Era kalendarzowa - okres zapoczątkowany jakimś ważnym wydarzeniem - rzeczywistym lub legendarnym - który stanowi podstawę rachuby
lat
w
kalendarzu
.
Wyróżnia się ery krótkie i ery długie.
Era krótka
Era krótka to era kilkuletnia lub kilkunastoletnia, w najlepszym przypadku licząca sobie kilkadziesiąt lat. W świadomości użytkowników takiej ery zostanie ona w dającej się wyobrazić przyszłości zastąpiona nową erą.
Kalendarze liczone wg er krótkich najczęściej związane są z okresem panowania konkretnego władcy (np. "w 3. roku panowania cesarza Augusta"). Ery takie ustanawia się i liczy się w praktyce już od pierwszego roku jego używania. Lat przed panowaniem danego władcy nie liczy się w systemie lat ujemnych, bo sa oznaczone inna erą krótką (nazwą okresu panowania innego władcy). Kalendarze o erach krótkich są więc praktycznie kalendarzami o wielu nastąpujących po sobie krótkich erach o róznej długości.
W historii konkretnych państw, np. Chin czy Japonii, często bywało tak, że władca w ciągu swego okresu panowania zmieniał tytuł czy dewizę, pod jaką panował. Powodowało to rozpoczęcie nowej ery w odpowiednim kalendarzu
chińskim
czy
japońskim
. W kalendarzach tych często też posługiwano się równolegle innym (najczęściej cyklicznym) sposobem mierzenia lat, związanym ze zjawiskami astronomicznymi, w związku z czym rok pierwszy i ostatni danej ery praktycznie nigdy nie pokrywa sie z pełnym rokiem
słonecznym
,
księżycowo-słonecznym
czy
księżycowym
- początek kolejnych lat bowiem liczono od Nowego Roku, określanego metodami astronomicznymi, a nie od rocznicy wejścia na tron (ogłoszenia nowej dewizy panowania) danego władcy. Czas
interregnum
(okres między śmiercią lub abdykacją poprzedniego władcy a objęciem panowania przez nowego władcę) zaliczano najczęściej do ostatniego roku ery poprzedniego władcy (bardzo rzadko - liczono odrębnie). W związku z tym dany rok (astronomiczny) może obejmować dwa lata liczone wg er krótkich: poprzedniego władcy i nowego władcy.
Kalendarze o krótkiej erze na ogół mają zastosowanie lokalne - ograniczają się do datowania wydarzeń w obrębie danego państwa (cesarstwa, królestwa czy nawet księstwa) i poza nim nie są używane (nawet rzadko używane są przez inną stronę w dwustronnych relacjach dyplomatycznych, gdyż w takiej sytuacji każde państwo używa własnych dat). Historycznie rzecz biorąc był to jednak najstarszy i najbardziej rozpowszechniony sposób liczenia czasu. Dziś w praktyce zanika i używany jest obecnie głównie w Japonii.
Era długa
Ery długie związane są najczęściej z wydarzeniem uznanym za na tyle wyjątkowe, że nie ma szans, by pojawiło się wydarzenie "konkurencyjne", które mogłoby je - teoretyczne nawet - zastąpić. W związku z tym liczenie czasu przebiega linearnie od tego momentu - "w nieskończoność" (np. "w 325. roku od założenia
Miasta
"). Najczęściej ery długie i kalendarze posługujące się erami długimi związane są genetycznie z konkretnymi religiami (i wydarzeniami religijnymi), choć część z nich dziś nabiera charakteru świeckiego (np.
kalendarz gregoriański
i tzw. era powszechna (ang. Common Era - C.E), czyli genetycznie era chrześcijańska (ang. Christian Era - C.E.), rzadziej z wydarzeniami z historii świeckiej (np. indyjskie ery
śaka
i vikrama).
Ery długie najczęściej ustanawiane są post factum - musi upłynąć jakiś czas od danego wydarzenia, by zostało ono uznana za wystarczająco wyjątkowe. Czasem wiąże sie z tym problem błędnego określenia (obliczenia wstecz) daty tego początkowego wydarzenia (np. problem obliczenia daty urodzenia Jezusa Chrystusa dla kalendarza chrześcijańskiego).
Kalendarze takie uznawane są za uniwersalne i w praktyce używane są w wielu krajach róznocześnie. Najczęściej obecnej ery długiej nie poprzedza żadna inna era długa, zatem wydarzenia sprzed obecnego okresu liczone są w sytemie lat ujemnych.
