Prawica - zwyczajowe określenie sił
politycznych
, które charakteryzuje szacunek dla
tradycji
,
autorytetów
,
religii
, istniejącej
hierarchii społecznej
oraz wstrzemięźliwość przy dokonywaniu zmian w systemie społeczno-gospodarczym i politycznym. Poglądy prawicowe są przeciwstawiane
lewicowym
.
Do prawicy zalicza się: środowiska o poglądach
konserwatywnych
,
konserwatywno-liberalnych
(reprezentujące najczęściej
liberalizm
gospodarczy
– a nie społeczny),
chrześcijańsko-demokratycznych
,
monarchistycznych
i
narodowych
(nacjonalistycznych). W szerszym znaczeniu do prawicy zalicza się również środowiska
skrajnie prawicowe
(o poglądach np.
faszystowskich
,
rasistowskich
,
szowinistycznych
) oraz środowiska
centroprawicowe
(które bywają również zaliczane do
centrum
sceny politycznej). Ideologia prawicowa odwołuje się niekiedy do przed politycznych zasad porządku "wyższego", których wspólnym mianownikiem jest przeciwstawianie się doktrynom i ruchom lewicowym, zwłaszcza rewolucyjnym, klasowym, egalitarystycznym i laicystycznym, jak
jakobinizm
,
socjalizm
czy
komunizm
.
Współcześnie podział na prawicę i lewicę często nie bywa jednoznaczny. Do partii prawicowych bywają zaliczane te, które mają pewne lewicowe elementy, podobnie jak i do lewicowych zalicza się te, które mają elementy prawicowe. Ze względu na trudności w jednoznacznej klasyfikacji współcześnie istniejących partii tradycyjny podział na lewicę i prawicę jest zastępowany
alternatywnym podziałem dwuosiowym
, gdzie jedna oś przedstawia kwestie ekonomiczne, druga zaś społeczne.
Pochodzenie nazwy
Termin wywodzi się z okresu rewolucji francuskiej (
1789
), kiedy to w Zgromadzeniu Narodowym przedstawiciele
szlachty
,
arystokracja
i
duchowieństwo
zasiadali po prawej stronie sali, zaś po lewej politycy żądający przemian społecznych i politycznych (lewica).
Określenie prawica przez cały XIX w. było kojarzone z ugrupowaniami zachowawczymi, walczącymi o utrzymanie
feudalnych
przywilejów stanowych, zwalczającymi postępowe ruchy społeczne.
Spotykane cechy prawicy
Poniższe zestawienie cech jest jedynie poglądowym zestawieniem. Nie wszystkie poniższe cechy występują u wszystkich ugrupowań prawicowych, a także żadna z tych cech nie jest cechą wyłączną prawicy.
-
konserwatywny
światopogląd (przywiązanie do
tradycji
i wybranych
autorytetów
),
- pogląd
hierarchicznie
zorganizowanego społeczeństwa (sprzeciw wobec
równości
społecznej).
- przywiązanie do własności prywatnej; często liberalizm gospodarczy,
- dla "nowej" prawicy postulaty minimalizacji ingerencji państwa w różne dziedziny życia; dla prawicy "starej" szczególny szacunek dla autorytetu państwa i prawa ("państwo powinno być proste, twarde i skuteczne"),
- przywiązanie do wartości religijnych,
- sprzeciw wobec zmian
rewolucyjnych
,
- sprzeciw wobec
interwencjonizmu
państwowego,
- sprzeciw wobec rozbudowanej
polityki socjalnej
państwa,
- prywatna
służba zdrowia
i
edukacja
,
- postulaty uproszczenia systemu
administracji państwowej
,
systemu podatkowego
,
- postulaty wprowadzenia ostrzejszego prawa,
- sprzeciw wobec prób sztucznej regulacji
rynku
,
- sprzeciw wobec
liberalizmu
społecznego i obyczajowego,
- u
liberalnej
prawicy postulat wprowadzenia
armii zawodowej
,
- niechęć do
poprawności politycznej
.
- obrona
suwerenności
państwa.
-
eurosceptycyzm
.
