Grody Czerwieńskie
Grody CzerwieńskiePrzypuszczalny zasięg państwa Polan na początku panowania Mieszka I i ziemie przyłączone przez tego władcę. Wschodnia granica Grodów Czerwieńskich oparta jest na przebiegającym przez ten obszar
europejskim dziale wodnym
Grody Czerwieńskie (
niem.
Rotburgenland,
ukr.
Червенські городи,
węg.
Vörösföldnek) to powszechnie przyjęta w historiografii nazwa ziem znajdujących się na dawnym pograniczu
polsko
-
ruskim
. Grody te wspomniane są w źródłach ("
Powieść doroczna
"[1]) jako przedmiot rywalizacji Polski i Rusi. Pierwsza wzmianka o Grodach pochodzi z
981
, kiedy to zdobył je na Polakach książę kijowski
Włodzimierz I
. Państwo Bolesława Chrobrego z zaznaczonymi nabytkami terytorialnymi władcy. Grody Czerwieńskie zostały zaznaczone według przeważającej dziś koncepcji o ich zasięgu terytorialnym - obejmują obok samego Czerwienia także ziemię chełmską, bełską, przemyską, sanocką i wołyńską. PrzynależnośćNajdawniejsza przynależność "grodów czerwieńskich" w historiografii nie jest do końca dziś ustalona. Według Nestora tereny nad
Sanem
i Wisłą w pierwszej połowie IX. zamieszkiwali
Radymicze
, po czym przemieścili się w rejon położony między
Dnieprem
,
Desną
a
Sożem
. W
885
przyłączeni do
Rusi Kijowskiej
przez księcia ruskiego
Olega
. Według
Nestora
Radymicze oraz
Wiatycze
mieli pochodzić od Lachów i być Lachami."[2][3][4]. Źródłem mającym tu największą wagę jest zapiska Powieści Dorocznej pod rokiem 981[5]; - W leto 6489 ide Wołodimer' k Liachom' i zaja grady ich: Peremyszl', Czerwien', i iny grady jeże sut' do sego dnie pod' Rusiu. W sem że letie i Wiaticzi pobiedi i wiezłożi na nia dan' ot niaouga, jakoże otci (otec) jego imasze.
Co w polskim tłumaczeniu brzmi następująco[6]; - Roku 6489 [981]. Poszedł Włodzimierz ku Lachom i zajął grody ich: Przemyśl, Czerwień i inne grody, które do dziś dnia są pod Rusią. Tegoż roku i Wiatyczów zwyciężył i nałożył na nich dań od pługa, jaką i ojciec jego brał.
W skład państwa
Mieszka I
wchodziły ziemie nad
Sanem
i
Bugiem
obejmujące Grody Czerwieńskie. Zamieszkali na tym terenie
Lędzianie
stanowili zaporę przed parciem
Rusi
na zachód. Świadczy o tym system obronny Lędzian skierowany w kierunku południowo-wschodnim w którym kluczową rolę odgrywał
Czerwień
(obecnie
Czermno
) i
Bełz
oraz zaplecze gospodarcze położone na zachodnim brzegu
Huczwy
[7]. Wykorzystując zerwanie sojuszu polsko-czeskiego i najazd
Ottona II
na Polskę w
979
r., książę kijowski Włodzimierz Wielki w
981
r. zagarnął cały obszar zamieszkany przez Lędzian[7]. W czasie wyprawy wojennej na
Kijów
w
1018
r. odbił je
Bolesław Chrobry
. W roku
1030
wareskie
wojska
Rurykowiczów
zagarniają
Bełz
, a w następnym roku
Jarosław Mądry
przy udziale
Haralda III
inne grody
Lachów
[8] aż po
San
. Z tego samego roku pochodzi ostatnia wzmianka o Grodach Czerwieńskich: - Roku 6539 [1031]. Jarosław i Mścisław zebrali wojów mnogich, poszli na Lachów i zajęli Grody Czerwieńskie znowu, i spustoszyli ziemię lacką, i mnóstwo Lachów przywiedli, i rozdzielili ich. Jarosław osadził swoich nad Rosią, i są do dziś.
