Mikołaj II, (Gérard,
Gerald
, Gherard, Gerardus lub Giroldus), (ur. ok. 1010 w
Chevron
, Królestwo Arles - zm. 27 lipca
1061
w
Florencji
,
Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego
) -
papież
w okresie od
1058
do 27 lipca
1061
.
Pochodził z
Burgundii
, z Chevron we
Francji
(obecnie
Mercury (Savoie)
), był
arcybiskupem
Florencji
.
Po śmierci
Stefana IX (X)
został wybrany na
papieża
w
Sienie
. Jego kandydaturę zaakceptował dwór cesarski oraz książę
Lotaryngii
i
Toskanii
. Po wyborze przyjął imię Mikołaja II. W roku
1059
odbył się synod w Sutri, który ogłosił nieważność wyboru
Benedykta X
, którego wybrała szlachta rzymska, ale nie uzyskała zgody dworu niemieckiego.
Po ucieczce Benedykta X z
Rzymu
Mikołaj został intronizowany. Uroczystość odbyła się
24 stycznia
1059 roku. Mikołaj II był pierwszym papieżem, który włożył na głowę
tiarę
.
Papież Mikołaj II
(Fresk z klasztoru San Clemente)
13 kwietnia
1059 roku na synodzie laterańskim promulgował
dekret
In Nomine Domini
, który ograniczył prawo wyboru papieża do
kolegium kardynalskiego
. Rola duchowieństwa i ludu rzymskiego została ograniczona tylko do akceptacji nowego papieża. Po śmierci papieża kardynałowie mieli utworzyć listę kandydatów na następcę zmarłego biskupa Rzymu. O to stanowisko mógł ubiegać się bądź członek kolegium kardynalskiego, bądź reprezentant duchowieństwa rzymskiego. Dopuszczalna też była możliwość wyboru nie-Rzymianina i poza stolicą. Po dokonanym wyborze nowy papież od razu otrzymywał pełnię władzy. Podczas
wakatu
Kościołem zarządzać mieli kardynałowie-biskupi. Dekret ten nie zakwestionował prawa
cesarza
do zatwierdzania nowego biskupa Rzymu, ale też to prawo uzależnione było od indywidualnego władcy. Miało być każdorazowo przyznawane i mogło być utracone na skutek ewentualnych nadużyć.
14 kwietnia
1059 roku, ustalił nowy regulamin wyborów papieskich, według którego elekcja miała się odbywać w zamkniętym gronie kardynałów (
konklawe
). Pozbawiło to cesarza możliwości wywierania wpływu na wybór papiestwa.
Mikołaj II, jak jego poprzednicy, przeciwstawiał się małżeństwom księży i
symonii
. W celu przeciwstawienia się im zwołał
synody
, którym przewodniczył w Rzymie w roku
1060
i 1061. Ograniczył też wpływ świeckich na zarządzanie dobrami kościelnymi.
Papież
ten w ramach reformy duchowieństwa usiłował przywrócić życie wspólnotowe księży posługujących przy
katedrach
. Dążył do zminimalizowania nadużyć i nieodpowiedzialnego przenoszenia prawa własności. Przeciwstawił się
inwestyturze
świeckiej, czyli nadawaniu godności kościelnych przez świecką władzę. Zakazał osobom duchownym w darze od osób świeckich przyjmować kościoły.
Za pontyfikatu Mikołaja II przeprowadzono reformę prawa małżeńskiego. Wprowadzono możliwość otrzymania dyspensy od przeszkody małżeńskiej. Celem było zachowanie ważności małżeństwa. Przeszkody do jego ważnego zawarcia właściwie ograniczono do
pokrewieństwa
.
Biskupi niemieccy papieskie postanowienia dyscyplinarne uznali za surowe, więc odrzucili je jako nieważne, tym samym zerwali jedność z papieżem.
Mikołaj II zmarł we Florencji, gdzie został też pochowany.