- sprzeciw wobec
migracji
.
- sprzeciw wobec ruchów
LGBT
i
feminizmu
.
-
antykomunizm
Kontrowersje i problemy z klasyfikacją
Podział prawicy
O treści ideowej prawicy informuje szeregowe wyliczenie odmian, z których główne to:
- prawica tradycjonalistyczna i legitymistyczna (kontrrewolucyjna)
- prawica konserwatywna (ewolucjonistyczna)
- prawica liberalna
- prawica narodowa (nacjonalistyczna)
- prawica autorytarna
- prawica rewolucyjno-konserwatywna
- Nowa Prawica
Dopiero zestawienie tych określeń z układem triadycznym (tzn. przy założeniu, że prawica sama w sobie ma "swoją" prawicę, "swoje" centrum i "swoją" lewicę) oraz z uwzględnienie ekstremów pozwala przedstawić rozkład poglądów wewnątrz prawicy dokładniej i bardziej adekwatnie, niż za pomocą dychotomii.
Wedle takiej metody zaliczyć możemy do:
- tradycjonalistycznej "skrajnej prawicy prawicy" (p. "ultra") -
patriarchalizm
, restauracjonizm,
legitymizm
monarchiczny (m.in. hiszpański
karlizm
) - prawie całkowicie pokrywający się z propapieskim
ultramontanizmem
, "evoliański"
tradycjonalizm
integralny oraz "integrystyczny"
tradycjonalizm
katolicki;
- reakcyjnej "prawicy prawicy" - niemiecki
konserwatyzm
romantyczny, rojalistyczny
nacjonalizm integralny
typu
Action Française
, hiszpański "nacjonal-katolicyzm" (nacional catolicismo), katolicki
korporacjonizm
, narodowo-katolickie postaci
autorytaryzmu
(Austria 1934-1938, salazaryzm,
frankizm
), "młodokonserwatywny" nurt "konserwatywnej rewolucji", amerykański "
paleokonserwatyzm
";
- zachowawczego "centrum prawicy" - ewolucjonistyczny
konserwatyzm
klasyczny typu brytyjskiego, konserwatyzm kulturowy, ziemiański konserwatyzm amerykańskiego Południa (Southern Tradition), antydemokratyczny liberalizm arystokratyczny, republikański nacjonalizm konserwatywny a'la Barres, partie chrześcijańsko-społeczne typu katolickiego Centrum w II Rzeszy Niemieckiej lub kalwińskiej Partii Antyrewolucyjnej w Holandii;
- demokratycznej "lewicy prawicy" - plebiscytaryzm (
bonapartyzm
,
gaullizm
), monarchizm i konserwatyzm liberalny (np.
orleanizm
), konserwatyzm demokratyczny a'la Tocqueville,
liberalizm klasyczny
(
leseferyzm
), nacjonalizm liberalny (np. włoski neogwelfizm), umiarkowane partie chrześcijańsko-demokratyczne typu
CDU/CSU
i mieszczańsko-"ludowe" (np. hiszpańska
Partia Ludowa
),
neoliberalizm
, amerykański konserwatyzm indywidualistyczny i
neokonserwatyzm
;
- rewolucyjnej "skrajnej lewicy prawicy" - faszyzujące ruchy narodowo-radykalne i narodowo-syndykalistyczne (hiszpańska
Falanga
, belgijski "rexizm", rumuński Legion Michała Archanioła), nurt "nacjonalizmu żołnierskiego" i "narodowo-bolszewicki" w "rewolucji konserwatywnej", doktryny i ruchy "tercerystyczne" ("trzeciej drogi"), "prawicowy gramscizm" Nowej Prawicy.
Faszyzm, nazizm, liberalizm, monarchizm
Na całym świecie kontrowersje wzbudza zaliczanie
faszyzmu
i
nazizmu
do ruchów prawicowych lub
skrajnie prawicowych
, co wynika przede wszystkim z różnic metodologicznych wśród badaczy, z których nastawieni prawicowo widzą w nich przede wszystkim ideologie (np. wywodzące się z
oświecenia
), nastawieni lewicowo funkcje późnokapitalistycznych przemian społeczno-gospodarczych. Zwraca się też uwagę na zasadniczo
etatystyczny
program gospodarczy nazizmu i faszyzmu. Także status
liberalizmu
, niektórych form monarchizmu (
Nowa Akcja Rojalistyczna
) i ruchu ludowego podlega dyskusji.
