Skała pod Meczetem Omara

Przykład wykorzystania motywu Arki w sztuce filmowej

Arka Przymierza ( hebr. אָרוֹן הָבְרִית Aron HaBrit) jest dla przedstawicieli judaizmu pierwotnego jednym z elementów przymierza z Bogiem . W Biblii opisana jest jako skrzynia z drewna akacjowego o wymiarach ok. 140x80x80 cm (według National Geographic Channel Arka miała wymiary 120x60x60 cm) obita obustronnie złotą blachą. Zamknięcie Arki Przymierza stanowiła płyta ze złota, tzw. przebłagalnia (hebr. kaporet). W arce przechowywano laskę Aarona (która zakwitła), dzban z manną i dwie kamienne tablice z tekstem Dekalogu . Bóg wręczył te tablice Mojżeszowi na górze Synaj , w trakcie wędrówki ludu Izraela z Egiptu do Ziemi Obiecanej . Według tradycyjnej chronologii biblijnej miało to miejsce w 1444 p.n.e. Osobą, która miała wyłączne uprawnienie do bezpośredniego dostępu do arki był arcykapłan .

Do momentu wybudowania pierwszej świątyni przez króla Salomona arka była ciągnięta na specjalnym wozie z zasłonami we wszystkich kampaniach wojskowych prowadzonych przez Izraelitów. Stanowiła ona centrum kultu w czasie wędrówki Izraelitów do ziemi Kanaan . Wierzono, że armia posiadająca arkę jest niezwyciężona. W czasie oblężenia Jerycha obnoszono ją wokół murów miasta. Później przechowywana była w Miejscu Świętym Przybytku Mojżeszowego w Szilo . Zdobyli ją następnie Filistyni , lecz zwrócili, widząc w niej przyczynę swoich klęsk. Dawid przeniósł ją na wzgórze Syjon w Jerozolimie , a po wybudowaniu świątyni Salomon przeniósł ją do specjalnego pomieszczenia, do którego nie miał wstępu nikt prócz arcykapłana .

Arka zaginęła w trakcie najazdu armii Babilonu pod wodzą Nabuchodonozora II na Palestynę w 586 p.n.e. i zburzenia pierwszej świątyni.

W niektórych kościołach wschodnich istnieje doktryna, według której arka została potajemnie wywieziona z pierwszej świątyni i znajduje się gdzieś na terytorium obecnego Sudanu , gdzie zostanie odnaleziona przez Jezusa Chrystusa w dniu zstąpienia Królestwa Bożego na Ziemię. Według tradycji etiopskiego kościoła monofizyckiego arka lub jej dokładna kopia znajduje się w katedrze w Aksum - dawnej stolicy Cesarstwa Etiopii . Do tych poglądów dołącza opis zawarty w księgach machabejskich, wedle którego prorok Jeremiasz ukrył arkę w grocie na Górze Nebo , po wschodniej stronie Jordanu . Najbardziej prawdopodobna wersja głosi, że kapłani jerozolimscy, na wieść o rychłym upadku miasta, ukryli Arkę w tajemnej komnacie pod wzgórzem świątynnym.

Arka Przymierza w Biblii

Arka przed murami Jerycha, obraz Jacques’a J. Tissota

• Budowa i wygląd arki przymierza: zbudowana przez Besalela ( Wyjścia 25:10-22, 37:1-9), zbudowana przez Mojżesza ( Powtórzonego Prawa 10:5).
• Z początku przechowywana była w namiocie w Miejscu Najświętszym ( Wyjścia 26:33), później - po wybudowaniu przez Salomona - w świątyni w Jerozolimie ( 2 Księga Kronik 5:1-7).
• Zawartość arki przymierza: 2 Księga Kronik 5:10 podaje, że w czasie oddania do użytku świątyni Salomona znajdowały się tam dwie tablice kamienne, które Bóg dał Mojżeszowi (Powtórzonego Prawa 10:5), wcześniej znajdowały się tam także: złote naczynie z manną (Wyjścia 16:33,34) i laska Aarona - umieszczona tam po buncie Koracha jako znak dla zbuntowanego pokolenia ( List do Hebrajczyków 9,4).
• W czasie zdobywania Jerycha kapłani nieśli arkę za wojownikami Księga Jozuego 1:1-4
• 1 Księga Samuela rozdziały od 4 do 6 opisują zdobycie arki przez Filistynów i związane z tym dla nich przykrości.
• 1 Księga Kronik rozdziały od 13 do 16 opisują sprowadzenie arki, która od ok. 70 lat stoi w Kiriat-Jearim do Jerozolimy, w drodze za lekceważenie wskazówek Bożych dotyczących transportu arki ginie Uzza.
• W 2 Księdze Machabejskiej mowa jest o ukryciu arki przez proroka Jeremiasza w pobliżu Góry Nebo na stepach Moabu (por. 2 Mch 2,4-6).
• Księga Jeremiasza zawiera proroctwo, zgodnie z którym w przyszłości nikt nie będzie już wspominał Arki Przymierza ani odczuwał jej braku; nikt też nie uczyni nowej (Jer 3,16).
• Arka przymierza wymieniona jest także w Księdze Objawienia 11:19, znajduje się tam w niebiańskim sanktuarium Boga.

