Tytuły szlacheckie
Tytuły szlacheckieTytuł przyznawany przez władcę danego państwa, łączył się z nadaniem ziemi lub
przywilejów
dla obdarowanego na zasadzie
dziedziczenia
(primogenituralnie, secundogenituralnie lub dla wszystkich potomków), lub bez prawa dziedziczenia (szlachectwo osobiste), jako wyraz wdzięczności za działalność na rzecz państwa lub samego panującego. Europejskie tytuły szlacheckie: -
książę
- w wielu krajach polskiemu księciu odpowiada kilka różnych godności.
-
diuk
-
markiz
-
margrabia
-
hrabia
-
earl
,
Graf
, count i.in.
-
wicehrabia
- viscount, visconte
-
baron
,
Freiherr
-
baronet
- tylko w
Wielkiej Brytanii
-
banneret
- w
Wielkiej Brytanii
i
Francji
-
kawaler
- (chevalier), Ritter, Knight,
-
szlachta nieutytułowana
- equites, Edelleute, Edle, Gentry
-
szlachta zagrodowa
- yeomenry, bojarzy putni.
Podział ten jest znacznym uproszczeniem, zwłaszcza, że wartość różnych tytułów w różnych państwach jest różnie oceniana. Earl zasadniczo odpowiada kontynentalnemu hrabiemu, ale pod względem pozycji jest bliższy tytułowi księcia. Wiele tytułów ma dodatkowe gradacje - tytuł hrabiowski w Niemczech (
niem.
- Graf) może być bliski randze panującego księcia -
Landgraf
, tzw. Mediatisierter Graf, zrównany z tytułem książęcym, np. hrabia Tyrolu (gefürstete Grafschaft) lub nawet przewyższać -
Markgraf
lub odpowiadać tytułowi hrabiowskiemu - Reichsgraf, Graf. W Niemczech margrabia Brandenburgii i hrabia Palatynatu od średniowiecza, a od 1803 także hrabia Hesji-Kassel i margrabia Badenii byli w pierwszym kolegium Parlamentu Rzeszy [Reichstag] i nosili zwyczajowy tytuł "Kurfürst", czyli księcia-elektora z prawem wyboru cesarza. Zachowując tradycyjną, historyczną nazwę godności stali oficjalnie ponad wszystkimi książętami niemieckimi. Bardzo rozbudowana jest tytulatura
książęca
. Począwszy od książąt krwi królewskiej, książąt krwi, wielkich książąt, książąt panujących, książąt elektorów, kniaziów itp. Z czasem nadania jednego kraju były zatwierdzane przez władców innych krajów jako wyrażenie wdzięczności za wykazane zasługi. Wzajemne zależności między tytułami wywoływały aż do początku XIX w. liczne kontrowersje, prowadząc do sporów na arenie publicznej. Tak stało się z tytułem króla Prus po koronacji
Fryderyka III
w Królewcu w 1701 r. Polska uznała ten tytuł dopiero na sejmie konwokacyjnym w
1764
, inne kraje także ze znacznym opóźnieniem. Koronacja odbyła się za zgodą cesarza, ale sejm Rzeszy pozostawił królom Prus tylko dotychczasowe przywileje margrabiów brandenburskich i elektorów Rzeszy. Podobnie rzecz miała się z królem Polski
Augustem II
, który w wewnętrznych sprawach Niemiec mógł występować tylko jako książę-elektor Saksonii. Gdy w
1567
cesarz
Maksymilian II
wykupił
hrabstwo kłodzkie
pojawiły się problemy z tytulaturą, gdyż każdorazowy hrabia był jednocześnie dziedzicznym arcyksięciem domu Habsburgów. Należy pamiętać, że niemal w całej Europie obowiązywała
precedencja
tytułów. Na marginesie można dodać, że pomagało to biedniejszym, ale bardziej utytułowanym rodom, poprzez małżeństwo lub adopcję utrzymać lub znacznie poprawić pozycję majątkową. Gdy w
Niemczech
w
1919
r. zniesiono tytuły arystokratyczne (art. 109 konstytucji
weimarskiej
i ustawa z 23 czerwca 1920 o zniesieniu przywilejów stanowych szlachty) stały się one częścią nazwiska rodowego, natomiast w Austrii znikły zupełnie (ustawa z 3 kwietnia 1919 o uchyleniu szlachectwa[1]) i tak zamiast "Freiherr Werner von Braun" stosuje się "Werner Freiherr von Braun" (Werner baron von Braun) czy też zamiast "Graf Anton von Magnis" pisze się "Anton Graf von Magnis" (Antoni hrabia Magnis). Również w Polsce
konstytucja marcowa
w
1921
zniosła tytuły arystokratyczne[2]. W Polsce szyk "imię-tytuł-nazwisko" był zwyczajem jeszcze przedrozbiorowym, jednak ograniczonym do ceremonialnych uroczystości i podpisów itp. Wskutek snobizmu czy też mody konstrukcję tę zaczęto naśladować i stosować szerzej także w języku polskim; stąd czasem zamiast mówić "hrabia Wojciech Dzieduszycki" używa się dość pretensjonalnej w codziennych sytuacjach lub w zwykłym tekście formy "Wojciech hr. Dzieduszycki" czy też "Adam Karol książę Czartoryski". Tabela porównawcza tytułów szlacheckichTabelka przedstawia próbę porównania tytułów szlacheckich w kilku krajach. Pominięte kraje mają systematykę tytułów podobną bądź do francuskiej bądź niemieckiej. Tytuły brytyjskie zostały przedstawione jako swoją specyfikę, nie zawsze znajdującą odpowiedniki na kontynencie. Ze względu na zakaz posiadania tytułów arystokratycznych w dawnej Polsce nie wykształcił się u nas dokładnie zhierarchizowany system tytułów. Nadania tytułów przez polskich królów były rzadkie i bezprawne, stąd nie powstały odrębne, polskie wzory koron rangowych. Tytuły nadawane przez obcych monarchów były ozdabiane odpowiednimi, obcymi koronami. Podane przykłady koron w kolumnie Polska ma więc charakter przybliżony, wiele z tytułów w ogóle w Polsce nie występowało, i podane są po prostu tylko tłumaczenia. Szczególnie mało zhierarchizowana była w Polsce godność
księcia
- którym to tytułem określano zarówno rodzinę panującego, magnatów mających obce tytuły książęce i często niezamożnych kniaziów litewsko-ruskich i tatarskich. Wśród samych kniaziów tatarskich, formalnie tego samego tytułu używali zarówno potomkowie
chanów
,
murzów
, jak i
ułanów
. Niektóre tytuły zostały umieszczone jako równorzędne, ze względu na podobne usytuowanie w hierarchii godności szlacheckich, nie znaczy to, że są ściśle biorąc odpowiednikami. Np. szlachcic zagrodowy, valvasseur czy yeoman, tym tylko są do siebie podobne, iż zajmują najniższe szczeble w hierarchii i np. autorzy angielscy w ogóle nie uważają yeomanów za dziedziczną szlachtę, którą w istocie nie są. Kolumnę z łacińskimi tłumaczeniami tytułów dano ze względu na powszechność tego języka w dawnej Europie, jak i dlatego, że część narodowych nazw tytułów z niego się wywodzi. # |
Polska
|
Francja
|
Niemcy
|
Wielka Brytania
|
Rosja
|
Łacina
|
---|
1 |
Wielki książę
|
Grand Duc
|
Grossherzog
| niemiecka korona wielkiego księcia |
| nie występuje | Великий князь (Wielkij kniaz' ) |
Magnus Dux
| 2 |
Książę elektor
| kapelusz elektorski, starszy typ |
| |
Kurfürst
| kapelusz elektorski |
| nie występuje | Курфюрст (kurfiurst) | | 3 |
Arcyksiążę
| nie występuje |
Erzherzog
| austriacka korona Arcyksięcia |
| nie występuje | Эрцгерцог (ercgercog) |
Archidux
| 4 |
Książę Krwi Królewskiej
|
Prince du Sang Royal
| francuska korona księcia krwi królewskiej |
|
Prinz
/
Erbprinz
/
Kronprinz
|
Prince Royal
| Князь императорской крови (kniaz' impieratorskoj krowi) | | 5 |
Książę Krwi
,
kniaź
|
Prince du Sang
| Francuska korona księcia krwi |
|
Prinz
|
Prince
| Принц, Князь (princ, kniaz' ) | | 6 |
Książę
|
Duc
/
Prince
