Solid
przedstawiający Herakliusza, Konstantyna III i Herakleonasa
flaga cesarzy bizantyjskich
Herakliusz (
łac.
Flavius Heraclius,
gr.
Ηρακλειος - Herakleios)(ur. ok.
574
, zm.
11 lutego
641
) – cesarz
wschodniorzymski
(bizantyjski) panujący w latach
610
–
641
. Syn Herakliusza –
egzarchy
afrykańskiego z
Kartaginy
, założyciel dynastii heraklijskiej.
Herakliusza często uważa się za pierwszego cesarza bizantyjskiego, a nie wschodniorzymskiego, ponieważ zastąpił on używany dotąd łaciński tytuł cesarski caesar imperator augustus greckim terminem basileus oraz zastąpił łacinę używaną w roli języka urzędowego
greką
.
Herakliusz miał dwie żony: Eudoksję, którą poślubił w dniu
koronacji
, i Martynę (swoją siostrzenicę), poślubioną po śmierci pierwszej żony w
612
- małżeństwu temu bezskutecznie sprzeciwiał się
patriarcha Konstantynopola
Sergiusz
. Z pierwszą żoną miał syna -
Konstantyn III
, a z drugą -
Herakleonasa
.
Droga do władzy
Herakliusz rozpoczął drogę do korony cesarskiej, kiedy jego ojciec, Herakliusz Starszy,
egzarcha
Kartaginy
, w roku
608
rozpoczął rewoltę przeciw niepopularnemu uzurpatorowi
Fokasowi
który sześć lat wcześniej obalił prawowitego władcę,
Maurycjusza
. Młodszy syn Herakliusza Starszego, Niketas, ruszył z wojskami na Egipt i odbił go z rąk sił Fokasa, zaś sam przyszły cesarz Herakliusz ruszył na wschód przez
Sycylię
i
Cypr
. W
610
Herakliusz zjawił się w Konstantynopolu i po wejściu w układy z stołeczną arystokracją został koronowany na cesarza, Uzurpator
Fokas
został obalony, a śmierć prawowitego cesarza
Maurycjusza
zamordowanego w roku
602
pomszczona.
Wojny
Herakliusz objął rządy cesarstwa w momencie, kiedy państwo stało na granicy upadku. Na skutek rewolty Fokasa granica na
Dunaju
została pozbawiona obrońców wystawiając prowincje bałkańskie na niełaskę wojsk inwazyjnych
Awarów
. Król perski
Chosroes II
już wcześniej wystąpił przeciwko Fokasowi jako mściciel swojego przyjaciela, obalonego cesarza Maurycjusza, chcąc umieścić na tronie jego domniemanego syna, Teodozjusza, który przebywał na dworze perskim i najprawdopodobniej był samozwańcem. Wykorzystując osłabienie państwa w czasie wojny domowej między Herakliuszem i Fokasem, Chosroes zajął część wschodnich prowincji imperium. W
611
Persowie zajęli bizantyjską
Antiochię Syryjską
, jedno z największych miast cesarstwa. W
614
wódz Chosroesa II – Szachin wkroczył do
Chalcedonu
, miasta leżącego po drugiej stronie Bosforu, naprzeciw Konstanynopola. W
613
Persowie z pomocą Żydów zdobyli
Damaszek
, w
614
padła także
Jerozolima
, a tamtejszy
patriarcha
Zachariasz wraz z 35 tysiącami chrześcijan został uprowadzony, żołnierze perscy zabrali
relikwie
Krzyża Świętego. W
615
wojska cesarskie poniosły porażkę z rak króla wizygockiego
Sisebuta
na
Półwyspie Iberyjskim
. W latach
617
-
619
Herakliusz zmagał się z uzurpacją egzarchy
Rawenny
Eleuteriosa
. W
619
padła
Aleksandria
.
Żydzi
, którzy widzieli w
Persach
swoich wyzwolicieli, rozpoczęli grabież chrześcijańskich posiadłości, mordowanie i sprzedawanie w niewolę chrześcijan oraz odbudowę
Świątyni Heroda
w Jerozolimie. Wkrótce jednak
Persowie
zmienili politykę wobec wyznawców Chrystusa.
