznacznie, dlatego też zwykle możliwych jest kilka rozwiązań. Inżynierowie muszą zatem oceniać wiele możliwości pod kątem ich przydatności, bezpieczeństwa i ekonomii, i na tej podstawie wybierać rozwiązania najlepiej spełniające założone wymagania wyjściowe. Stworzenie odpowiedniego modelu matematycznego jest zwykle niezbędnym narzędziem inżyniera, pozwalającym analizować i testować potencjalne rozwiązania.
Po przeanalizowaniu wielu istniejących patentów Genrich Altshuller postawił, tezę, iż na "niskim poziomie" rozwiązania inżynierskie są oparte na kompromisach, podczas gdy na "wyższym poziomie" praca inżyniera prowadzi do wybrania jako najlepszego takiego rozwiązania, które eliminuje główną trudność problemu.
Mimo stosowania różnych matematycznych algorytmów optymalizacji, inżynieria zadowala się zwykle rozwiązaniami wystarczającymi.
Testowanie rozwiązań
W inżynierii szeroko używane są testy i analizy przed wdrożeniem rozwiązań, w celu oceny ich zachowania. Używane są, między innymi: prototypy, zmniejszone lub uproszczone modele, symulacje, testy niszczące i nieniszczące oraz próby zmęczeniowe. Zadaniem testów jest zagwarantowanie działania rozwiązania zgodnie z założeniami.
Wprowadzanie rozwiązania inżynierskiego jest często obarczone poważną odpowiedzialnością. Inżynierowie muszą projektować i wdrażać rozwiązania, które nie wyrządzą żadnych nieprzewidzianych i niezamierzonych szkód. Z tego powodu gotowe rozwiązanie zawiera często "czynnik bezpieczeństwa" (inaczej: jest "przewymiarowane") aby zmniejszyć ryzyko wadliwego funkcjonowania. Jednakże im większy jest "czynnik bezpieczeństwa", tym mniej efektywne jest samo rozwiązanie.
Zastosowanie komputerów
Model struktury w programie typu
CAD
.
Komputery są nieodłącznym narzędziem współczesnej inżynierii. Wspomagają one inżynierów na każdym etapie pracy, od projektowania poprzez produkcję i serwisowanie urządzeń.
Użycie komputerów do projektowania pozwala na przyspieszenie i ułatwienie tego procesu. W wielu przypadkach modelowanie komputerowe pozwala uniknąć konstruowania i testowania kosztownych prototypów. Specjalistyczne oprogramowanie oferuje ponadto inżynierowi bazy danych gotowych rozwiązań do wykorzystania w bieżącej pracy, a także jest stanie wygenerować zestaw instrukcji dla sterowanych cyfrowo maszyn, co znakomicie upraszcza proces produkcji.
Komputery są także wszechobecne na etapie produkcji, zapewniając szybkość i dokładność tego procesu niedostępną człowiekowi.
Inżynieria a inne dyscypliny
Inżynieria i nauka
Związki inżynierii i
nauki
są od zawsze bardzo silne, jednak nie należy uważać inżynierii za naukę, mimo podobieństwa stosowanych metod.
Naukowiec
, gdy pojawia się problem, stawia pytanie dlaczego i stara się znaleźć jego najbardziej ogólne rozwiązanie. Tymczasem inżynier chce wiedzieć jak praktycznie rozwiązać problem i jak wdrożyć rozwiązanie. Inaczej rzecz ujmując, naukowcy starają się wyjaśnić istniejące zjawiska, podczas gdy inżynierowie używają dostępnych środków, nie tylko naukowych, by zbudować rozwiązania nowych problemów.
Problem z uznaniem inżynierii za naukę jest również związany z faktem, iż trudno jest ustalić definicję nauki. W Polsce można uznać tożsamość określenia
nauki techniczne
oraz inżynierii.
Bardzo często inżynieria i nauki podstawowe oraz stosowane działają na wspólnym polu. Naukowcy często włączają się w proces praktycznego wykorzystania swoich odkryć, stając się tym samym inżynierami. Stają się nimi również przy okazji konstrukcji prototypów lub układów pomiarowych służących im w badaniach.
Odpowiednio, w procesie postępu technologicznego, inżynierowie odkrywają nowe zjawiska, stając się naukowcami.
Tym niemniej, charakter badań naukowych w inżynierii jest inny niż w przypadku nauki.
Po pierwsze, inżynier ma często do czynienia ze zjawiskami, które są dobrze poznane, lecz problemy z nimi związane są zbyt złożone, by można je było rozwiązać w sposób dokładny. Badania naukowe w inżynierii skupiają się więc na znalezieniu metod rozwiązywania tych zagadnień w sposób przybliżony a jednocześnie jak najbardziej dokładny. Przykładem może być opracowanie
metoda elementów skończonych
i jej implementacja w programach komputerowych, jako rozwiązania umożliwiającego obliczanie wyników
równań różniczkowych
, które w nauce znane są od dawna. Po drugie, inżynierowie używają wielu "quasi-empirycznych" metod, które obce są "czystej" nauce. Można również stwierdzić, iż naukowcy budują, by się uczyć, podczas gdy inżynierowie uczą się, aby budować.
Pomiędzy inżynierią i nauką istnieje sprzężenie zwrotne, przejawiające się we wzajemnej stymulacji rozwoju przez te dyscypliny. Nauka odkrywając nowe zjawiska umożliwia konstruowanie coraz doskonalszych aparatów badawczych, które z kolei umożliwiają odkrywanie kolejnych zjawisk.