Poglądy prawicowe
Poglądy gospodarcze
Prawicowa wizja gospodarki to gospodarka
wolnorynkowa
, w której panują zasady
kapitalizmu
. Obniżenie podatków, likwidacja przymusowych ubezpieczeń społecznych, większości koncesji gospodarczych, uproszczenie procedur i prywatyzacja są głównymi postulatami gospodarczymi partii prawicowych.
Stosunek do socjalizmu
Zdaniem uznających się za jedynych w Polsce przedstawicieli "prawdziwej" prawicy konserwatywnych liberałów podstawowym warunkiem, którego spełnienia należałoby oczekiwać od partii prawicowej jest, zgodnie z rozumowaniem, według którego prawica stanowi całkowite zaprzeczenie lewicy, jest odrzucenie całości idei społeczno-politycznych kojarzonych z lewicą, od radykalnych postaw takich jak
komunizm
po
socjaldemokrację
(według słów jednego z redaktorów tygodnika
Najwyższy CZAS!
być prawicą to nie stać na prawo od lewicy - to stać dokładnie naprzeciw). Dlatego większość konserwatywnych liberałów i paleolibertarian uważa, że tylko ich nurty społeczno-polityczne mogą być uznane za prawdziwą prawicę, wypominając innym partiom uważanym za prawicowe lewicowe elementy programu (w Polsce przykładami są: solidarne państwo
PiS-u
, umiłowanie
demokracji
PO
czy interwencjonizm gospodarczy mieszczący się w ramach programu
LPR
).
Stosunek do religii
Prawica jest często kojarzona ze strukturami religijnymi przeważającymi w danym państwie.
Narodowcy
,
konserwatyści
,
konserwatywni liberałowie
,
monarchiści
oraz
paleolibertarianie
bardzo często odwołują się do
tradycji
,
religii
i innych
wartości
. Nie zawsze jednak odwoływanie się do tych wartości oznacza poparcie związku instytucjonalnego struktur państwowych z kościelnymi (czasem jest to zdecydowany sprzeciw). Poglądy
libertarian
i niektórych
liberałów
są sprzeczne z nauką wielu religii. W tej kwestii pojawiają się wątpliwości w przypisywaniu terminu prawica zwolennikom prawa do
aborcji
,
eutanazji
i
małżeństw homoseksualnych
.
Stosunek do narodu
Prawica często kojarzona jest z
nacjonalizmem
. Jednak część
nacjonalistów
ma lewicowe poglądy na gospodarkę (w Polsce wyjątkiem jest narodowo-konserwatywna Organizacja Monarchistów Polskich, którą cechuje liberalizm gospodarczy). Temat stosunku prawicy do narodu jest dyskusyjny i nie można zaliczyć wszystkich partii
narodowych
do prawicy.
Stosunek do demokracji
Monarchiści
i niektórzy
konserwatywni liberałowie
sprzeciwiają się
demokracji
, ponieważ uważają, że ten ustrój wyklucza
wolny rynek
, jest niestabilny i pozwala rządzić osobom niewykształconym oraz nie znającym się na rządzeniu. Za najlepszy ustrój uważają
monarchię
(w przypadku
konserwatywnych liberałów
jest to
monarchia konstytucyjna
). Większość
liberałów
i część
konserwatywnych liberałów
popiera republikę(z elementami demokracji).
Stosunek do Unii Europejskiej
Większość europejskich organizacji prawicowych jest
eurosceptyczna
. Ich zdaniem
Unia Europejska
dąży do utworzenia
socjalistycznego
,
antyklerykalnego
i
biurokratycznego
superpaństwa. Według nich unijne dotacje przyczyniają się do wzrostu podatków i niczemu nie służą. Prawica dąży do ograniczonej integracji europejskiej opartej na zasadach
wolnego rynku
lub do wyjścia ich krajów z Unii.