Duża część ludności polsko-lędziańskiej została przesiedlona do Kijowa, miało to ułatwić administrację kolonistom z Rusi. Od tego czasu ziemie te miały charakter mieszanego pogranicza polsko-ruskiego. Tereny te w XIII w. zaczęto określać
Rusią Czerwoną
- w nazwie zespoliły się dwa motywy: Grodów Czerwieńskich, oraz miano wskazywanych przez
Nestora
Chorwatów (Chrobatów) Czerwonych. Najprawdopodobniej nazwę tą nadali ziemiom
Rurykowiczów
najbliżsi sąsiedzi - Polacy i Węgrzy[9]. Przy czym Ruś Czerwona obszarem swym zakreślała znacznie większy teren niż Grody Czerwieńskie, obejmujący również "część
Beskidu
aż po krawędzie
Wołynia
[10]. Ruskie panowanie zakończyło się w XIV w. kiedy to król
Kazimierz Wielki
prawem spadkobierstwa (po bezpotomnej śmierci
Bolesława Jerzego II
) włączył te ziemie do Polski[7]. TerytoriumTerytorialnie "grody" uważa się raz za rozległy kraj, który powierzchnią odpowiadać miał przyszłej
Rusi Czerwonej
lub
Halickiej
[11]. Innym razem natomiast ogranicza się ich terytorium do samego Czerwienia, który składając się z dwóch grodów został przedstawiony w źródle za pomocą liczby mnogiej[12]. Najbardziej dziś przeważającym poglądem jest teza uznająca "Grody Czerwieńskie" za obszar całkiem rozległy, bo obejmujący swym zasięgiem w przybliżeniu przyszłą ziemię chełmską, bełską, przemyską, sanocką, wołyńską i inne pobliskie ziemie[13]. Niektórzy badacze zaliczają jeszcze do "grodów" Brześć[14]. Z takim zasięgiem "grodów czerwieńskich" spotkamy się w dużej ilości opracowań popularnonaukowych i naukowych, które traktują "grody" jako praterytorium wyżej wspomnianej Rusi Czerwonej[15]. Mniej prawdopodobnym jest wniosek, uznający tylko przyszłą ziemię chełmską za pierwotne terytorium "grodów"[16]. Dla poparcia tej tezy wyzyskuje się informacje źródłowe jak i znaleziska archeologiczne. Niektórzy archeolodzy biorąc za przykład odnajdywane w Czermnie przedmioty ocenili oddziaływanie grodu tam się onegdaj znajdującego na bardzo małe, bo sięgające co najwyżej 40 km[17]. Najnowsze badania wykopalisk obalają tą tezę[18]. Natomiast źródła – nie określając dokładnych granic "grodów czerwieńskich" – mówią przynajmniej tyle, że nie należał do nich pobliski Czerwieniowi
Bełz
[19]. Dodać należy, że późniejsze notatki wyraźnie rozgraniczają Czerwień od miast wołyńskich i Przemyśla[20]. Jeśli zaś przyjmiemy identyfikację utożsamiającą nestorowy Peremyszl nie z
Przemyślem
a z
Peremylem
nad Styrem to wynika stąd obraz terytorialny Grodów Czerwieńskich jako ziem pomiędzy górnym
Styrem
a Huczwą. HipotezyW zapiskach kronikarzy nie ma żadnych bliższych danych geograficznych nt. grodów. Po 1031 roku natomiast nazwa ta już więcej nie występuje. Powoduje to znaczną trudność jak i dowolność w nauce w wyznaczaniu terytoriów oraz położenia i nazw głównych ośrodków administracyjnych tego obszaru. Grody Czerwieńskie umieszczano: między Przemyślem a Chełmem (J. Lelewel), wzdłuż Dniestru między Przemyślem a Czerwonym Grodem na Podolu (W. Kętrzyński, S. Zakrzewski), między Bugiem a Wieprzem w rejonie Chełma (S. Cercha, W. Semkowicz), w rejonie Czermna nad Huczwą niedaleko grodu Wołyń (S. Chodakowski, M. Kuczyński, A. Poppe, J. Skrzypek i in.), wreszcie ostatnio ponownie między Przemyślem a Brześciem nad Bugiem (J. Mitkowski). Odbiega od nich hipoteza z r. 1970, wiążąca termin z grodami znalezionymi w rejonie Przemyśla, szczególnie z grodami nad W i a r e m – w Aksmanicach i Nowosiółkach Dydyńskich. Główne ośrodkiW sprawie przewodniego ośrodka administracyjnego historycy są niemal zgodni, że był nim
Czerwień
, choć bywają próby uznania Czerwienia za nazwę bliżej nieokreślonego terytorium[21]. Pomimo wszystko zawsze łączy się go z "grodami" z oczywistych względów – ich zbiorcza nazwa pochodzi niewątpliwie od Czerwienia[22]. Dziś przeważa pogląd (potwierdzony przez znaleziska archeologiczne[23] jak i późniejsze relacje źródłowe[24]), że dawny
Czerwień
znajdował się na miejscu wsi
Czermno
nieopodal
Hrubieszowa
. Najbardziej miarodajnym przekazem co do położenia Czerwienia wydaje się być zapis w kolejnej kronice ruskiej (tzw. Ipatjewskiej[25]) pod rokiem
1205
o walce
Litwinów
u wrót Czerwienia. Litwini mieli wojować jednocześnie koło
Kumowa
, a zastawę wojskową trzymać przy wsi
Uchanie
. Ten przekaz daje pewność co do położenia Czerwienia w późniejszej ziemi Chełmskiej. Natomiast poglądem już dziś stanowczo odrzuconym są próby lokalizacji Czerwienia w miejscu
Czerwonogrodu
koło
Zaleszczyk
[26]. Drugim z Grodów Czerwieńskich o dużym znaczeniu był "Peremyszl". Uważa się, że ta nazwa oznacza obecny
Przemyśl
. Istnieje jednak pogląd, że Przemyśl nie stanowił jednolitej jednostki terytorialnej z terenami nad górnym Bugiem. W związku z tym wysuwa się koncepcję, że gród Nestora to
Peremyl
na górnym
Styrem
, co dobrze koresponduje z "Dokumentem Biskupstwa Praskiego"[27]. Ostatnie odkrycia archeologiczne pokazały, iż kolejnym ważnym grodem był
gród Lubacew
[28] [29].
Przypisy- ↑ Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. I., Leningrad 1926-1928.
- ↑
August Bielowski
Monumenta Poloniae Historica, podane za
Małopolska
w
Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich
, Tom VI (Malczyce – Netreba) z 1885 r.
- ↑
Nestor
nie zaliczał
Lachów
do ogólnej nazwy "Słowian" przez którą rozumiał (zgodnie z dzisiejszą terminologią) "Słowian wschodnich". Dla niego Lachowie (Lędzianie) byli to Słowianie polscy (jako odrębna grupa), podobnie traktował słowian naddunajskich i Słowian morawsko-czeskich, których nie zaliczał do "Słowian", poprzez nazwę którą rozumiał plemiona "wschodniosłowiańskie".
Henryk Paszkiewicz
Początki Rusi,
Kraków
1996, s. 60-86, 400-416
- ↑ Kwestią dyskusyjną jest pierwotne miejsce zasiedlania przez Lachów w ówczesnych granicach Polski. Według Nestora "sowieni że owi priszedsze siedosza na Wisle, i prozwaszasja lachowie, a ot tiech lachow prozwaszasja polanie, lachowie druzii luticzi, ini mazowszanie, ini pomorianie", co w przełożeni na
język polski
brzmi:"Gdy bowiem Włosi naszli na Słowian naddunajskich i osiadłszy pośród nich ciemiężyli ich, to Słowianie ci przyszedłszy, siedli nad Wisłą i przezwali się Lachami, a od tych Lachów przezwali się jedni
Polanami
, drudzy Lachowie
Lutyczami
, inni
Mazowszanami
, inni -
Pomorzanami
".
