Największy wiklinowy kosz świata z 2006 roku
Nowy Tomyśl (
niem.
Neutomischel) –
miasto
w
woj. wielkopolskim
, nad
Szarką
(dopływ
Obry
), w
powiecie nowotomyskim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Nowy Tomyśl
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. poznańskiego
.
Według danych z 31 grudnia 2009, miasto liczyło 15 015 mieszkańców<[1].
Położenie geograficzne
Nowy Tomyśl leży w zachodniej części
województwa wielkopolskiego
, przy osi Warszawa-Poznań-Berlin. Przez gminę przebiega
autostrada A2
oraz międzynarodowa linia kolejowa E-20.
Przez miejscowość przepływa
Szarka
, niewielka rzeka dorzecza
Odry
, dopływ
Obry
.
Historia
Początki Nowego Tomyśla sięgają XIII w., choć pierwsze ślady osadnictwa na tych obszarach pochodzą sprzed 11 tys. lat (m.in. pozostałości grobów skrzynkowych koło Wytomyśla i smolarni pod Jastrzębskiem Starym). Od średniowiecza znana była wieś Tomyśl, położona pośród wielkich kompleksów leśnych. W XVIII w. okolice Tomyśla zaczęli zagospodarowywać osadnicy
olęderscy
, sprowadzani przez właścicieli tych ziem, rodzinę Szołdrskich. Wśród nowych mieszkańców dominowali
protestanccy
Niemcy z
Brandenburgii
,
Śląska
i
Pomorza
, toteż wkrótce koniecznością stała się budowa
zboru
ewangelickiego
. Świątynia powstała w osadzie nova colonia Glinki w 1780 r., a kilka lat później Feliks Szołdrski postanowił lokować koło kościoła nowe miasto. Ostatecznie osadzie nadano prawa miejskie i nazwę Nowy Tomyśl 8 kwietnia 1786 r. przywilejem wydanym przez króla
Stanisława Augusta Poniatowskiego
. Wieś dla odróżnienia nazwano
Starym Tomyślem
. Pod koniec XIX wieku było to jedyne miasto w Wielkopolsce bez
kościoła katolickiego
, a wszyscy katolicy należeli do parafii w odległym o 8 km
Wytomyślu
[2]. W 1905 r. Nowy Tomyśl liczył 1985 mieszkańców, z czego 86,1 proc. stanowili Niemcy, 8,2 proc. – Polacy, zaś Żydzi – 5,7 procent[3]. Ludność niemiecka dominowała w mieście aż do lat 20. XX w.
Już kilka lat po lokacji miasto włączono do
zaboru pruskiego
. Podczas
wojen napoleońskich
Nowy Tomyśl znalazł się w granicach
Księstwa Warszawskiego
, żeby w 1815 roku znów powrócić we władanie państwa pruskiego. Miastem
powiatowym
stał się w 1848 r., kiedy
Buk
utracił ten przywilej w ramach kary za udział w
Wiośnie Ludów
.
Powstańcy wielkopolscy
opanowali Nowy Tomyśl 3 stycznia 1919. Powrót miasta do Polski usankcjonował
traktat wersalski
z 28 czerwca 1919 r. Podczas
II wojny światowej
obszar ten był terenem silnej akcji
germanizacyjnej
, a mieszkańców polskiego pochodzenia wywożono na
roboty
do Niemiec. Walki o miasto zakończyły się 27 stycznia 1945 roku.
Zabytki
- kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa – pierwotnie
zbór
ewangelicki
z
1780
r., na planie krzyża greckiego o równych ramionach
- ratusz z
1879
r., obecnie siedziba sądu
- budynek poczty z
1884
r. przy ul. Piłsudskiego
- młyn z
1885
r. przy ul. Zbąszyńskiej
- kościół pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy z
1895
r.
- kamienice z drugiej połowy XIX w. i początków XX w. (m.in. pl. Chopina 17, ul. Poznańska 8)
Kościoły
Gospodarka
W Nowym Tomyślu i okolicach działa kilka znaczących firm. Jedną z najbardziej znanych jest Fabryka Narzędzi Chirurgicznych "Chifa", dziś znana pod nazwą "Aesculap Chifa" sp. z o.o., należąca do koncernu
B.Braun Melsungen AG
. Inne duże firmy to "Top-Tomyśl" (zakłady mleczarskie), położony w pobliskiej Paproci "Bartex" (największy polski importer win) czy produkująca złącza przemysłowe fabryka "Phoenix Contact".
