Tatry Wysokie (
słow.
Vysoké Tatry,
niem.
Hohe Tatra,
węg.
Magas-Tátra) – najwyższa część
Tatr
o charakterze
alpejskim
, rozciągająca się pomiędzy
Tatrami Zachodnimi
od strony zachodniej oraz
Tatrami Bielskimi
od strony północno-wschodniej. W linii prostej odległość między granicznymi przełęczami wynosi ok. 16,5 km, zaś ściśle wzdłuż grani ok. 26 km. Tatry Wysokie zajmują obszar około 340 km² (czyli nieco mniej niż Tatry Zachodnie), z czego większość (260 km²) znajduje się na Słowacji.
Położenie geograficzne
Tatry Wysokie odgraniczone są dość wyraźnie od pozostałych pasm. Od Tatr Zachodnich oddziela je je po stronie polskiej
Dolina Suchej Wody Gąsienicowej
, po stronie słowackiej
Dolina Cicha Liptowska
(choć niekiedy masyw
Kop Liptowskich
wydziela się do Tatr Zachodnich – wtedy słowacka część granicy między pasmami przebiega dnem
Doliny Koprowej
). Granicę na
grani głównej Tatr
stanowi szeroka przełęcz
Liliowe
. Od Tatr Bielskich Tatry Wysokie są oddzielone dnem dolin: (od płn. zach. do płd. wsch.)
Jaworowej
,
Zadnich Koperszadów
,
Przednich Koperszadów
i
Kieżmarskiej
. Najwyższym punktem granicy jest
Przełęcz pod Kopą
w grani głównej.
Tatry Wysokie znajdują się na styku trzech krain:
Podhala
(od północnego zachodu),
Liptowa
(od południowego zachodu) i
Spisza
(od wschodu). Za punkt oddzielający je od siebie uznaje się
Cubrynę
, leżącą w grani głównej, na granicy polsko-słowackiej.
Topografia
Gerlach – najwyższy szczyt Tatr
Rysy – najwyższy szczyt polskiej części Tatr Wysokich
Tatry Wysokie są najwyższymi górami w
Polsce
i na
Słowacji
, zarazem stanowią jedno z najwyższych pasm górskich pomiędzy
Alpami
a
Kaukazem
. Wyższe są jedynie góry półwyspu Bałkańskiego -
Riła
,
Piryn
,
Olimp
,
Szar Płanina
,
Góry Północnoalbańskie
i
Korab
. Najbardziej znaczącymi
szczytami
w Tatrach Wysokich są
Gerlach
(2655 m
n.p.m.
),
Łomnica
(2634 m) i
Lodowy Szczyt
(2627 m) po stronie słowackiej. Po stronie polskiej najwyższym szczytem są
Rysy
(wierzchołek słowacki 2503 m, wierzchołek graniczny 2499 m), inne znane góry to m.in.
Mięguszowiecki Szczyt Wielki
,
Świnica
,
Kozi Wierch
.
Krajobraz Tatr Wysokich znacznie różni się od Tatr Zachodnich. W krajobrazie dominuje rzeźba typu alpejskiego, czyli m.in. strzeliste
turnie
i skaliste szczyty, będące świadectwem silnego działania
lodowców
. W Tatrach Wysokich znajdują się także niemal wszystkie
jeziora
tatrzańskie, natomiast rzadko występują tu
zjawiska krasowe
, częstsze w Tatrach Zachodnich oraz Bielskich.
Główne doliny
Budowa geologiczna
Tatry Wysokie, podobnie jak cały masyw Tatr, jest tworem stosunkowo młodym, ukształtowanym w swoim obecnym kształcie w czasie
orogenezy alpejskiej
. Trzon krystaliczny grzbietu Tatr Wysokich składa się z
granitoidów
, powstałych z zakrzepnięcia stopu
magmowego
w
karbonie
i stanowiących jedne z najstarszych skał tatrzańskich. Wiek tych skał wynosi około 310-315 milionów lat.
Rzeźba Tatr Wysokich ma cechy typowej
rzeźby alpejskiej
. Uformowana została ona przez
lodowce górskie
podczas
zlodowaceń
plejstoceńskich
. Obszar pól firnowych lodowców znajdował się powyżej 1400-1600 m n.p.m., a jęzory lodowców schodziły do ok. 1000 m n.p.m. (Dolina Białki – 920 m n.p.m.). Jednym z najpiękniejszych świadectw
epoki lodowej
są
cyrki
i
żłoby lodowcowe
oraz tatrzańskie jeziora, które w ogromnej większości znajdują się właśnie na terenie Tatr Wysokich (np.
Morskie Oko
,
Czarny Staw Gąsienicowy
, jeziora w
Dolinie Pięciu Stawów Polskich
).
W przeciwieństwie do Tatr Zachodnich, w Tatrach Wysokich stosunkowo rzadkie są
skały osadowe
, co powoduje niewielki wpływ
zjawisk krasowych
na formę rzeźby tej części Tatr.
Świat roślinny i zwierzęcy
Wysokogórskie warunki klimatyczne są przyczyną, że flora Tatr Wysokich znacznie różni się od flory nizinnej. Występuje tu liczna grupa gatunków
roślin naczyniowych
, które w Polsce poza Tatrami nigdzie indziej nie występują. W pełni wykształcone są
piętra roślinności
. Tylko w Tatrach Wysokich występuje najwyższe
piętro turniowe
(powyżej 2300 m n.p.m.). Z powodu surowych warunków klimatycznych roślinność na tej wysokości jest nieliczna, ale doliczono się w piętrze turniowym jeszcze 120 gatunków roślin naczyniowych. Wraz ze wzrostem wysokości liczba ta gwałtownie maleje. Na najwyższym szczycie Tatr –
Gerlachu
w rejonie wierzchołka stwierdzono występowanie jeszcze 15 gatunków roślin naczyniowych, m.in. są to:
goryczka przezroczysta
,
omieg kozłowiec
,
sit skucina
,
pierwiosnka maleńka
,
złocień alpejski
,
dzwonek alpejski
. Pod względem zróżnicowania gatunkowego flora jest jednak uboższa, niż w
Tatrach Zachodnich
, co spowodowane jest mniejszą różnorodnością podłoża (brak podłoża wapiennego i związanych z nim licznych gatunków roślin występujących tylko na takim podłożu). Tatry Wysokie posiadają natomiast gatunki roślin granitolubnych, które w pozostałych częściach Tatr nie występują wcale, lub tylko sporadycznie. Z
endemitów tatrzańskich
występuje tutaj m.in.
wiechlina granitowa
i wiechlina szlachetna. Murawy tworzone są głównie przez występujący tylko na granitowym podłożu zespół
situ skuciny
i
boimki dwurzędowej
.
Fauna jest podobna, jak w całych Tatrach. Piętra powyżej lasów zamieszkują zwierzęta niespotykane w Polsce poza Tatrami. Wśród ssaków są to:
świstak
,
kozica
,
nornik śnieżny
(polnik tatrzański),
darniówka tatrzańska
. Wśród ptaków:
płochacz halny
,
siwerniak
,
pomurnik
.
Bibliografia
-
Władysław Szafer
: Tatrzański Park Narodowy. Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
- Tomasz Nodzyński, Marta Cobel-Tokarska: Tatry Wysokie i Bielskie : polskie i słowackie. Warszawa: ExpressMap, 2007. .
- Józef Nyka, Monika Nyczanka: Tatry polskie : przewodnik. Latchorzew: Trawers, 2007. .
- Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000. .
Zobacz też
Linki zewnętrzne