Kemal Atatürk (do
1934
Mustafa Kemal Pasza, Mustafa Kemal Paşa, ur.
1881
[1] w
Salonikach
– zm.
10 listopada
1938
w
Stambule
) –
turecki
polityk i wojskowy, pierwszy prezydent Turcji.
W latach
1908
-
1909
uczestniczył w
rewolucji młodotureckiej
, w latach
1911
-
1912
w wojnie turecko-włoskiej, a w latach
1912
-
1913
w wojnach bałkańskich. Podczas
pierwszej wojny światowej
był dowódcą dywizji, a w roku
1916
uzyskał stopień generała i
tytuł paszy
. W czasie wojny wyróżnił się skuteczną
obroną półwyspu Gallipoli
przed inwazją wojsk angielsko-australijsko-nowozelandzko-francuskich. W
1921
roku uzyskał stopień marszałka. W latach
1921
-
1922
odparł
agresję armii greckiej
i doprowadził do rewizji na rzecz Turcji postanowień
traktatu w Sevres
(1920) i zastąpienia go przez
traktat z Lozanny
(1923).
W
1922
roku stanął na czele ruchu nacjonalistycznego i obalając
sułtanat
zakończył epokę
Imperium osmańskiego
. Po proklamowaniu republiki przeniósł stolicę kraju ze Stambułu do centralnie położonej
Ankary
. W
1923
roku został wybrany na pierwszego prezydenta Turcji, którym pozostał aż do śmierci w
1938
roku, wprowadzając autorytarne rządy i modernizację oraz europeizację kraju.
Wśród przeprowadzonych reform prawnych i społecznych na uwagę zasługują m.in. wprowadzenie
kalendarza gregoriańskiego
,
alfabetu łacińskiego
, oczyszczenie
języka tureckiego
ze słów pochodzenia
arabskiego
i wprowadzenie nazwisk, sam Mustafa Kemal wybrał dla siebie nazwisko Atatürk, czyli Ojciec Turków, którego nie wolno było nosić żadnemu innemu Turkowi. Znacznie ograniczył ingerencję
islamu
w politykę państwa wprowadzając kodeks karny. Za jego rządów wprowadzono obowiązkowe nauczanie kobiet, a także ustawy gwarantujące kobietom równość społeczną i polityczną, promowano też zachodni styl ubierania się.
W latach 1930-35 przeprowadził
pięcioletni plan gospodarczy
którego celem było modernizacja i uniezależnienie gospodarcze Turcji.
Mustafa Kemal Pasza zmarł 10 listopada 1938 roku w Białym Pałacu w Stambule o godzinie 9:05 (wszystkie zegary w tym obiekcie zatrzymano by oddać hołd ukochanemu wodzowi i ojcu narodu tureckiego). Uroczystości pogrzebowe trwały kilka dni. Po trzydniowym wystawieniu na widok publiczny, trumnę przewieziono do Parku Gülhane w takt marsza żałobnego
Fryderyka Chopina
. Następnie krążownik zabrał ją do Izmiru, skąd koleją przewieziono ją do Ankary. Złożono ją w Muzeum Etnograficznym, skąd w
1953
roku przeniesiono do
mauzoleum
. Obecnie jest pochowany w ogromnym mauzoleum w Ankarze, gdzie znajduje się też jego muzeum. Dał początek prądowi filozoficznemu o nazwie
kemalizm
.
Twórczość
- Manewry, ćwiczenia brygady armii i kompanii kawalerii Armii Cumali
- Rozmowa z oficerami i dowódcami
Przypisy
- ↑ Artykuł
[1]
podaje, że data urodzenia Atatürka nie jest pewna – do
25 czerwca
1925
stosowano w Turcji dwa kalendarze, a w metryce Atatürka nie jest wskazane, w którym systemie zapisana jest data – rokiem urodzenia mógłby być rok
1880
lub
1881
. Ponadto są wątpliwości co do dnia i miesiąca urodzenia. Za datę urodzenia Atatürka przyjmuje się oficjalnie dzień
19 maja
1881
– dzień
19 maja
został wybrany ponieważ tego dnia rozpoczęła się w
1919
roku turecka wojna o niepodległość.
Zobacz też
Literatura piękna dotykająca problemu kemalizmu i działalności Mustafy Kemala Atatürka: