Józef Czapski
Józef CzapskiJózef Marian Franciszek Czapski herbu
Leliwa
(właściwie: hrabia Hutten-Czapski, przydomka i tytułu nie używał, pseud. Marek Sienny, J. Cz., jcz, ur.
3 kwietnia
1896
r. w
Pradze
, zm.
12 stycznia
1993
r. w
Maisons-Laffitte
) – polski artysta
malarz
,
eseista
i
pisarz
. Zarys biografiiSyn Jerzego hr. Hutten-Czapskiego (
1861
-
1930
) i Józefy Leopoldyny z hr. Thun-Hohenstein (
1867
-
1903
), wnuk hr.
Emeryka Huttena-Czapskiego
, brat
Marii Czapskiej
. Rozpoczął studia
prawnicze
w
Petersburgu
. We
wrześniu
1917
r. na krótko w
1 Pułku Ułanów Krechowieckich
, formowanym w
Mińsku
. W październiku
1918
r. zapisał się do warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, ale wkrótce potem wyjechał do Petersburga, z misją poszukiwania zaginionych ułanów 1 Pułku Ułanów Krechowieckich. Walczył w
wojnie polsko-bolszewickiej
1919
-
1921
i otrzymał order
Virtuti Militari
. W latach
1921
-
1924
kontynuował naukę w
krakowskiej
Akademii Sztuk Pięknych
, m.in. u
Józefa Pankiewicza
. Od
1924
do
1931
r. przebywał z grupą
kapistów
(m.in. z
Janem Cybisem
i
Zygmuntem Waliszewskim
) w
Paryżu
. W latach 30. w
Warszawie
, współpracował m.in. z "Głosem Plastyków" i "
Wiadomościami Literackimi
". We
wrześniu
1939
r. zmobilizowany,
27 września
wzięty do niewoli w miejscowości
Chmielek
. W czasie
II wojny światowej
więziony w
obozach jenieckich
ZSRR
– internowany w
Starobielsku
, Pawliszczew Borze i
Griazowcu
pod
Wołogdą
. Zwolniony w
1941
r. na mocy układu Sikorski-Majski, wstąpił do tworzonych w
Tockoje
Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (Armia Andersa)
, gdzie zajmował się (do
kwietnia
1942
r.) bezskutecznym poszukiwaniem "zaginionych" oficerów polskich w ZSRR, jak się okazało w kwietniu
1943
– ofiar
zbrodni katyńskiej
. Następnie szef przysztabowego Wydziału Propagandy i Informacji, odpowiedzialny za sprawy kulturalno-oświatowe w armii. Współredagował pierwsze numery "Orła Białego". Przewędrował szlakiem 2. Korpusu przez
Bliski Wschód
do
Włoch
, gdzie brał udział w kampanii włoskiej. Uczestniczył, jako delegat
rządu RP na emigracji
, w międzynarodowej komisji badającej
zbrodnię katyńską
. Przeżycia z pobytu w
Sowietach
opisał w książkach Wspomnienia starobielskie i Na nieludzkiej ziemi. Od
1946
r. w
Paryżu
, współtworzył
paryską "Kulturę"
(od
1947
r. do śmierci mieszkał w domu – redakcji "Kultury" w
Maisons-Laffitte
przy avenue de Poissy 91). Swoje artykuły i eseje umieszczał ponadto w pismach francuskich, m.in. "Le Figaro Littéraire", "Preuves", "Gavroche", "Nova et Vettera", "Carrefour". Współorganizował
Kongres Wolności Kultury
w
Berlinie
(
1950
). Swoje obrazy pokazywał na wystawach we
Francji
,
Szwajcarii
,
Wielkiej Brytanii
,
Brazylii
,
Belgii
. W
Polsce
jego twórczość była praktycznie niedostępna – po przełomie
Października 1956
, w
1957
r. odbyły się wystawy w Muzeum Narodowym w
Poznaniu
i TPSP w
Krakowie
, ale zorganizowanie kolejnej było możliwe dopiero w
1986
r. w Muzeum Archidiecezjalnym w
Warszawie
. Jego twórczość malarska i pisarska została upowszechniona w Polsce dopiero po
1989
r. Malował portrety, wnętrza, pejzaże, widoki miejskie, kwiaty, martwe natury, sceny z przedstawień teatralnych, w których najważniejszą rolę odgrywał kolor i światło. Przywiązywał większą wagę do konstrukcji obrazu niż inni kapiści, dążył do syntetycznego ujęcia przedmiotu i wydobycia dramatycznego wyrazu. Po II wojnie światowej malował najprostsze motywy z życia codziennego, sceny miejskie, postać ludzką na tle pospolitego otoczenia, pogłębiając studia natury, jej form i barw. Pochowany