Opis budowy Arki

Przybytek i jego sprzęty. Arka
10 I uczynią arkę z drzewa akacjowego; jej długość będzie wynosiła dwa i pół łokcia; jej wysokość półtora łokcia i jej szerokość półtora łokcia.
11 I pokryjesz ją szczerym złotem wewnątrz i zewnątrz, i uczynisz na niej dokoła złote wieńce.
12 Odlejesz do niej cztery pierścienie ze złota i przymocujesz je do czterech jej krawędzi: dwa pierścienie do jednego jej boku i dwa do drugiego jej boku.
13 Rozkażesz zrobić drążki z drzewa akacjowego i pokryjesz je złotem.
14 I włożysz drążki te do pierścieni po obu bokach arki celem przenoszenia jej.
15 Drążki pozostaną w pierścieniach arki i nie będą z nich wyjmowane.
16 I włożysz do arki Świadectwo, które dam tobie.
17 I uczynisz przebłagalnię ze szczerego złota: długość jej wynosić będzie dwa i pół łokcia, szerokość zaś półtora łokcia;
18 dwa też cheruby wykujesz ze złota. Uczynisz zaś je na obu końcach przebłagalni.
19 Jednego cheruba uczynisz na jednym końcu, a drugiego cheruba na drugim końcu przebłagalni. Uczynisz cheruby na końcach górnych.
20 Cheruby będą miały rozpostarte skrzydła ku górze i zakrywać będą swymi skrzydłami przebłagalnię, twarze zaś będą miały zwrócone jeden ku drugiemu.I ku przebłagalni będą zwrócone twarze cherubów.
21 Umieścisz przebłagalnię na wierzchu arki, w arce zaś złożysz Świadectwo, które dam tobie.
22 Tam będę się spotykał z tobą i sponad przebłagalni i spośród cherubów, które są ponad Arką Świadectwa, będę z tobą rozmawiał o wszystkich nakazach, które dam za twoim pośrednictwem Izraelitom.

( Wj ,25:10) wersja Biblii Tysiąclecia

Miejsce ukrycia

Druga Księga Machabejska (2 Mch) dokładnie opisuje co stało się z arką przymierza. Zaczyna się od wersu 2. Cytat (2 Mch 2,4-8) "Było w tym piśmie [podane], jak na podstawie wyroczni, do niego skierowanej, prorok kazał nieść za sobą Namiot [Spotkania] i arkę, i jak wszedł na górę, gdzie wszedłszy, Mojżesz obejrzał Boże dziedzictwo. Przyszedłszy tam, znalazł Jeremiasz pomieszczenie w postaci pieczary. Umieścił tam Namiot [Spotkania], arkę i ołtarz kadzenia, a wejście zarzucił kamieniami. Kilku z tych, którzy mu towarzyszyli, wróciło, aby zaznaczyć drogę, ale już nie mogli jej odnaleźć. Kiedy zaś Jeremiasz dowiedział się o tym, zganił ich i powiedział: Miejsce to pozostanie nieznane, aż Bóg na powrót zgromadzi swój lud i okaże mu miłosierdzie. Wtedy to Pan ponownie pokaże to [wszystko] i będzie można oglądać chwałę Pańską i obłok, podobnie jak za Mojżesza można ją było widzieć i jak wtedy, gdy Salomon modlił się, aby miejsce zostało w uroczysty sposób poświęcone."