Powieść minionych lat
tłumaczenie profesora Franciszka Sielickiego z 1968 r., s. 212. W związku z powyższym jasno wynika, że zarówno rejon
Warty
(
Polanie
), dolnej
Odry
(
Lutycy
), jak i środkowej
Wisły
(
Mazowszanie
i dolnej Wisły (
Pomorzanie
) dopiero w okresie późniejszym zostały objęte nazwą "Lachy". Najprawdopodobniejszy rejon pierwotnego osiedlenia Lachów to albo centralna Polska: ziemia
sieradzka
i
łęczycka
, lub okolice takich miast jak:
Sandomierz
,
Lublin
,
Przemyśl
.
Henryk Paszkiewicz
, Początki Rusi,
Kraków
1996, s. 403-404
- ↑ Za tekstem zawartym w
wydaniu internetowym
Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. I., Leningrad 1926-1928.
- ↑ F. Sielicki, Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, Wrocław 2005.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Jan Buraczyński, Roztocze - dzieje osadnictwa, Lublin 2008, s. 45-47
- ↑ "Laesa, Laesar, Leasum, Lesum, Laesom" są to normańskie określenia Lachów nadsańskich z okresu wyprawy
Haralda III
,
1031
znajdujące się w Sadze o Haraldzie Hardrada. [w:] Kwartalnik historyczny. t. 108, wyd. 1-3. Towarzystwo Historyczne
2001
- ↑ Aleksander Jabłonowski, Wołyń, Podole i Ruś Czerwona
- ↑
Aleksander Walerian Jabłonowski
. Polska wieku XVI, t. VII, Ruś Czerwona, Warszawa 1901 i 1903. op. cit. SGKP. tom XV
- ↑ Tak już A. Naruszewicz bez przeprowadzenia wywodu krytycznego. Z rosyjskich uczonych A. W. Łonginow (Czerwienskije Goroda. Warszawa 1885) i N. Barsow (Oczierki russkoj istoriczieskoj gieografii..., Warszawa 1885.). Jako jedni z pierwszych lokalizowali oni Czerwień w Czermnie.
- ↑ J. Skrzypek, Studia nad pierwotnym pograniczem polsko-ruskim w rejonie Wołynia i Grodów Czerwieńskich, Warszawa 1962.
- ↑ W. Kętrzyński, S. Zakrzewski, op. cit. Przynależność ziemi halickiej konstytuowano na podstawie poglądu o pierwotnym położeniu Czerwienia w Czerwonogrodzie. Pogląd ten upadł i dlatego ziemi halickiej dziś do "grodów" się nie zalicza.
- ↑ N. Barsow, op. cit. Pierwszy opracował mapę zasięgu "grodów czerwieńskich"
- ↑ Encyklopedia szkolna. Historia, Wydawnictwa szkolne i pedagogiczne, Warszawa 1993; Atlas historyczny świata, pod red. J. Wolskiego, Polskie przedsiębiorstwo wydawnictw kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa 2001.
- ↑ S. Cercha, op. cit.
- ↑ K. Jażdżewski, op. cit.; także prace Z. Rajewskiego.
- ↑ red. Jerzy Libera - Słowianie Wschodni w dorzeczu Wieprza i Bugu, Łęczna 2008
- ↑ "Powieść doroczna" notuje pod 1030 rokiem: Jarosław' Bełzy wzjał', po czym pod 1031 rokiem notuje znane zdarzenie o odbiciu przez tegoż księcia "grodów czerwieńskich" (S. M. Kuczyński, op. cit.). Zapiska ta jednak może być interpretowana dwojako: zob. S. Zakrzewski, op. cit.
- ↑ Ipatijewskaja Letopis, op. cit.
- ↑ Uważał tak już
A. Naruszewicz
, tworząc z nazwy grodu Czerwień nowe pojęcie "Czerwieńsko"; Historia narodu Polskiego, t. II, Warszawa 1780.
- ↑ Tak samo zob. "grody bożskie"; Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. II., S. Peterburg 1903.
- ↑ K. Jażdżewski, Ogólne wiadomości o Czermnie – Czerwieniu, Archeologia Polski, t. IV (1959); tegoż, Pradzieje Europy Środkowej, Wrocław 1981.
- ↑ S. M. Kuczyński, Studia z dziejów Europy Wschodniej X-XVII wieku, Warszawa 1965.