Stosunek do kary śmierci
Wśród partii określających się jako prawicowe oraz
centroprawicowe
spotykane jest popieranie
kary śmierci
(np.
Wolność i Praworządność
,
Unia Polityki Realnej
,
Prawo i Sprawiedliwość
,
Liga Polskich Rodzin
,
Klub Zachowawczo-Monarchistyczny
, Organizacja Monarchistów Polskich), ponieważ ich zdaniem to jedyny sposób na zmniejszenie liczby morderstw. Zwolennikami kary śmierci wśród prawicy są zazwyczaj
konserwatyści
i
konserwatywni liberałowie
. Wśród
centroprawicy
zwolennikami kary śmierci są ludzie o
konserwatywnych
poglądach w sferze obyczajowej.
Stosunek do państwowej edukacji
Konsekwencją poparcia przez prawicę idei wolnego rynku jest postulat prywatyzacji, w samym nurcie prawicowym dyskutowane jest to, jak głęboko owa prywatyzacja powinna sięgnąć (np. konserwatywni liberałowie opowiadają się za pozostawieniem w kwestii państwa m.in. policji,wojska i sądów, anarchokapitaliści są zwolennikami własności prywatnej także i na tym polu). Zdaniem partii liberalnych centralny organ zarządzający edukacją w państwie (np.
MEN
), jak i sama państwowa edukacja są niepotrzebne, czy wręcz szkodliwe, a edukacja powinna być całkowicie prywatna, zdaniem niektórych partii konserwatywnych edukacja prywatna niesie groźby łapówek i szerzenia takich poglądów jakich sobie życzy właściciel szkoły
Historia prawicy
Zgromadzenie Narodowe
Termin prawica pochodzi z czasów
Rewolucji Francuskiej
, kiedy to przedstawiciele szlachty, arystokracji i kleru zasiadali po prawej stronie sali
Zgromadzenia Narodowego
. Walczyli o utrzymanie feudalnych przywilejów stanowych, potępiali
antyklerykalizm
,
laicyzację
oraz postępowe i radykalne zmiany, które wprowadzała
lewica
.
Początki konserwatyzmu
Twórcą
konserwatyzmu
był
Edmund Burke
-
angielski
filozof
i
polityk
, krytyk
rewolucji francuskiej
. Jako
idea
polityczna termin ten po raz pierwszy użyty został na początku XIX wieku przez
François René de Chateaubriand
.
Wojna domowa w Hiszpanii
W
1936
wybory w
Hiszpanii
wygrał Front Ludowy składający się z
socjalistów
,
komunistów
, potem popierany również przez
anarchistów
. Gdy
lewicowy
rząd realizował swój program (m.in. reforma rolna, wywłaszczenia, walka z Kościołem katolickim), prawica zdecydowanie się mu sprzeciwiała, także zbrojnie (nielegalna działalność bojówek). Na jej czele stanął generał
Francisco Franco
. Po wygraniu wojny domowej przejął on władzę. W latach 40. prowadził politykę interwencjonizmu, ale w latach 50. widząc powolny rozwój hiszpańskiej gospodarki zaczął ją znacznie liberalizować.
Pucz wojskowy w Chile
Wybory prezydenckie w
Chile
w
1970
wygrał wspierany przez Jedność Ludową
socjalista
Salvador Allende
. 11 września
1973
chilijskie siły zbrojne dokonały zamachu stanu, a władzę przejął generał
Augusto Pinochet
. Oficjalnie realizował on program "zamienienia Chile z kraju proletariuszy w kraj wolnych przedsiębiorców" i ożywienia gospodarki kraju, sprawując równocześnie rządy autorytarne.
Zobacz też
-
skrajna prawica
,
centroprawica
,
centrum
,
lewica
-
antydemokratyzm
,
monarchizm
-
kapitalizm
,
leseferyzm
,
liberalizm
,
wolny rynek
,
korporacjonizm
-
polityka
,
scena polityczna
,
partia polityczna
,
polskie partie polityczne