15 stycznia
1993
r. na cmentarzu w sąsiadującej z
Maisons-Laffitte
miejscowości
Le Mesnil-le-Roi
, obok zmarłej w
1981
r. siostry Marii. Odznaczenia i nagrody Twórczość (książki)- Józef Pankiewicz. Życie i dzieło. Wypowiedzi o sztuce (M. Arct
1936
; reprint: Wydawnictwo FIS
1992
)
- O Cézanne'ie i świadomości malarskiej (Instytut Propagandy Sztuki
1937
)
- Proust contre la déchéance. Conférences au camp de Griazowietz (powst. na przełomie
1940
/
1941
jako seria odczytów dla współtowarzyszy uwięzionych w
sowieckim obozie
w
Griazowcu
; Pierwodruk: "
Kultura
" (Paryż), nr 12 i 13/
1948
; wydanie książkowe w jęz. francuskim: Les Éditions Noir sur Blanc
1987
, )
- Wspomnienia starobielskie (data powstania:
1943
; Oddział Kultury i Prasy 2. Korpusu
1944
(2 wydania);
1945
; II obieg wydawniczy: NOWA
1979
, Wydawnictwo im. gen. E. Fieldorfa
1984
, Biblioteka Spotkań
1985
, Recto
1989
, Niezależne Warsztaty Wydawnicze Ogniwo
1990
; wydania w jęz. francsukim: Souvenirs de Starobielsk, wstęp
Gustaw Herling-Grudziński
, Collection "Temoignages"
1945
, Les Éditions Noir sur Blanc
1987
, ; wydanie w jęz. włoskim: Ricordi di Starobielsk, Rzym
1945
)
- Lettre ouverte à Jacques Maritain et François Mauriac (pierwodruk w jęz. polskim: "Orzeł Biały" nr 34/
1944
; wydania w jęz. polskim i włoskim: Drukarnia Polowa Armii Polskiej na Wschodzie
1944
; Kolejne publikacje: Tygodnik Polski nr 45/
1944
[w jęz. ang.], "Więź" nr 3/
1993
[w jęz. polskim])
- Na nieludzkiej ziemi (Instytut Literacki
1949
,
1962
; wydanie uzupełnione o tekst Walka: Polska Fundacja Kulturalna
1969
; II obieg wydawniczy: Krąg
1982
; wydanie wspólne ze Wspomnieniami starobielskimi oraz tekstem Prawda o Katyniu [powst.
1945
]: Editions Spotkania
1984
,
1985
; II obieg wydawniczy: Oficyna Wydawnicza Reduta
1986
, Wydawnictwo Most
1986
, Solidarność Walcząca
1986
, Krakowskie Towarzystwo Wydawnicze
1987
, Skarżyska Oficyna Wydawnicza SOWa
1987
, Międzyzakładowa Struktura Solidarności V
1987
; wydania oficjalne: Czytelnik
1990
, Znak
2001
, ; przekład angielski: The inhuman land, przekł. G. Hopkins, Londyn
1951
, Nowy Jork
1952
, Londyn
1987
; przekład francuski: Terre inhumaine, przekł. Maria Adela Bohomolec, Paryż
1947
, jako La terre inhumaine. Adapté du pol. par M. A. Bohomolec et Joseph Czapski, wstęp Daniel Halévy, L'Age d'Homme, Lozanna
1979
; przekład niemiecki: Unmenschlsche Erde, przekł. W. Gromek, posłowie Józef Czapski, Kolonia
1967
, Frankfurt nad Menem
1969
)
- Oko (Instytut Literacki
1960
)
- Dwugłos wspomnień (wespół z
Marią Czapską
; Polska Fundacja Kulturalna
1965
)
- Tumult i widma (Instytut Literacki
1981
, II obieg wydawniczy: [b.m.w.]
1985
, NOWA
1988
; Znak
1997
, ; wydanie francuskie: Tumulte et spectres, przekł. Thérèse Douchy [Teresa Dzieduszycka], Les Éditions Noir sur Blanc
1991
, )
- Patrząc. Z autoportretem i 19 rysunkami autora (wybór i posłowie
Joanna Pollakówna
; Znak
1983
,
1996
, )
- Dzienniki, Wspomnienia, Relacje (oprac.
Joanna Pollakówna
; II obieg wydawniczy; Oficyna Literacka
1986
)
- Swoboda tajemna (oprac. redakcyjne Andrzej Kaczyński; Wydawnictwo Pomost
1989
[II obieg wydawniczy];
1991
, )
- Czytając (wybór wstęp i opracowanie Jan Zieliński; Znak
1989
, )
- Myślę, że wiem najważniejsze. Czapski-Colin (wybór listów; przekład i wstęp Andrzej S. Sawicki; Oficyna Naukowa i Literacka TIC
1992
)
- Wyrwane strony (rozszerzona wersja książki Dzienniki, Wspomnienia, Relacje; oprac.
