Karol Józef Lipiński (ur.
30 października
1790
w
Radzyniu Podlaskim
na
Lubelszczyźnie
, zm.
16 grudnia
1861
w
Urłowie
) - polski skrzypek,
kompozytor
i pedagog.
Od wczesnego dzieciństwa zdradzał wybitne zdolności muzyczne. Gry na skrzypcach uczył się od piątego roku życia - początkowo od ojca Feliksa (
1765
-
1847
) (kapelmistrza orkiestry w majątku
Potockich
w
Radzyniu Podlaskim
koło
Lublina
).
Po przeniesieniu się Lipińskich w
1799 roku
do
Lwowa
grał w
orkiestrze
prowadzonej przez ojca w domu Adama Starzeńskiego oraz w zespołach kameralnych. Pod koniec
1809
r. Lipiński został zaangażowany na stanowisko
koncertmistrza
orkiestry teatru niemieckiego we Lwowie ( Obowiązujący do 1842 roku przywilej teatralny obejmował tylko teatr niemiecki - polscy aktorzy działali wyłącznie na podstawie nie zawsze formalnych umów z przedsiębiorcami austriackimi). Po dwóch latach pracy w orkiestrze został jej kapelmistrzem. We Lwowie mieszkał przez 40 lat do
1839
r., pracując jako dyrygent, a potem dyrektor orkiestry. We Lwowie powstała zdecydowana większość jego kompozycji, m.in. symfonie, trzy koncerty skrzypcowe, kaprysy, polonezy.
Około
1810
roku powstały pierwsze autorskie utwory Lipińskiego: 3 symfonie
Es-dur
,
B-dur
,
Uwertura
D-dur
. W
1812
roku odbył podróż do
Warszawy
, aby zapoznać się z pracą
teatru operowego
.
W roku
1814
wyjechał do
Wiednia
, aby poznać sławnego wówczas niemieckiego skrzypka-wirtuoza Ludwika Spohra. Po tym spotkaniu postanowił obrać karierę koncertującego skrzypka, zaś po powrocie do Lwowa porzucił pracę w teatrze i zajął się doskonaleniem gry na
skrzypcach
. Równocześnie tworzy i zajmuje się działalnością pedagogiczną.
Pod koniec października
1817
r. udaje się na koncerty do
Włoch
. Spotkał się z
Paganinim
w
1818
r. (wspólnie koncertowali dwukrotnie
17 kwietnia
i
24 maja
1818 r.).
W latach
1819
-
1824
koncertował w
Kijowie
,
Krakowie
,
Poznaniu
,
Berlinie
,
Lipsku
i
Wrocławiu
,
Wilnie
,
Krzemieńcu
i
Kamieńcu Podolskim
. W tym czasie powstały liczne jego utwory.
W
1823
r. koncertował w Kijowie wspólnie z
Marią Szymanowską
. Występował w Warszawie w grudniu
1827
i na początku
1828
r. dając sześć koncertów w
Teatrze Narodowym
, po których otrzymał nominację na pierwszego skrzypka Dworu Królewsko-Polskiego.
W
1829
r. podczas uroczystości koronacyjnych
Mikołaja I
, na które przybył również Paganini obaj artyści koncertowali wywołując w prasie warszawskiej gorącą polemikę na temat wyższości ich gry. Lipiński po powrocie z Warszawy zaniechał koncertowania i poświęcił się pracy kompozytorskiej. W
1834
r. rozpoczął występy z nowym repertuarem w Warszawie i Poznaniu, w
1835
roku udał się na półtoraroczną podróż artystyczna na Zachód. W Lipsku sprawował stanowisko koncertmistrza w słynnej orkiestrze
Gewandhaus
. Stamtąd udał się do Paryża. Koncertował niewiele z powodu długiej naprawy uszkodzonych skrzypiec. Z Paryża przeniósł się z koncertami do
Anglii
(
Londyn
,
Manchester
).
W latach
1837
-
1839
poczynił starania o stanowisko koncertmistrza kapeli króla saskiego w
Dreźnie
, które otrzymał w 1839 r. Niemal do ostatnich dni swego życia działalność jego związana była z tym miastem.
Współpracował z
R. Wagnerem
, przyjaźnił się z
R. Schumannem
. W Dreźnie powstały jego ostatnie utwory.Tutaj też rozwinął swoją działalność pedagogiczną kształcąc wielu skrzypków i opiekując się młodymi talentami (
H. Wieniawski
). Paganini zapytany, kto według niego jest najlepszym skrzypkiem na świecie odpowiedział: "Nie wiem kto jest najlepszy, ale Lipiński ma na pewno drugie miejsce".
Zmarł z powodu
astmy
.
Twórczość
Spośród mało dziś znanych kompozycji Lipińskiego największe uznanie zdobył sobie II
Koncert skrzypcowy
D-dur op. 21, zwany czasem "Wojskowym". Oprócz niego był on twórcą czterech innych koncertów skrzypcowych (z których jeden nie zachował się),
kaprysów
i innych utworów wirtuozowskich, głównie na
skrzypce
z akompaniamentem (
polonezów
,
rond
,
etiud
,
wariacji
); oprócz tego - także trzech wczesnych
symfonii
.
Dzieła (wybór)
- Wariacje na tematy z opery "
Kopciuszek
"
Rossiniego
op. 10
- Rondo alla polacca op. 13
- I Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14
- II Koncert skrzypcowy D-dur (Concerto militaire; Wojskowy) op. 21
- Variations de Bravoure op. 22
- Fantazja i wariacje na tematy z opery "
Lunatyczka
"
Belliniego
op. 23
- Fantazja na motywach opery "
Krakowiacy i Górale
"
Stefaniego
op. 33
- III Koncert skrzypcowy e-moll op.24
- IV Koncert skrzypcowy A-dur op.32
Linki zewnętrzne
Strona poświęcona Karolowi Lipińskiemu (także spis utworów oraz dyskografia)
Dyskografia (wybór)
-
I Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14, Rondo alla polacca op. 13, Variations de Bravoure op. 22 (2001, CPO 999 912-2)
- Albrecht Breuninger - skrzypce,
Polska Orkiestra Radiowa
, Wojciech Rajski - dyrygent
-
II Koncert skrzypcowy D-dur op. 21, III Koncert skrzypcowy e-moll op.24, IV Koncert skrzypcowy A-dur op.32 (CPO 999 787-2)
- Albrecht Breuninger, Polska Orkiestra Radiowa, Wojciech Rajski - dyrygent
- Symfonia B-dur op. 2 nr 3, Uwertura D-dur, II Koncert skrzypcowy (2003, DUX 0432) - Dominika Falger, Filharmonia Lubelska, Piotr Wijatkowski - dyrygent (
[1]
)
-
Trio A-dur op. 12, Polonezy op. 9 (Selene Records 2005, CD-s 0501.72)
-
Konstanty Andrzej Kulka
skrzypce, Andrzej Gębski skrzypce, Grzegorz Chmielewski altówka, Andrzej Wróbel wiolonczela (
[2]
)
-
Fantazja na motywach opery Krakowiacy i Górale Stefaniego op. 33, Fantazja i wariacje na tematy z opery Lunatyczka Belliniego op. 23, Kaprys D-dur op. 29 nr 3, Impromptu op. 34 nr 1, Trio g-moll op. 8 (Selene Records 1998, CD-s 9808.44)
- Konstanty Andrzej Kulka skrzypce solo, Aurelia Liwanowska skrzypce, Andrzej Wróbel, wiolonczela