- ↑ Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. II., S. Peterburg 1903, s.721.
- ↑ tak sądzili W. Kętrzyński (Granice Polski w wieku X, Rozprawy Akademii Umiejętności, t. 30 (1894)) i S. Zakrzewski (Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925).
- ↑ S. Cercha, Gdzie znajdowały się Grody Czerwieńskie? Litwa i Ruś, t. III, Wilno 1912; J. Natanson-Leski: Zarys granic i podziałów Polski najstarszej. Wrocław 1953.
- ↑
Lubaczów [ www.lubaczow.pl ] - strona główna
- ↑
Lubaczów [ www.lubaczow.pl ] - strona główna
Bibliografia- Opracowania naukowe
- S. Cercha, Gdzie znajdowały się Grody Czerwieńskie?, "Litwa i Ruś", t. III, Wilno 1912.
-
G. Labuda
, Studia nad początkami państwa polskiego, tom II, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1988, .
-
T. Lehr-Spławiński
, Lędzice-Lędzianie-Lachowie, [w:] Opuscula Casimiro Tymieniecki septuagenario dedicata, Poznań 1959.
-
H. Łowmiański
, Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Poznań 1986.
- J. Natanson-Leski, Zarys granic i podziałów Polski najstarszej. Wrocław 1953.
- J. Skrzypek, Studia nad pierwotnym pograniczem polsko-ruskim w rejonie Wołynia i Grodów Czerwieńskich, Warszawa 1962.
-
S. Zakrzewski
, Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925.
- Wydania źródeł
- Codex diplomaticus Silesiae, t.I, ed. K. Maleczyński, Wrocław 1956.
- Constantine Porphyrogentius, De administrando imperii, ed. G. Moravcsik, Budapeszt 1949.
- Ipatijewskaja Letopis, [w:] Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. II., S. Peterburg 1903.
- Lawrjentjewskaja Letopis, [w:] Połnoje sobranije russkich letopisiej, t. I., Leningrad 1926-1928.
- Najstarsza Kronika Kijowska. Powieść Minionych Lat, tłum. F. Sielicki, Wrocław 2005.
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Grody Czerwieńskie":
Mieszko II Lambert
Za jego czasów od Polski odpadły nabytki terytorialne Bolesława Chrobrego:
Milsko
,
Łużyce
,
Grody Czerwieńskie
,
Morawy
i
Słowacja
.Spis treści1 Młodość2 Panowanie Mieszka II2.1 Koronacja i ...
Lednicki Park Krajobrazowy
...
Słupsk
...
Księstwo Czernihowskie
...
Jarosław I Mądry
praw zwyczajowych
oraz
bizantyńskiego
prawodawstwa, zwany
Prawda Ruska
.W
1031
r. zajął on
Grody Czerwieńskie
i pomógł objąć władzę
Bezprymowi
w Polsce.Po jego śmierci Ruś ...
1019
Urodzili się4 Zmarli Wydarzenia w Polsce
Bolesław I Chrobry
przyłączył do swojego państwa
Grody Czerwieńskie
. Wydarzenia na świecieZ walk o władzę
Rusi
zwycięsko wyszedł
Jarosław ...
Światosław I
...
981
na świecie3 Urodzili się4 Zmarli Wydarzenia w Polsce
Włodzimierz Wielki
, książę ruski, zdobył
Grody Czerwieńskie
. Wydarzenia na świecieAzjaBitwa na rzece
Bach Dang
w której Wietnam ...
Sławatycze
jako część krainy geograficznej nazywanej w historiografii Grodami Czerwieńskimi. W 1038 roku Grody Czerwieńskie ponownie przyłączył do Rusi Jarosław Mądry. Do Polski ziemie te ...
Architektura romańska
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Grody Czerwieńskie":
016b. Polska Piastów (plansza 9)
pomiędzy dwóch braci. Polska utraciła Milsko i Łużyce (zagarnął je cesarz) oraz Grody Czerwieńskie zagarnięte przez Ruś. Mimo tego Mieszko II nie poddał się ...
032 Najazdy mongolskie w XIII w. (plansza 9)
...
044 Polska za panowania Kazimierza Wielkiego (plansza 9)
...
|