Dolina Jezreel także Dolina Ezdrelon (
hebr.
עמק יזרעאל, Emek Yizrael;
arab.
سهل زرعين, Sahel Zir'in, także: مرج بن عامر, Mardż Ibn Amir) – rozległa równinna dolina w północnym
Izraelu
, położona w południowej części
Dolnej Galilei
. Biegnie z południowego wschodu na północny zachód. Zajmuje obszar 250 km²[1]. Znana także jako Równina Ezdrelon. Na południu graniczy z
Samarią
i górskim pasmem
Gilboa
, na północy z
Dolną Galileą
, na zachodzie z pasmem
Karmelu
, na wschodzie z
Doliną Jordanu
.
Stolicą regionu jest miasto
Afula
.
Etymologia nazwy
Ezdrelon i Góry Efraima w oddali widziane od strony Megiddo
Dolina Ezdrelon bierze swą nazwę od starożytnego miasta
Jizreel
(
arabski
toponim زرعين, czyt. Zir'in), które znajdowało się na wzniesieniu w południowej jej części. Niektórzy uczeni przyjmują, iż miasto wzięło swą nazwę od nazwiska plemienia, które go założyło. Plemię to zostało wymienione na tzw.
Steli Izraela
. Hebrajskie Jezreel oznacza
El
sieje czyli Bóg sieje. Wyrażenie "Dolina Ezdrelon" czasami używane jest do określenia centralnej części równiny, podczas gdy jej południowo-zachodnią część nazywano Doliną Megiddo, odwołując się do nazwy starożytnego miasta
Megiddo
, które się tam znajdowało.
Z biegiem wieków różne cywilizacje różnie nazywały dolinę. Tereny te były również nazywane Równiną Ezdrelonu.
Greckie
Ezdrelon było odpowiednikiem semickiego Jezreel. Spotyka się także inne określenia takie jak np. arabskie Dolina Zir'in (arab. Sahel Zir'in سهل زرعين) czy Połonina Synów Amra (arab. Marj Ibn Amer مرج بن عامر).
Historia
Budowa geologiczna
Dolina stanowiła pierwotnie kanał łączący
Morze Martwe
, znajdujące się na południowy wschód od niej, z
Morzem Śródziemnym
. Dwa miliony lat temu, gdy wypiętrzał się ląd pomiędzy Morzem Śródziemnym a Rowem Jordanu, połączenie z Morzem Martwym stawało się coraz mniej ewidentne. Wody z Morza Martwego nie miały jak uchodzić do Morza Śródziemnego. Wpłynęło to na jego dzisiejsze
zasolenie
.
Czasy biblijne
Dolina Ezdrelon i Góra Tabor od strony drogi z Nazaretu do Afuli
W południowo-zachodniej części Doliny Ezdrelon kwitnęło w czasach starożytnych słynne miasto
Megiddo
. Dolina była miejscem wielu historycznych bitew.
Poza wspomnianymi wcześniej miejscami osadnictwa w Megiddo i Jezreel w dolinie znajdowało się w czasach historycznych wiele innych znanych z opisów biblijnych i pozabiblijnych osad i miast. Największym jest w czasach dzisiejszych
Afula
(hebr. עפולה, arab. عفولة), często nazywana "Stolicą Doliny" (hebr. בירת העמק). Według archeologów osadnictwo w Afuli sięga kultur
chalkolitu
(
kultura gaszulska
, ok. 4500-3300
p.n.e.
). Ostatnia faza osadnictwa w Afuli zbadana przez archeologów i historyków to czasy
sunnickiej
dynastii
Ajjubidów
(
XI
-
XIII wiek
)[2]. Niektórzy bibliści identyfikują Afulę ze
starotestamentalną
Ofrą
, w której
Księga Sędziów
widzi ojczyznę
Gedeona
[3]. Przez Dolinę Ezdrelon przechodził dogodny
szlak
, który z
Egiptu
wiódł poprzez kraje
Lewantu
na wschód do
Bagdadu
.
Na terenie doliny rozegrano kilka znaczących potyczek, m.in. pierwszą w historii świata zrelacjonowaną
bitwę pod Megiddo w 1469 p.n.e.
oraz
inną w 609 p.n.e.
.
Wg przkazu biblijnego dolina była miejscem spektakularnego zwycięstwa Izraelitów, dowodzonych przez Gedeona, nad Madianitami,
Amalekitami
i tajemniczym "ludem ze wschodu słońca", którzy wcześniej prześladowali Naród Wybrany[4]. Kilka wieków później koło Afuli
Filistyni
pokonali wojska izraelskie dowodzone przez króla
Saula
.
W tradycji chrześcijańskiej dolina ma stać się miejscem wielkiej bitwy
eschatologicznej
, w której siły
dobra
pokonają ostatecznie siły
zła
. Batalia ta nazywana jest
Armagedonem
. Armagedon jest zniekształceniem nazwy miasta Megiddo.
Panowanie osmańskie
Widok z
Taboru
na Dabburiję i Iksal
W
1852
amerykański pisarz Bayard Taylor podróżował Doliną Ezdrelon. Opisał ją później w swej wydanej w (
1854
) książce The Lands of the Saracen; or, Pictures of Palestine, Asia Minor, Sicily and Spain. Dolina była dla niego "jednym z najbogatszych reginów na świecie". W
1887
inny podróżnik Laurence Oliphant zanotował, iż: "Dolina Ezdrelon to ogromne zielone jezioro szumiącej pszenicy z wystającymi ponad nim jak wyspy zwieńczeniami z górujących na kopcach miasteczek; zdaje się być jednym z najbardziej zaskakujących pejzaży wszechobecnej płodności natury, jaki sobie tylko można wyobrazić".
W latach
1912
-
1925
libańska
rodzina Sursock odsprzedała 60 000
akrów
ziemi w dolinie
amerykańskim
Żydom
, którzy rozpoczęli osadnictwo. Pierwszy moszaw (Nahalal) został założony w
1921
. Jednakże w dolinie pozostała ludność
arabska
, mieszkająca w 21 wioskach.
Czasy współczesne
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne