Ukraińska Republika Ludowa
posiadała własną armię - Armię Ukraińskiej Republiki Ludowej, utworzoną w
1917
z zukrainizowanych oddziałów rosyjskich,
Strzelców Siczowych
,
Wolnego Kozactwa
, ukraińskich jeńców pochodzących z
Galicji
oraz ochotników.
Podczas
wojny ukraińsko-radzieckiej
toczyła walki z
bolszewikami
oraz
Armią Ochotniczą
. Zdarzały się jej również na Wołyniu potyczki z wojskami polskimi. Po podpisaniu
Aktu Zjednoczenia Państwa Ukraińskiego
była wspierana przez
Ukraińską Armię Halicką
, szczególnie po wyparciu jej za Zbrucz w lipcu 1919.
Podczas
wojny polsko-bolszewickiej
z jeńców i internowanych żołnierzy Armii URL utworzono Armię Czynną URL, związaną sojuszem z
Wojskiem Polskim
.
Powstanie armii w 1917 roku
Proces formowania armii ukraińskiej rozpoczął się po obaleniu
caratu
w
Imperium Rosyjskim
w lutym 1917, równocześnie z rozwojem ruchu narodowo-wyzwoleńczego na terenie Ukrainy.
17 marca
1917 w Kijowie powołano
Ukraińską Centralną Radę
.
22 marca
1917 w
Kijowie
z inicjatywy
Mykoły Michnowskiego
odbyły się pierwsze zebrania i wiece ukraińskich oficerów i żołnierzy rosyjskiej armii, które zwróciły się do
Rządu Tymczasowego
z żądaniami narodowej i terytorialnej
autonomii
Ukrainy i ogłosiły się Tymczasową Ukraińską Radą Wojskową (TUWR).
29 marca
1917 na naradzie wojskowych garnizonu kijowskiego utworzono pierwszą organizację wojskową -
Ukraiński Klub Wojskowy im. hetmana Pawła Połubotka
. Na tym właśnie zebraniu uchwalono postanowienie o rozpoczęciu tworzenia armii narodowej przez tworzenie ukraińskich pułków ochotniczych, a pierwszemu z nich nadano nazwę - I Ukraiński Pułk Kozacki im. hetmana Bohdana Chmielnickiego. Jednocześnie z Klubem Wojskowym utworzono Ukraiński Wojskowy Komitet Organizacyjny, który miał się zajmować głównie tworzeniem narodowych sił zbrojnych.
10 kwietnia
1917 w Kijowie odbył się wiec ukraińskich żołnierzy frontowych, na którym uchwalono skierowane do Rządu Tymczasowego żądanie stworzenia armii ukraińskiej, oddzielenia na froncie żołnierzy-Ukraińców od żołnierzy innych narodowości, i uformowania z nich pułków z ukraińskim językiem dowodzenia.
W kwietniu 1917 w
Mińsku
powstała Ukraińska Frontowa Rada (dla Frontu Zachodniego) na czele z
Symonem Petlurą
. Równocześnie zaczęto tworzyć ochotnicze oddziały
Wolnego Kozactwa
, które w połowie 1917 liczyły już kilkadziesiąt tysięcy ludzi.
W maju 1917, nie zważając na opór rosyjskiego dowództwa, sformowano I Ukraiński Pułk Kozacki im. hetmana Bohdana Chmielnickiego pod dowództwem kapitana D. Putnyka-Hrebeniuka, a potem podpułkownika Jurija Kapkana.
Zalążkiem narodowej armii ukraińskiej stał się
I Korpus Ukraiński
pod dowództwem gen.
Pawła Skoropadskiego
. W połowie 1917 liczebność zukrainizowanych jednostek wojskowych sięgała 170 tysięcy żołnierzy i oficerów.
Formowanie
Ukraińska Centralna Rada została w większości zdominowana przez socjalistów, którzy optowali za autonomią w obrębie imperium Rosyjskiego. W związku z tym byli oni przeciwnikami powoływania narodowych sił zbrojnych, a promowali ochotnicze siły milicyjne. Ze stanowiskiem UCR nie zgadzał się
Mykoła Michnowśkyj
, który zorganizował Klub im. hetmana Połubotka, i jako jego lider wszedł do UCR. Domagał sie on pełnej niepodległości Ukrainy, zorganizowania armii narodowej, zawarcia pokoju z państwami centralnymi, odwołania służących w armii rosyjskiej 4 mln Ukraińców, i obsadzenia nimi granicy ukraińsko-rosyjskiej. Z inicjatywy Michnowskiego wbrew stanowisku UCR rozpoczęto formowanie ochotniczych jednostek wojskowych.