Rolnictwo
Historia uprawy chmielu[4]
Pierwsze plantacje
chmielu
w okolicach Nowego Tomyśla pojawiły się pod koniec drugiego dziesięciolecia XIX w. , a do jego intensywnego rozwoju w drugiej połowie XIX w. przyczynił się niemiecki kupiec pochodzenia żydowskiego- Józef Jakub Flatau.
Flatau sprowadzał w rejon Nowego Tomyśla szlachetne odmiany chmielu, a po wielu żmudnych doświadczeniach wyhodował także swoje własne odmiany. Chmiel z Nowego Tomyśla z roku na rok zdobywał coraz więcej nagród na wystawach krajowych i zagranicznych, a jego cena nieustannie rosła.
Hermann Tietz
w swoim szkicu biograficznym Józefa Jakuba Flataua pisze, że cena nowotomyskiego chmielu wzrosła z 9 talarów za cetnar w 1837 roku do 160 talarów w 1861 roku, co przyczyniło się do wzrostu zamożności wielu mieszkańców Nowego Tomyśla i okolic. Nowotomyski chmiel był już wykorzystywany jako surowiec nie tylko w lokalnych browarach (m.in. do produkcji słynnego
piwa grodziskiego
), ale także eksportowany do innych regionów Prus, a nawet za granicę (zwłaszcza odmiana lokalna). Było to możliwe z jednej strony dzięki wzrostowi wiedzy agrotechnicznej wśród plantatorów, a z drugiej strony dzięki działaniom marketingowym Flataua. W 1858 r. Józef Flatau został uhonorowany przez władze Nowego Tomyśla honorowym obywatelstwem (Hermann Tietz podaje, że miało to miejsce w 1864 roku).
Z wydawnictwa nowotomyskiego magistratu z 1873 roku Wiadomości o chmielu w Nowym Tomyślu wynika, że obszar plantacji chmielu w okolicy Nowego Tomyśla był największy w całych Prusach i stanowiły one jedyne źródło utrzymania dla ok. 10 tysięcy ludzi. W 1860 roku dochody z uprawy chmielu w tym regionie wyniosły 2,2 mln talarów.
Od połowy XIX w. odbywały się w Nowym Tomyślu jarmarki chmielarskie, na które przyjeżdżali także plantatorzy z Czech i Śląska. Dzięki uprawom chmielu miasto ożywiło się gospodarczo, a liczba jego mieszkańców systematycznie rosła.
Obecnie plantacje chmielu w okolicach Nowego Tomyśla obejmują obszar ok. 90 hektarów.
W całym kraju Nowy Tomyśl słynie też jako miasto
wikliniarzy
. Tradycje te sięgają XIX w., kiedy w te okolice sprowadzono z Ameryki Północnej specjalne odmiany wikliny. W mieście co roku we wrześniu organizowany jest Jarmark Chmielo-Wikliniarski. W 1985 r. założono tutaj
Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa
(oddział
Muzeum Narodowego Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie
)[].
Sport
-
Polonia Nowy Tomyśl
– piłkarska II liga polska (wielkopolska grupa północna)
- TS 05 Nowy Tomyśl – piłkarska VII liga polska (poznańska grupa IV)
- LKS Budowlani Nowy Tomyśl – podnoszenie ciężarów
- MKS Gromy Nowy Tomyśl – koszykarska III liga polska
Turystyka
KTR Szarka – klub turystyki rowerowej powstały w 2001 r. Skupia młodzież z terenu powiatu nowotomyskiego. Organizator trzydniowego Rajdu Szlakiem Chmielu i Wikliny.
Ludzie związani z Nowym Tomyślem
Przypisy
Bibliografia
- Bogusław Polak: Dzieje Nowego Tomyśla,UMiG Nowy Tomyśl, Nowy Tomyśl, 1998,
- Arno Kraft: ...und dazwischen Neutomischel, Eigenverlag Arno Kraft, Berlin, 1998,
- Hermann Tietz: Joseph Jacob Flatau genannt Flatau von Hopfenfeld, Biographische Skizze, Berlin,1868
Zobacz też
Linki zewnętrzne