Zamki nad Dunajcem – ciąg
zamków
rycerskich zbudowanych w
średniowieczu
na wzniesieniach nad
Dunajcem
na terenie
Małopolski
. Strzegły one dunajeckiego odcinka
szlaku handlowego
biegnącego na
Węgry
wzdłuż
Wisły
, Dunajca,
Popradu
,
Wagu
i
Dunaju
i stanowiły część systemu fortyfikacyjnego państwa polskiego, chroniąc granicę od strony Węgier.
Położenie
Zamki znajdowały się w następujących miejscowościach (posuwając się w górę rzeki, w nawiasie stan zachowania):
U podnóża
Tatr
, nad dopływem Dunajca,
Białym Dunajcem
, znajdował się
zamek w Szaflarach
, obecnie nieistniejący.
Grodziska
Na licznych wzniesieniach nad Dunajcem i w jego dolinie znajdują się pozostałości
grodzisk
z
epoki łużyckiej
lub z okresu wczesnego średniowiecza.
Stanowiska archeologiczne
są zlokalizowane m.in. w następujących miejscowościach nad brzegami rzeki (posuwając się w górę jej biegu):
-
Wojnicz
- resztki wczesnośredniowiecznego grodziska zbudowanego w X wieku na suchej wyspie wzniesionej kilka metrów nad mokradłami doliny Dunajca i pełniącego funkcję grodu
kasztelańskiego
; dał on początek miastu Wojnicz
-
Zawada Lanckorońska
– pozostałości grodu łużyckiego i wczesnośredniowiecznego (IX-XI wiek) na górze Zamczysko
-
Białawoda
– resztki grodu łużyckiego na
Białowodzkiej Górze
, której jeden z wierzchołków nosi nazwę Zamczysko
-
Kurów
- resztki łużyckiego grodziska na
Kurowskiej Górze
, zwanej Zamczysko, Zamkowa Góra lub Grodzisko
-
Marcinkowice
– pozostałości grodu łużyckiego i wczesnośredniowiecznego (IX-X wiek) na cyplowatym wzniesieniu w zakolu Dunajca, zwanym Grodzisko lub Grodziskowa Góra
-
Chełmiec
– resztki grodu łużyckiego i
wczesnopiastowskiego
na wzniesieniu zwanym Chełm lub Góra Chełmowa na lewym brzegu Dunajca
-
Podegrodzie
– pozostałości dwu wczesnopiastowskich grodzisk: na górze Zamczysko i na wzgórzu Grobla
-
Naszczowice
(Naszacowice) – pozostałości łużyckiego i wczesnopiastowskiego grodziska na wzgórzu Zamczysko na lewym brzegu Dunajca
-
Maszkowice
– pozostałości grodu łużyckiego na Górze Zyndrama, zwanej także Górą Zamczysko
-
Zabrzeż
- pozostałości grodziska łużyckiego na Babiej Górze
W przypadku niektórych z tych wzniesień, zwłaszcza na
Sądecczyznie
, istnieją lokalne legendy o zamkach, które miały się tam niegdyś znajdować i po których nie pozostał żaden ślad. Tak jest na przykład w przypadku Maszkowic; miejscowa tradycja łączy to miejsce ze średniowiecznym rycerzem
Zyndramem z Maszkowic
, bohaterem
bitwy pod Grunwaldem
; na Górze Zamczysko w Maszkowicach miał się niegdyś znajdować zamek, który został później całkowicie rozebrany. Istnieje także lokalne podanie o zamku usytuowanym kiedyś na Miejskiej Górze w
Starym Sączu
.
Zamek Lemiesz
Odrębny problem stanowi zamek Lemiesz, wymieniony w XIV-wiecznym Żywocie św. Kingi, zbudowany po 1288 roku, którego lokalizacja jest nieznana. Mógł on stać na jednym ze wzgórz nad Dunajcem; niektórzy badacze wskazywali na
Białowodzką Górę
,
Kurowską Górę
, Babią Górę we wsi
Zabrzeż
bądź wzgórze nad przysiółkiem Misiołówka w widłach Dunajca i
Obidzkiego Potoku
we wsi
Brzyna
.
Zamki nad Popradem
Kolejne zamki strzegące szlaku handlowego prowadzącego z Polski na Węgry znajdowały nad prawym dopływem Dunajca,
Popradem
: w
Rytrze
,
Muszynie
i
Starej Lubowli
.
Szlaki turystyczne
W województwie małopolskim nie istnieje specjalny, odrębny szlak turystyczny, którego trasa przebiegałaby przez wzniesienia, na których stały średniowieczne zamki strzegące traktu handlowego biegnącego wzdłuż Dunajca. Niektóre obiekty znajdują się na trasach lokalnych szlaków turystycznych:
Bibliografia
- G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Kraków 1983
- J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993
- M. Szope, Grodziska i zamczyska województwa tarnowskiego, Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów 1981
- J. Zaremba, Zamki i grody Sądecczyzny
[1]