Inżynieria i medycyna
Istnieją znaczące analogie pomiędzy inżynierią i medycyną. Obydwie dyscypliny polegają na rozwiązywaniu problemów przy użyciu wiedzy, doświadczenia i intuicji. Ponadto cechuje je ten sam pragmatyzm, spowodowany koniecznością proponowania rozwiązań zanim pewne zjawiska zostaną do końca wyjaśnione w sposób naukowy.
Inżynieria, rzemiosło i sztuka
Praca inżyniera, rzemieślnika i artysty jest w pewnym stopniu podobna. Sztuka i rzemiosło, podobnie jak inżynieria, opierają się na tworzeniu z tą różnicą, że w inżynierii pierwszoplanową rolę gra wiedza techniczno-naukowa, podczas gdy w rzemiośle najważniejsze jest doświadczenie a w sztuce kreatywność.
Inżynieria w kulturze
Inżynieria była zwykle postrzegana jako temat w pewnym sensie mało interesujący i zbyt trudny dla
kultury masowej
. Uważano ją za domenę ludzi mało ciekawych i oderwanych od powszechnych problemów życiowych (z wyjątkiem pewnego romantyzmu jaki pojawia się w subkulturze
hakerów
).
W XIX wieku, zwanym wiekiem "pary i elektryczności", w krajach zachodnich istniało pewne zainteresowanie profesją inżyniera, takie osobistości jak
Isambard Kingdom Brunel
,
George
i
Robert
Stephensonowie, Thomas Telford czy
Gustave Eiffel
stały się w pewien sposób symbolami nowej epoki a problemy inżynierskie bywały często tematem codziennych rozmów.
W literaturze popularnej nieliczne są postaci inżynierów. Najbardziej słynne są chyba postaci stworzone przez francuskiego pisarza
Juliusza Verne
w jego powieściach, na czele z najbardziej znanym
Kapitanem Nemo
.
Obecnie inżynierowie najczęściej pojawiają się w powieściach i filmach
science fiction
, zwykle przedstawiani jako osobnicy pragmatyczni, o olbrzymiej wiedzy technicznej i godni szacunku. Typowym przykładem są postaci z serialu
Star Trek
–
Montgomery Scott
i
Geordi La Forge
. W polskiej literaturze postać inżyniera pojawia się często w powieściach
Stanisława Lema
, grając drugoplanowe lub nawet pierwszoplanowe role.
Żelazny pierścień
W
Ameryce Północnej
można niekiedy rozpoznać inżynierów po "Żelaznym pierścieniu" (ang. Iron Ring) noszonym na palcu małym pracującej ręki aby podczas pisania inżynier pamiętał o składanej przysiędze. Jest to obrączka wykonana z żelaza lub stali nierdzewnej, mająca symbolizować dumę i oddanie profesji inżyniera. Tradycja ta narodziła się w
Kanadzie
, później rozprzestrzeniła się również do
Stanów Zjednoczonych
.
Żarty na temat inżynierów
W środowiskach naukowców oraz użytkowników Internetu krąży wiele dowcipów na temat inżynierów. Żart jest zwykle oparty na obiegowych opiniach na temat charakteru inżyniera i na specyficznym sposobie patrzenia przez przedstawicieli tej profesji na świat. Kilka przykładów podano poniżej:
- Dla optymisty szklanka wypełniona do połowy wodą, jest w połowie pełna – dla pesymisty jest w połowie pusta. Dla inżyniera ta sama szklanka jest dwukrotnie większa niż powinna.
- Pewnego dnia ksiądz, lekarz i inżynier grali w golfa, lecz dość szybko utknęli za grupką poruszających się z trudem graczy, którzy najwyraźniej nie potrafili trafić piłeczką do dołka. Zapytali więc właściciela pola golfowego, co to za ludzie. Odparł – "To niewidomi weterani wojenni. Pozwalamy im tu grać, kiedy mają ochotę". Ksiądz odpowiedział – "Och, będę się modlił w ich intencji". Lekarz dodał – "Mam nadzieję, że postęp medycyny pozwoli pewnego dnia im pomóc". Inżynier powiedział – "A czy oni nie mogliby grać w nocy?"
Klasyfikacja
Tradycyjnie gałęzie inżynierii wydzielane były biorąc za punkt odniesienia dziedzinę nauki, obecnie także zależą od aktywności ludzkiej i dziedziny w której są stosowane, w ten sposób mamy coraz to więcej rodzajów inżynierii interdyscyplinarnych, np..:
-
Akustyka
,
-
Automatyka
i
Robotyka
,
-
Inżynieria biomedyczna
,
- Inżynieria bezpieczeństwa,
-
Inżynieria chemiczna
,
-
Inżynieria elektryczna
,
-
Inżynieria elektroniczna
lub (potocznie)
elektronika
,
-
Inżynieria energetyczna
,
-
Inżynieria genetyczna
,
- Inżynieria górnicza,
-
Inżynieria kwantowa
,
-
Inżynieria lądowa
,
-
Inżynieria materiałowa
,
-
Inżynieria mechaniczna
,
- Inżynieria meteorologiczna,
- Inżynieria ochrony środowiska,
-
Inżynieria oprogramowania
,
-
Inżynieria ortopedyczna
,
- Inżynieria przemysłowa,
-
Inżynieria społeczna
,
- Inżynieria rolnicza,
- Inżynieria systemów lub inżynieria systemowa,
-
Inżynieria środowiska
,
-
Inżynieria transportu
lub Inżynieria transportowa,
- Inżynieria wirtualna projektowania,
-
Inżynieria wojskowa
,
-
Inżynieria komputerowa
,
-
Inżynieria wiedzy
,
-
Inżynieria socjokognitywistyczna
,
Zobacz też
Linki zewnętrzne