Arka mogła zaginąć ze Świątyni Jerozolimskiej po zburzeniu jej przez Babilończyków i Rzymian. Mógł ją ukraść faraon Sziszak podczas złupienia Jerozolimy w 925 roku p.n.e. Możliwe, że zniknęła ze Świątyni pomiędzy 701 a 620 rokiem p.n.e.

Jedną z pierwszych możliwości jest najazd faraona Szeszonka I . Fakt ten posłużył do nakręcenia filmu " Poszukiwacze zaginionej arki " Stevena Spielberga . Faraon Szeszonk, który założył XXII dynastię , był potomkiem libijskiego rodu Meszwesz. Według Manethona , XXII dynastia pochodziła z miasta Bubastis . Co do polityki zagranicznej Szeszonka dużo mówi nam Biblia . Od pewnego czasu w Palestynie do sporej potęgi dochodzi Izrael, dzięki działaniom króla Dawida i Salomona . Szeszonk (w Biblii opisany jako Sisak) starał się zapewnić przyjazne stosunki z Izraelem. Jednocześnie usiłował osłabić jego potęgę. Jego celem stało się odzyskanie dawnych posiadłości egipskich w Azji. Około 935 roku p.n.e. faraon zorganizował wyprawę do Palestyny. Działo się to w czasie, gdy Jeroboama po powrocie z Egiptu obwołano królem Izraela, a Roboam , syn Salomona, został królem Judy. Szeszonk I wykorzystał pretekst najazdów Beduinów na rejon Jezior Gorzkich i ruszył na Jerozolimę. Zabrał podczas swej wyprawy kosztowności świątyni Jahwe (przekazane przez Roboama w 925 r. p.n.e.) i skarby z pałacu króla. Jean Yoyotte pisze w swojej książce, że "Szeszonk nie zabrał Arki" (Tanis; 1987, s. 66). Jest to możliwe gdyż skrzynia nie jest wymieniona na liście łupów. Hiszpański filozof Mojżesz Majmonides informuje w Miszna Tora ( 1180 r), że Salomon zbudował dla Arki specjalną kryjówkę, tę samą, którą później Roboam wykorzystał w czasie inwazji Szeszonka I. Dzięki zrabowanym bogactwom władcy XXII dynastii kontynuowali budowę świątyń i innych budynków w Egipcie. Faraonowie tego okresu rezydowali w delcie ( Tanis i Bubastis) i tam mamy najwięcej przykładów ich działalności architektonicznej. W "Poszukiwaczach..." mówi się, że "po powrocie Sziszaka do Tanisu miasto pochłonęła burza piaskowa trwająca okrągły rok. Gniew Boga zmiótł je z powierzchni ziemi", jest to jednak jedynie wymysł twórców scenariusza do tego filmu. Jeśli jednak Szeszonk zabrał Arkę to miejscami gdzie mógł ją ukryć były zapewne w Tanis lub Bubastis, główne miasta ówczesnego Egiptu XXII dynastii. Kampanię azjatycką Sziszaka potwierdza lista zdobytych miast w Azji, zachowana na jednej ze ścian świątyni w Karnaku . Wyprawa podniosła prestiż Egiptu. Spielberg pokazał w swoim filmie fikcyjne miejsce zwane "Studnią dusz" i tam umiejscowił miejsce spoczywania złotej skrzyni. Istnieją przypuszczenia że arka stała się częścią legendarnego skarbu Templariuszy i spoczywa wraz z resztą skarbu w nieznanej kryjówce.

Etiopska tradycja

Widok na Jezioro Tana, Etiopia

Kościół Marii z Syjonu w Aksum

Istnieją dwie wersje legendy, jedna bardziej zakorzeniona w tradycji etiopskiej, druga to wynik pozbierania wielu faktów przez Grahama Hancocka, znanego pisarza. Pierwsza zapisana w Świętej Księdze, zwanej Kebra Nagast (Chwała królów Abisynii). Księga mówi, że królowa Saby , podczas pobytu w Jerozolimie poczęła syna, którego ojcem był Salomon. W Aksum urodziła go i nazwała imieniem Menelik. Kiedy Menelik osiągnął wiek około 20 lat, pojechał na dwór ojca do Jerozolimy, gdzie przebywał rok. Przy pomocy jednego z kapłanów, ukradł Arkę i wrócił z nią do Aksum. Ta wersja wydaje się mało prawdopodobna ponieważ królowa Saby prawie na pewno nie pochodziła z Etiopii lecz z Arabii. Druga sprzeczność jest taka, iż Aksum nie istniało w czasach Menelika. Ślady miasta pojawiają się dopiero w III w. p.n.e. czyli około 700 lat po jego śmierci.

