totalitaryzm
totalitaryzm (dawniej też: totalizm) – charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządu dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb, akcji monopolowych i masowej monopartii. Termin został utworzony przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile, ideologa Włoch faszystowskich - samych faszystowskich Włoch nie uważa się jednak przeważnie za państwo totalitarne. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są, np.: Hannah Arendt i Karl Popper.
Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Przykładami państw totalitarnych były narodowo-socjalistyczna III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki lub Chiny Mao Zedonga. Totalitarny system rządów istnieje do chwili obecnej w Korei Północnej.
Charakterystyka
W systemach totalitarnych życie ludzi podporządkowane jest wszechobecnej kontroli ze strony władzy. Wyznacza ona standardy i normy zachowania, określa status socjalny obywateli, ustala kierunki, obszary i granice aktywności publicznej oraz kształtuje wzorce życia osobistego. Stosowane są: terror i ludobójstwo, np. w obozach koncentracyjnych w hitlerowskich Niemczech lub łagrach w stalinowskim ZSRR. Obywatele są silnie uzależnieni od władzy. W skrajnych przypadkach władza wpływa nawet na przyrost naturalny jak np. w Chinach czy komunistycznej Rumunii. Władza wpływa na świadomość społeczną, posługując się propagandą i indoktrynacją. Są one zgodne z ideologią panującą w danym państwie np. komunizmem. Tej ideologii są podporządkowywane programy szkolne i proces nauczania na wszystkich etapach, w tym nawet na poziomie przedszkolnym we współczesnej Korei Północnej. Obowiązuje państwowa cenzura w uzależnionych od władzy środkach masowego przekazu, a także we wszystkich dziedzinach kultury np. filmie, teatrze czy literaturze. Życie polityczne obywateli i formy ich uczestnictwa w życiu publicznym zostają określone przez władzę. Zakazany jest polityczny pluralizm. Obywatele są instrumentem władzy, potrzebnym do potwierdzenia jej planów i działań. Zakazana jest działalność wszelkiej opozycji. Prawa i wolności obywateli są łamane i zawieszane. Wybory nie odbywają się, a jeśli są organizowane, to ich wynik jest z góry przesądzony, ponieważ dominująca siła polityczna decyduje o kandydatach i przyjmuje wygodne dla siebie rozwiązania. W razie potrzeby wyniki głosowania są fałszowane co miało miejsce podczas referendum ludowego w 1946 r. w Polsce. W państwie totalitarnym władza zmierza do całkowitej kontroli gospodarki np. wprowadzenie w faszystowskich Niemczech systemu korporacyjnego czy uspołecznienie środków produkcji i planowanie gospodarcze w państwach komunistycznych. W ten sposób w państwach socjalistycznych rozwinęła się klasa robotnicza w wielkich państwowych zakładach oraz chłopstwo związane z uspołecznionymi przedsiębiorstwami (kołchozy, sowchozy) w ZSRR. Władzę sprawuje jedna partia masowa np. NSDAP kierowana przez jedną osobę otaczaną kultem (np. Hitler, Stalin).
Istnieje pogląd, że jednym z prekursorów idei państwa totalitarnego był Platon. Wśród filozofów, którzy mieli mieć znaczenie dla kształtowania się totalitaryzmu, wymienia się także Marksa i Hegla. Jedną z najbardziej znanych prezentacji poglądu o wpływie filozofii na kształtowanie się totalitaryzmu jest książka Karla Poppera Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie.
Cechy
Charakterystycznymi cechami państw totalitarnych są autokratyzm (w szczególności zasada wodzostwa), kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.
Dwaj współcześni politolodzy, Zbigniew Brzeziński i Carl Friedrich, wyróżnili pięć cech, które występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie. Są to:
-
oficjalna ideologia;
-
masowa partia pozostająca pod kontrolą oligarchii;
-
monopol rządu na broń;
-
rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu;
-
terrorystyczny system policyjny.
W późniejszych wywodach obaj politolodzy wyróżniali również szóstą cechę - scentralizowane zarządzanie.
Istnieje jeszcze jeden zbiór cech totalitaryzmu stworzony przez Hiszpana Juan Linza, uzupełniony przez Erica Voegelina i Alaina Besançona. Upatrują oni istoty totalitaryzmu w:
-
Monizmie decyzyjnym partii nowego typu.
-
Gnozie politycznej
-
Sterowanej masowej mobilizacji społecznej
Inne hasła zawierające informacje o "totalitaryzm":
Narodowy socjalizm
...
Adolf Hitler
...
Michał Bakunin
mu
Karola Marksa
, którego oskarżał o autorytarne metody, które prędzej doprowadzą do
totalitaryzmu
niż do społeczeństwa
komunistycznego
. Marks odwzajemniał się Bakuninowi oskarżeniami o idealizm.Z ...
Anarchizm
...
Friedrich Hayek
...
Stronnictwo Demokratyczne
...
Społeczeństwo otwarte
społeczeństw otwartych są pewne formy
demokracji
, natomiast przykładem społeczeństw zamkniętych wszelkiego rodzaju
totalitaryzmy
i
dyktatury
.Społeczeństwo otwarte zezwala na swobodną ocenę, krytykę i kontrolę swych ...
Społeczeństwo obywatelskie
wciąż toczy się intensywna debata. Postulat „autonomii” aktywności obywatelskiej reprezentował w czasach
totalitaryzmu
jedynie tęsknotę za wolnością, jakkolwiek z perspektywy problemów zachodnich demokracji, dla ...
Ukraińska Powstańcza Armia
ich autorzy postulowali ultra-
nacjonalizm
tj. dominację w państwie etnicznych Ukraińców, antyparlamentaryzm i totalitaryzm (Ukraina będzie rządzona przez lidera nominowanego przez nacjonalistyczne elity, a nie ...
Leon Petrażycki
15 maja
1931
. Są przypuszczenia, że był to wyraz niezgody Petrażyckiego, przeciwnika
totalitaryzmu
posiadającego doskonałą intuicję polityczną, na zmiany zachodzące w ówczesnym świecie i ...
Inne lekcje zawierające informacje o "totalitaryzm":
204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 14)
...
233 Życie religijne w XX wieku (plansza 10)
...
201 Rozwój historiografii w okresie międzywojennym (plansza 3)
...
|