Język fryzyjski (Frysk) to język, którym posługują się
Fryzowie
. Fryzyjski składa się z wielu
dialektów
, często bardzo się od siebie różniących.
Po fryzyjsku mówi ok. 400 tys. osób głównie w
Holandii
w prowincji Fryzja, a także w niemieckich landach
Dolna Saksonia
(region Saterland, region Fryzja Wschodnia) i
Szlezwik-Holsztyn
(region Fryzja Północna) oraz na
Wyspach Fryzyjskich
.
Ogólna charakterystyka
Język fryzyjski jest podobny do
staroangielskiego
(także do współczesnego
angielskiego
),
niderlandzkiego
i
dolnoniemieckiego
.
Język fryzyjski należy do grupy języków zachodniogermańskich, jest silnie zróżnicowany terytorialnie i nie występuje w postaci jednolitego języka ponaddialektalnego. Najstarsze zabytki tego języka pochodzą z XIII – XV wieku. Od XVI wieku oficjalnym językiem kulturalnym był niderlandzki, natomiast językiem literatury ludowej był zachodni dialekt Kleifries. Właśnie w tym języku pisał Gysbert Japiks – twórca podstaw literatury fryzyjskiej. W Niderlandach, w użyciu jest
język zachodniofryzyjski
, dzielący się na dialekty: Noordfries, Oostfries i Westerlauwers Fries (tzw. Westfries), używa się również holenderskiego i tzw. fryzyjsko–miejskiego, który jest mieszanką holenderskiego i fryzyjskiego. Istnieje również język literacki (standert frysk). Fryzowie, mieszkający w Niemczech, mówią językami
północnofryzyjskim
(na zachodnim wybrzeżu Szlezwika – Holsztynu) i wschodniofryzyjskim (w Dolnej Saksonii). Ponadto używają języków
niemieckiego
, dolnoniemieckiego i duńskiego.
Współczesny zasięg występowania fryzyjskiego
Ojcze Nasz po fryzyjsku
Us Heit yn 'e Himel,
lit jo namme hillige wurde,
lit jo keninkryk komme,
lit jo wil dien wurde
op ierde likegoed as yn 'e himel.
Jou ús hjoed ús deistrich brea
en ferjou ús ús skulden,
sa't wy ús skuldners ek ferjûn hawwe;
en lit ús net yn fersiking komme,
mar ferlos ús fan 'e kwearde.
Amen!
Porównanie z innymi językami
Nazwy miesięcy
(polski - angielski - niderlandzki - fryzyjski)
Styczeń - January - Januari - Jannewaris (Foarmoanne)
Luty - February - Februari - Febrewaris (Sellemoanne)
Marzec - March - Maart - Maart (Foarjiersmoanne)
Kwiecień - April - April (Grasmaand) - April (Gersmoanne)
Maj - May - Mei (Bloeimaand) - Maaie (Blommemoanne)
Czerwiec - June - Juni (Zomermaand) - Juny (Simmermoanne)
Lipiec - July - Juli (Hooimaand) - July (Heamoanne)
Sierpień - August - Augustus - Augustus (Rispmoanne)
Wrzesień - September - September (Herfstmaand) - Septimber (Hjerstmoanne)
Październik - October - Oktober (Wijnmaand) - Oktober (Wynmoanne)
Listopad - November - November (Slachtmaand) - Novimber (Slachtmoanne)
Grudzień - December - December (Wintermaand) - Desimber (Wintermoanne)
W językach niderlandzkim i fryzyjskim, miesiące, prócz nazw pochodzących z
łaciny
, mają swoje alternatywne, germańskie nazwy (niekiedy po kilka). Podano je w nawiasach, o ile niderlandzkie i fryzyjskie mają ten sam źródłosłów.
Język fryzyjski a język niderlandzki
Gramatyka
Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
door | troch | "przez" |
in | yn | "w" |
met | mei | "z" |
onder | ûnder | "pod" |
van | fan | "od" (odpowiednik angielskiego of) |
voor | foar | "dla" |
- Wyrażenie niderlandzkie in de w języku fryzyjskim skraca się do yn'e.
Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
andere | oare | "inny" |
vele | protte | "dużo" |
Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
als | as | "jako" |
en | en | "i" |
enkel | allinne | "tylko" |
maar | mar | "ale" |
Różnice w ortografii
- Niderlandzkiemu c przed a, o, u lub przed spółgłoską t odpowiada fryzyjskie k, ale nie musi być odwrotnie: nid. combinatie, factoren - fryz. kombinaasje, faktoaren.
- Literze v w wyrazach niderlandzkich odpowiada f we fryzyjskich, choć niekoniecznie w odwrotną stronę: nid. variatie - fryz. farjaasje. Są wyjątki od tej reguły, głównie tam, gdzie v czyta się jak polskie "w" (np. w wyrazach zakończonych -ieve (fryz. -ive).
- Niderlandzkiej grupie -th- odpowiada fryzyjskie -t-, ale nie musi być odwrotnie: nid. theorie, methode - fryz. teory, metoade.
Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
aan- | oan- | |
ge- | | Zwykle pomijany we fryzyjskim |
hoofd- | haad- | "główny" |
in- | yn- | |
on- | ûn- | |
onder- | ûnder- | |
ont- | ûnt- | |
over- | oer- | |
semi- | semy- | "pół-" |
tegen- | tsjin- | |
toe- | ta- | |
toegen- | ta- | |
uit- | út- | |
ver- | fer- | |
voor- | foar- | |
voort- | fuort- | |
zelf- | sels- | |
zoge- | sa- | |
Język niderlandzki | Język fryzyjski | Uwagi |
-ent | -int | Rzecz lub osoba, która coś wykonuje: (fryz.) presidint, assistint |
-land | -lân | Końcówka nazwy państwa |
-lijke | -like | Tworzenie przymiotnika lub przysłówka (odpowiednik niemieckiego -lich). Niderlandzką literę e przed tym przyrostkiem pomija się we fryzyjskim: nid. mogelijke - fryz. mooglike |
-schap | -skip | Odpowiednik ang. -ship |
-tie | -sje, -tje (po s) | Litera a przed końcówką -tie w niderlandzkim wyrazie jest podwajana w jego fryzyjskim odpowiedniku: nid. combinatie - fryz. kombinaasje. |