Kalendarze takie dominują dziś w świecie. Najnowsze próby administracyjnego ustanawiania nowych er (np.
kalendarz republikański francuski
, zwany u nas - błędnie, wskutek propagandy okresu PRL - "rewolucyjnym", czy
kalendarz rewolucji październikowej
wprowadzany w Rosji Sowieckiej w latach 20. XX wieku) nie przyjmują się i szybko wychodzą z użycia (są odwoływane przez odpowiednie władze).
Ważniejsze ery długie wg początku rachuby kalendarza
Początek rachuby kalendarza | Określenie ery | Charakterystyka daty początkowej i oznaczenie |
---|
1 września
5509 p.n.e. | era bizantyjska | Rok
stworzenia świata
wg tradycji
bizantyjskiej
. Lata wg
kalendarza bizantyjskiego
oznacza się skrótem BE. |
1 stycznia
4713 p.n.e. | era Scaligera | Data początkowa do obliczeń tzw.
daty juliańskiej
ustalona przez
Josepha Scaligera
. Dni tej ery oznacza się skrótem JD. |
4000 p.n.e. | era masońska | Umowna data narodzin Jezusa Chrystusa minus 4 tysiące lat. Era stosowana w
kalendarzu wolnomularskim
. |
6 października
3761 p.n.e. | era żydowska | Data stworzenia świata obliczona przez
rabina
Hillela II (Młodszego) w IV w. n.e.. Lata wg
kalendarza żydowskiego
oznacza się skrótem
AM
, czyli anno mundi = 'rok świata'. |
6 września
3114 p.n.e. | era Majów | Data początkowa tzw. Długiej Rachuby (ang. Long Count) (albo data początkowa obecnego cyklu tej Rachuby)
kalendarza Majów
wg korelacji Goodmana-Martineza-Thompsona. |
21 kwietnia
753 p.n.e.
| era rzymska | Data założenia miasta
Rzym
obliczona przez
Warrona
. Początek rachuby lat
kalendarza rzymskiego
i
juliańskiego
stosowany w antycznej historiografii. Lata tej ery oznacza się skrótem a.U.c. (
ab Urbe condita
) = 'od założenia Miasta' (czyli w domyśle Rzymu). Na co dzień w rachubie lat posługiwano się nazwiskami konsulów, którzy w danym roku urzędowali (np. Idibus Septembribus M. Cicerone et M. Antonio consulibus = w
Idy
wrześniowe za konsulatu
M. Cycerona
i M. Antoniusza = 13 września 63 p.n.e.). Do przeliczania takich dat na lata p.n.e. i n.e. służy wykaz rzymskich konsulów, tzw. fasti consulares. |
624 p.n.e.
lub
560 p.n.e.
|
era buddyjska
| Rok śmierci
Buddy
. Era używana w krajach buddyjskich. |
1 stycznia
1
n.e.
| era chrześcijańska | Początek pierwszego roku po narodzeniu
Jezusa Chrystusa
. Datę tę wyznaczył mnich
Dionizjusz Mały
, według którego Jezus narodził się 25 grudnia w roku 753 od założenia Rzymu - następny rok (754. od założenia Rzymu) przyjęto jako pierwszy rok ery chrześcijańskiej, nazywanej potocznie 'naszą erą'. Numeracja lat przed narodzeniem Chrystusa również rozpoczyna się od roku pierwszego. Obecnie przyjmuje się, że data wyznaczona została błędnie, i że Chrystus
urodził się
w 4-6 r. p.n.e. |
9
n.e. | era etiopska |
Data narodzin Jezusa Chrystusa
wg obliczeń Annianus z Aleksandrii. Era stosowana w
kalendarzu etiopskim
. Lata wg tej rachuby oznacza się skrótem AM (od
amharskiego
Amätä Məhrät - "rok łaski, rok miłosierdzia") |
16 lipca
622
| era muzułmańska | Data ucieczki
Mahometa
z
Mekki
do
Medyny
, tzw.
hidżry
. Początek rachuby religijnego
kalendarza muzułmańskiego
. Lata tej ery oznacza się Anno Hegira - AH. |
16 lipca
622
| era perska (irańska) | Data ucieczki
Mahometa
z
Mekki
do
Medyny
, tzw.
hidżry
. Jakkolwiek początek ery perskiej przypada tego samego dnia co początek ery muzułmańskiej, to jednak w
kalendarzu perskim
stosuje się inną długość roku niż w kalendarzu muzułmańskim, przez co rachuba lat wygląda inaczej. Lata tej ery oznacza się AP (od
łac.
Anno Persico/Anno Persarum. |
Zobacz też