W sierpniu 1917 zukrainizowany XXXIV korpus rosyjskiej armii pod dowództwem generała
Pawła Skoropadskiego
został przemianowany na
I Korpus Ukraiński
, a we wrześniu z rosyjskiego VI Korpusu Armijnego stworzono II Siczowy Korpus Zaporoski pod dowództwem generała Mandryki.
W listopadzie 1917 ukraińscy oficerowie i żołnierze fińskiego pułku piechoty utworzyli Kureń Hajdamacki pod dowództwem kapitana Pustowita. W zimie 1917/1918 część z nich wzięła udział w walkach z wojskami
bolszewickimi
na
Lewobrzeżnej Ukrainie
i w obronie Kijowa.
Jednak znaczna część ukraińskich wojsk (16 dywizji), które nie zostały ściągnięte w odpowiednim czasie z frontu przez rząd Ukraińskiej Republiki Ludowej, została rozbita przy próbie powrotu na Ukrainę, lub samorzutnej demobilizacji.
Centralna Rada nie dostrzegała potrzeby sformowania regularnej armii, obstając przy wymogu tworzenia sił zbrojnych na bazie milicyjnej. Wskutek tego, jaki i bolszewickiej agitacji, ukrainizowane oddziały rozpadały się.
W listopadzie 1917 komendant Kijowskiego Okręgu Wojskowego pułkownik W. Pawłenko rozpoczął tworzenie ukraińskiej gwardii, na początek formując w Kijowie dwie dywizje serdiuckie. Pod koniec tegoż roku z ukraińskich jeńców
armii austro-węgierskiej
pochodzących z
Galicji
utworzono Halicko-Bukowiński Kureń Strzelców Siczowych, przemianowany niedługo potem na
Kureń Strzelców Siczowych
, a w marcu 1918 powiększony do rozmiarów pułku.
W listopadzie 1917 utworzono Ukraiński Generalny Sztab Wojskowy, przeznaczony do dowodzenia wszystkimi jednostkami ukraińskimi. Pod koniec grudnia 1917 przed rozpoczęciem wojny ukraińsko-bolszewickiej URL z powodów politycznych nie posiadała armii posiadającej wartość bojową. Tylko 16 stycznia 1917 na posiedzeniu Małej Rady przyjęto uchwałę o utworzeniu armii narodowej, która jednak przez opór części probolszewicko nastawionych członkow Centralnej Rady nie weszła w życie. Pod koniec stycznia - początku lutego 1918 na podejściach do Kijowa rozgorzały zacięte walki z atakującymi wojskami bolszewickimi pod dowództwem
Michaiła Murawiowa
. Stolicę obronił wówczas
Hajdamacki Kosz Słobodzkiej Ukrainy
, Kureń Strzelców Siczowych, Pomocniczy Kureń Studencki, kureń
Wolnego Kozactwa
, pułk im. koszowego K. Hordijenki, Ogólny Kureń Czarnomorski, Kureń Kolejowy, dywizjon samochodów pancernych i inne niewielkie oddziały wojskowe.
Zdobywszy Kijów, wszystkie oddziały ukraińskie oprócz Hajdamackiego Kosza w rejonie miasteczka Ihnatiwci zostały połączone w Ogólny Zahon Zaporoski pod dowództwem generała Kostiatyna Prisowśkiego, uważanym za rozpoczęcie tworzenia regularnej armii.
Atak na Kijów w 1918
Po podpisaniu traktatu brzeskiego 27 lutego 1918 Armia URL rozpoczęła natarcie na Kijów. W walkach brali udział sformowane przez Niemców i Austriaków dywizje
Synożupannyki
і
Sirożupannyki
. W czasie walk Główny Korpus Zaporoski przemianowano na Dywizję Zaporoską, a w końcu marca w Korpus Zaporoski. 2-3 marca 1918 miasto opuściły wojska ukraińskie, і
7 marca
1918 do stolicy powrócił rząd URL. Rozwijając szybko ofensywę na Lewobrzeżnej Ukrainie, ukraińskie oddziały
9 kwietnia
1918 wyzwoliły Połtawę, а
19 kwietnia
- Charków. Do końca kwietnia 1918 całe terytorium Ukrainy zostało wyzwolone spod władzy bolszewików.