Joanna Pollakówna
przy udziale
Piotra Kłoczowskiego
; Les Éditions Noir sur Blanc
1993
)
- Józef Czapski – Podziemna korona. Fragmenty dzienników, rysunki, kalendarium życia (fragmenty książki Dzienniki, Wspomnienia, Relacje; Obserwator
1993
)
- Świat w moich oczach (rozmowy przeprowadził
Piotr Kłoczowski
; Ząbki-Paris
2001
; seria: "Świadkowie XX wieku", t. 6, , )
- Rozproszone: teksty z lat 1925-1988 (zebrał i notami opatrzył Paweł Kądziela;
Biblioteka "Więzi"
2005
, )
Katalogi wystaw (wybór) w jęz. polskim- Katalog wystawy Józefa Czapskiego (wstęp Zdzisław Kępiński; Muzeum Narodowe w Poznaniu,
1957
)
- Czapski. Malarstwo i rysunek (oprac.
Joanna Pollakówna
; Muzeum Archidiecezji Warszawskiej,
maj
-
czerwiec
1986
)
- Józef Czapski, Katalog (teksty:
Joanna Pollakówna
,
Stanisław Rodziński
, Józef Czapski; kalendarium oprac. Joanna Pollakówna;
Nowy Sącz
1991
)
- Józef Czapski. Malarstwo (Galeria "Kordegarda",
Warszawa
,
czerwiec
-
lipiec
1990
)
- Józef Czapski. Malarstwo i rysunek (wstęp
Joanna Pollakówna
; Muzeum Archidiecezji Warszawskiej,
20 lutego
-
7 kwietnia
1990
)
- Dzienniki Józefa Czapskiego. Katalog (kalendarium oprac.
Joanna Pollakówna
, wstęp Janusz Marciniak; Galeria Wystaw Autorskich, Muzeum Narodowe w Poznaniu
1991
)
- Józef Czapski. Malarstwo ze zbiorów szwajcarskich. Katalog (teksty: Jean Louis Kuffer,
Stanisław Rodziński
;
Kraków
–
Poznań
–
Warszawa
,
marzec
-
sierpień
1992
)
- Wnętrze. Człowiek i miejsce. Józef Czapski w stulecie urodzin (koncepcja, wybór tekstów i ilustracji
Krystyna Zachwatowicz
, redakcja Zofia Gołubiew przy współpracy Barbary Małkiewicz; Muzeum Narodowe w Krakowie,
3 kwietnia
–
19 maja
1996
, )
- Józef Czapski. Widzenie życia (oprac. W. Z. [Wojciech Zmorzyński]; Muzeum Narodowe w Gdańsku Oddział Sztuki Współczesnej, marzec-czerwiec
2000
, )
- Józef Czapski. Wokół kolekcji Aeschlimanna (podał do druku
Piotr Kłoczowski
; Zachęta Narodowa Galeria Sztuki – Galeria Plexus
2007
, , )
w innych językach Książki o Józefie Czapskim- Murielle Werner-Gagnebin, Czapski, la main et l'espace (L'Age d'Homme, Lozanna
1974
)
-
Joanna Pollakówna
, Czapski (Wydawnictwo Krupski i S-ka
1993
, )
-
Zdzisław Peszkowski
, Myśląc o Józefie Czapskim (Wydawnictwo Soli Deo
1994
, )
-
Wojciech Karpiński
, Portret Czapskiego (Wydawnictwo Dolnośląskie
1996
, ; Fundacja
Zeszytów Literackich
2007
, )
- Jan Zieliński, Józef Czapski. Krótki przewodnik po długim życiu (Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich
1997
, )
- Czapski i krytycy (praca zbiorowa; wybór i opracowanie Małgorzata Kitowska-Łysiak i Magdalena Ujma; Wydawnictwo UMCS
1996
, )
- Małgorzata Żarczyńska, Historia. Kultura. Religia. Pisarstwo Józefa Czapskiego (Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie
2001
, )
- Emmanuel Dufour-Kowalski, Joseph Czapski, un destin polonais (L'Age d'Homme, Lozanna
1997
)
-
Jil Silberstein
, Lumières de Joseph Czapski (Les Éditions Noir sur Blanc
2003
; wydanie polskie: Józef Czapski. Tumult i olśnienia, przekł. Anna Michalska, Les Éditions Noir sur Blanc
2004
, )
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Józef Czapski":
Adwentyzm
...
Tampere
...
Brno
...
XVI wiek
...
1972
...
Dwudziestolecie międzywojenne na świecie
...
1749
...
1884
...
Karl Philipp Schwarzenberg
...
Klemens Maria Hofbauer
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Józef Czapski":
203 Okres międzywojenny na świecie. Postęp techniczny i kryzys gospodarczy (plansza 8)
...
208 Walki o granice II Rzeczypospolitej (plansza 8)
...
208 Walki o granice II Rzeczypospolitej (plansza 2)
...
|