| Francuska,włoska,hiszpańska korona księcia |
|
Herzog
| niemiecka korona Herzoga |
|
Duke
| stary wzór czapki księcia |
| Князь (kniaz' ) |
Dux
| 7 | Komes Ziemski | |
Landgraf
| korona landgrafa |
| nie występuje | | comes principalis comes magnus comes terrae | 8 |
Książę
|
Prince
| Francuska,włoska,hiszpańska korona księcia |
|
Fürst
|
Prince
| князь (kniaz' ) |
Princeps
| 9 |
Margrabia
,
Markiz
| korona margrabiego |
|
Marquis
| korona markiza |
|
Markgraf
| korona markgrafa |
|
Marquis
/
Margrave
| brytyjska korona markiza |
| nie występuje | | 10 |
Hrabia
, Komes
| najpowszechniejsza korona hrabiowska |
|
Comte
| najpowszechniejsza korona hrabiowska |
|
Graf
| najpowszechniejsza korona hrabiowska |
|
Earl
| korona earla w wersji pełnej |
| Граф (graf) |
Comes
| 11 |
Wicehrabia
|
Vicomte
| francuska korona wicehrabiego |
| nie występuje |
Viscount
| nie występuje |
Vicecomes
| 12 | Wójt (świecki protektor dóbr kościelnych na Zachodzie Europy) |
Vidame
| francuska korona vidama |
| Vogt | nie występuje | nie występuje | vicedominus | 13 |
Baron
, Wolny Pan
| najpopularniejsza korona baronowska |
|
Baron
| stara francuska korona baronowska |
|
Freiherr
,
Baron
| stara korona Freiherra |
|
Baron
,
Lord
| Барон (baron) | Baronus, Liber Baro Liber Dominus | 14 | Baronet
| polska korona szlachecka |
| | nie występuje |
Baronet
| oznaka baroneta Zjednoczonego Królestwa |
| nie występuje | baronetus, baronus minor | 15 | Chorągiewny
| polska korona szlachecka |
|
Banneret
| przepaska francuskiego bannereta |
| nie występuje |
Banneret
| nie występuje | Banneretus | 16 |
rycerz
,
kawaler
(nie objęci zasadą równości)
| polska korona szlachecka |
|
Chevalier
|
Ritter
| polska korona szlachecka |
|
Knight
| nie występuje | Equitus, Eques | 17 |
szlachcic
(bez formalnego nadania/uznania)
| polska korona szlachecka |
| Gentilhomme,
Ecuyer
|
Edler
| polska korona szlachecka |
|
Gentleman
,
Esquire
Armiger
| дворянин (dworianin) | Nobilis, Generosus | 18 |
szlachcic zagrodowy
(bez formalnego nadania/uznania)
| polska korona szlachecka |
| Valvassor | Herr von... |
Yeoman
| путный вояр (putnyj bojar) | Nobilis, Miles |
Literatura- Gert Oswald: Lexikon der Heraldik, Bibliographisches Institut, Leipzig, 1984,
- Hugo von Ströhl: Heraldischer Atlas, Stuttgart 1899
- Henry Bedingfeld, Peter Gwynn-Jones: Heraldry, London 1993.
- Jarosław Kuczer, Szlachta w życiu społeczno-gospodarczym księstwa głogowskiego w epoce habsburskiej (1526-1740), Zielona Góra 2007.
- Jarosław Kuczer, Wojciech Strzyżewski, Spisy dóbr ziemskich księstwa głogowskiego z lat 1671-1727, Warszawa 2007. Źródło „
http://pl.wikipedia.orgSzlachta”
Zobacz teżPrzypisy- ↑
Wikipedia niemiecka (Adelsaufhebungsgesetz)
- ↑ "Rzeczpospolita Polska nie uznaje przywilejów rodowych ani stanowych, jak również żadnych herbów, tytułów rodowych i innych z wyjątkiem naukowych, urzędowych i zawodowych" (Art. 96, zdanie drugie)
Inne hasła zawierające informacje o "Tytuły szlacheckie":
Autorytet
...
Stanisław Hozjusz
...
Teatr Nasz
...
Insurekcja kościuszkowska
...
Ajschylos
...
Habsburgowie
...
Genealogia
...
Gerard Labuda
...
Pochodzenie
...
Józef Kowalczyk
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Tytuły szlacheckie":
133 Kongres wiedeński (plansza 6)
...
121. Rzeczpospolita za panowania Sasów (plansza 11)
...
Renesansowy charakter fraszek Jana Kochanowskiego (plansza 2)
...
|