13 kwietnia
1918 na rozkaz ministra wojny Ołeksandra Żukowskiego Krymska Grupa Armii URL, przełamując opór wroga, rozpoczęła natarcie na Krym.
22 kwietnia
1918 wojska URL zajęły
Dżankoj
, а wkrótce
Symferopol
i
Bachczysaraj
.
Dalsze natarcie wojsk ukraińskich zostało wstrzymane na żądanie niemieckiego dowództwa. W okresie
Hetmanatu
dowództwo niemiecko-austriackie przeciwstawiając się formowaniu ukraińskich oddziałów, zdemobilizowało Synożupanników, zmniejszyło znacznie dywizję Sirożupanników, rozbroiło pułk Strzelców Siczowych. W składzie ukraińskiej armii znajdował się Korpus Zaporoski, przemianowany na Окрему Dywizję Zaporoską: Запорізький і Чорноморський Коші. W lipcu 1918 sformowano 1 Dywizję Serdiucką.
Organizacja w 1918 roku
W marcu i kwietniu
1918
armia liczyła około 15 tysięcy żołnierzy, 60 armat i 250 karabinów maszynowych. W listopadzie 1918 podczas powstania antyhetmańskiego wojsko Dyrektoriatu URL składało się już z zahonu Strzelców Siczowych, Korpusu Zaporoskiego, głównych części Szarej i Serdiuckiej Dywizji i oddziałów partyzanckich. Szefem sztabu Armii URL mianowano płk Ołeksandra Sływynśkiego, generalnym kwatermistrzem - gen. Drozdowśkyj, drugim generalnym kwatermistrzem - gen. M. Kakurin.
Armia liczyła wówczas do 300 tysięcy żołnierzy, ale po pięciomiesięcznej wojnie z bolszewicką Rosją zostało tylko 30 tysięcy.
W grudniu 1918 sformowano 4 grupy armijne:
Odwrót z Kijowa w 1919 roku
Największe niebezpieczeństwo stanowił front lewobrzeżny, gdzie na początku grudnia 1918 atakowały wojska pod dowództwem
Wołodymyra Antonowa-Owsijenko
.
5 lutego
1919 oddziały Armii URL po ciężkich walkach zajęły Kijów. W marcu-kwietniu 1919 Armia Naddnieprzańska, tocząc ciężkie boje obronne, wycofała się początkowo na Prawobrzeżną Ukrainę, а na początku maja - na Wołyń i Podole.
W maju 1919 zreorganizowano armię, tworząc z 11 dywizji 5 samodzielnych grup:
W skład Armii URL wchodziły także zgrupowanie "Sicz Zaporoska" mjr. Jurija Bożka (1 tysiąc żołnierzy) i inne oddziały powstańcze.
Skład w lipcu 1920 r.
- Samodzielna Dywizja Kawalerii
- pociąg pancerny "Karmeluk"
- oddziały tyłowe:
- pociąg sanitarny
- czołówka sanitarna
- park artyleryjski
- czołówka artyleryjska
- magazyn intendentury
- tabory
- oddziały powstańcze (rejon działania):
- Kurowskiego (Tetijew)
- Machny (Jekatierinosław)
- Marusia (Briańsk)
- Mordalewicza (Gostomla)
- Petrenki (Konotopa)
- Romaszki (Kozielec)
- Sokołowcy (Korosteń)
- Szepela (Winnica)
- Wołyńca (Hajsyn)
- Zielonkowcy (Wasylków)
Stany
Armia Czynna URL miała charakter szkieletowy (kadrowy). Dywizje stanowiły odpowiedniki polskich brygad czy też pułków. W lipcu 1920 r. armia liczyła ok. 15,5 tys. żołnierzy (w linii i na tyłach) co stanowiło odpowiednik polskiej dywizji piechoty (jednej) i brygady kawalerii (jednej)
I pochód zimowy
Na początku czerwca 1919 Armia Czynna, prowadząc rząd ofensywnych operacji przeciw wojskom bolszewickim, wyzwoliła południowo-wschodnie Podole і wyszła na linię
Starokonstantynów
-Proskurów-
Kamieniec Podolski
. Takim sposobem stworzono pole dla wycofania się
Halickiej Armii
, która pod naciskiem polskich wojsk 16-18 lipca 1919 była zmuszona opuścić terytorium
ZURL
і przejść rzekę
Zbrucz
. W lipcu i na początku sierpnia 1919 przed atakiem na Kijów i
Odessę
Armia URL liczyła 35 tysięcy żołnierzy i oficerów, 177 armat, 533 karabiny maszynowe, 9 samochodów pancernych, 26 samolotów.