Wezyrem
na dworze perskiego monarchy został chrześcijanin Jazid. Poparto
monofizytów
, którzy wygnali duchownych uznających kanony
soboru chalcedońskiego
. W tym samym czasie (
626
) cesarstwo zaatakowali także
Awarowie
. Sytuacja militarna była tak ciężka, że Herakliusz planował przeniesienie stolicy do Kartaginy i zużycie bogactw kościoła na prowadzenie wojny. Patriarcha Sergiusz oddał cesarzowi skarbiec patriarchalny, ale sprzeciwił się przeniesieniu stolicy do
Kartaginy
.
Zwycięstwo
Po zreformowaniu armii cesarz sam ruszył na czele wyprawy przeciw Persom w roku
621
, będąc pierwszym od czasów
Teodozjusza I
cesarzem bezpośrednio dowodzącym w polu. Ufny w potęgę murów obronnych
Konstantynopola
, zostawił miasto, a sam z 50-tysięczną armią przeprawił się przez
Azję Mniejszą
i ruszył na wschód. W roku
626
Konstantynopol został oblężony przez Awarów którym na pomoc usiłowali przyjść Persowie przekraczając
Bosfor
. Bizantyjska flota uniemożliwiła przeprawę sił perskich, zaś Awarowie wkrótce wycofali się aby stawić czoła Chorwatom atakującym
Dalmację
.
Tymczasem Herakliusz w wojskiem dotarł z głąb ziemi perskich. W
627
roku w
bitwie pod Niniwą
70-tysięczna armia Herakliusza rozgromiła perską armię pod wodzą Razatesa, który poniósł śmierć z rąk samego cesarza. Ponieważ Chosroes wciąż nie zgadzał się na zawarcie pokoju, wobec czego Herakliusz ruszył na perską stolicę
Ktezyfont
. Perska arystokracja obaliła Chosroesa. Było to największe zwycięstw jakie odnieśli Rzymianie nad Persami w kilkusetletniej historii konfliktu. Po śmierci Chosroesa II jego następca Kawad II zawarł z Bizancjum pokój. Herakliusz odzyskał zrabowane kilkanaście lat wcześniej relikwie Krzyża Świętego i wraz z żoną Martyną odwiózł je do Jerozolimy.
Ostatnie lata rządów
Wkrótce na cesarstwo spadła inwazja
arabska
. Osłabione wieloletnią wojną i sporami natury religijno-narodowej państwo nie było w stanie oprzeć się nowym wrogom. W
635
Chalid ibn al-Walid
zdobył
Damaszek
i
Emesę
, a w
636
wojska cesarskie przegrały bitwę nad rzeką
Jarmuk
. W
638
, po 7–miesięcznym oblężeniu, patriarcha Jerozolimy Sofroniusz poddał miasto
kalifowi
Umarowi
. W
640
padła
Cezarea Nadmorska
, a w
640
pod
Heliopolis
w
Egipcie
brat cesarski Teodor poniósł klęskę z rąk wodza
Amr Ibn al-Asa
. W
641
patriarcha Aleksandrii
Cyrus
wynegocjował, bez zgody cesarza, 11–miesięczny rozejm, w czasie którego wojska bizantyjskie się wycofały. Herakliusz nie dożył tego – zmarł 11 lutego
641
.
Polityka religijna
Cesarz prowadził aktywną politykę religijną – popierał doktrynę
monoteletyzmu
, stworzoną przez patriarchę Sergiusza, mającą pojednać herezję monofizytów z państwem i Kościołem. W
638
cesarz wydał Ekthesis – edykt narzucający monoteletyzm: zakazał on poglądu o dwóch działaniach w
Jezusie
, a narzucał (potępioną później) tezę, iż Jezus miał jedną bosko-ludzką wolę i działanie. Idea pojednania ortodoksji i herezji okazała się wkrótce bezprzedmiotowa, gdyż Arabowie odebrali cesarstwu prowincje, które zamieszkiwali heretyccy monofizyci. Nie zrealizowano także edyktu nakazującego żydom
chrzest
i porzucenie wiary przodków, choć kilka tysięcy żydów wybrało przejście na
chrześcijaństwo
.
Zobacz też
Źródła
- The Oxford Dictionary of Byzantium Oxford University Press, 1991;
- Walter Emil Kaegi Heraclius, Emperor of Byzantium 2003,