Arka mogła być także wywieziona za panowania Manassesa (687-642 p.n.e.). Był on grzesznikiem i nie przestrzegał zasad judaizmu. Około 650 r. p.n.e. Arkę mogli wywieźć z Jerozolimy kapłani bojący się skutków reakcji złotej skrzyni na postawiony za Manassesa posąg bożka. W tym samym okresie zbudowano na Elefantynie w Egipcie świątynię żydowską. Możliwe, że świątynię tę zbudowali wspomniani wyżej kapłani, aby chroniła Arkę. Po około 200 latach w V wieku p.n.e. nie ma już śladu Żydów. Prawdopodobnie po konflikcie z ludnością egipską wyprowadzili się z tych terenów. Kolejny trop prowadzi na wyspę Tana Kirkos na jeziorze Tana . Mnisi z tamtej wyspy utrzymują, że Arka, gdy przybyła do Etiopii, nie została przewieziona do Aksum, lecz właśnie na ich wyspę. Uważają też, że pozostawała tam przez 800 lat. Następnie w IV wieku n.e. (około 300 n.e.) król Ezana zabrał Arkę do Aksum (ten sam król sprawił, że Etiopia przyjęła chrześcijaństwo).

Jeden z kościołów w Aksum, św. Marii z Syjonu, podobno ma w swoim posiadaniu pewną skrzynię. Kościoła strzeże strażnik i nikogo nie wpuszcza, nawet władcy Etiopii. Urząd strażnika przypada wybranym i jest niechętnie przyjmowany.

Inne teorie

Jest wiele jeszcze teorii na okoliczności skradzenia lub zaginięcia Arki. Mogła zginąć podczas najazdu na Jerozolimę Nabuchodonozora II, babilońskiego władcy, w latach 587-586 p.n.e. Niektórzy uważają, iż prorok Jeremiasz ukrył ją na Górze Nebo . Jeszcze inni, że król Jozjasz (639-609 p.n.e.) schronił ją na Wzgórzu Świątynnym tuż obok świętego miejsca świątyni. Są tacy, którzy przyjmują za prawdziwą, legendę o zabraniu Arki na wygnanie do niewoli babilońskiej przez króla Jojakina (Jechoniasza). Najbardziej niejasny wydaje się pogląd, że Arkę ukryto pod pomieszczeniem, w którym składowano drewno przeznaczone na ogień płonący na ołtarzu w świątyni. Arabowie zapisali w swoich kronikach, iż skrzynia została zabrana do ich kraju dla bezpieczeństwa. W czasie wypraw krzyżowych była ona przedmiotem poszukiwań Templariuszy . Krzyże tego zakonu znajdują się również nad jeziorem Tana. Możliwe, że Templariusze odkryli w podziemiach Świątyni Salomona Arkę i wykonali jej cztery kopie. Czyżby rzekoma Arka Przymierza w Etiopii to tylko wierna kopia? Resztę falsyfikatów mogli wywieźć do Francji, największego skupiska tych zakonników.

Gdy Rzymianie zburzyli Drugą Świątynię we wrześniu 70 roku n.e. Arka podobno została wywieziona podziemnymi tunelami prowadzącymi na wschód ponad 30 km, aż do Kumran , gdzie można było ją ukryć. Ciekawe jest stwierdzenie niektórych ludzi wskazujących miejsce spoczywania Arki w podziemiach Watykanu .

Bibliografia

• Janusz Lemański - "Arka Przymierza w dziejach narodu wybranego: pomiędzy historią a teologią", Szczecin, WT US, 2006
• Roderick Gierson, Stuart Muntro-Hay - "Arka Przymierza", Warszawa, Amber, 2000
• Historia Arki Przymierza

Zobacz też

• Arkana