Podczas
I pochodu zimowego
w latach 1919—1920 w składzie bojowej grupy znajdowało się blisko 10 tysięcy żołnierzy. Z pochodu powróciło 2680 żołnierzy. W październiku 1920 roku liczebność Armii URL wynosiła 23 tysiące.
Demobilizacja armii
W listopadzie 1920 po ciężkich walkach z Armią Czerwoną przeszła Zbrucz i została internowana przez władze polskie.
W 1921 roku armia URL była rozlokowana w trzech obozach: Kalisz, Szczypiorno і Strzałkowo. Ogólnie liczyła 17 464 żołnierzy. W styczniu 1921 utworzono
Sztab Partyzancko-Powstańczy
przy Głównym Dowództwie Wojsk URL, dowództwo której objął gen. Jurko Tiutiunnyk. Sztab koordynował działania oddziałów powstańczych na Ukrainie. W listopadzie 1921 zorganizował on
II pochód zimowy
na
Prawobrzeżną Ukrainę
(1,5 tysięcy żołnierzy w trzech grupach: besarabskiej, podolskiej i wołyńskiej), sformowanych z ochotników i internowanych żołnierzy Armii URL. Wyprawa ta jednak została rozbita.
Do
1924
Armia URL przestała istnieć jako zorganizowana siła militarna. Internowani żołnierze stopniowo zmienili swój stan formalny na emigrantów politycznych. W późniejszym okresie weszli oni w skład ukraińskich podziemnych organizacji niepodległościowych.
Stopnie wojskowe
W styczniu
1918
Ukraińska Centralna Rada
wprowadziła pierwsze stopnie wojskowe, które pokrywały się dokładnie z wykonywaną funkcją: kozak, rojowyj, czotowyj, buńczużnyj, półsotennyj, sotnyk, kurennyj, piłkownik, otaman brygady, otaman dywizji, otaman korpusu, otaman armii. Odznaki te (barwy czerwonej) noszono na prawym rękawie powyżej łokcia.
W lipcu 1918 wprowadzono nowe oznaki stopni, noszone na piersi: riadowyj, hurtkowyj, rojowyj, czotowyj, buńczużnyj, chorunżyj, znaczkowyj, sotnyk, generał-chorunżyj, generał-znaczkowyj, generał-buńczużnyj.
Ostatecznie w marcu 1920 ustanowiono w armii URL jednakowe stopnie:
- szeregowi:
- kozak (козак)
- musztrowyj kozak (муштровий козак)
- podoficerowie:
- hurtkowyj (гуртковий)
- rojowyj (ройовий)
- czotowyj (чотовий)
- bunczużnyj (бунчужний)
- kandydat na oficera (кандидат на старшину,підхорунжий)
- młodsi oficerowie:
- chorunżyj (хорунжий)
- porucznik (поручник)
- sotnyk (сотник)
- wyżsi oficerowie:
- podpułkownik (підполковник)
- pułkownik (полковник)
- generałowie:
- generał-chorąży (ген.-хорунжий)
- generał-porucznik (ген.-поручник)
- generał-pułkownik (ген.-полковник)
- główny otaman (гол. oтаман)
Za
Hetmanatu
ustanowiono w lipcu 1918 stopnie marynarskie:
- korabielnyj gardemaryn (корабельний ґардемарин)
- miczman (мічман)
- lajtenant (ляйтенант)
- starszyj lajtenant (старший ляйтенант)
- kapitan II rangi
- kapitan I rangi
- kontradmirał
- wiceadmirał
- admirał
Literatura
- Стефанів З. Українські збройні сили в 1917—1921 рр.: Воєнно-історичний нарис. Коломия, 1935;
- Історія українського війська. Львів, 1992;
- Удовиченко О.І. Україна у війні за державність: Історія організації і бойових дій Українських Збройних Сил, 1917—1921. К., 1995.
Linki zewnętrzne
Zobacz też