Błąd w
prawie cywilnym
— niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy lub o treści
czynności prawnej
. Błąd może dotyczyć faktu lub prawa. Ma on doniosłość prawną tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny subiektywnie i obiektywnie.
- Błąd istotny subiektywnie pozwala przypuszczać, że gdyby składający oświadczenie nie działał pod wpływem błędu nie złożyłby oświadczenia tej treści.
- Błąd istotny obiektywnie uzasadnia przypuszczenie, że nikt znający rzeczywisty stan rzeczy nie złożyłby takiego oświadczenia;
Błąd nie musi być istotny jeżeli był wynikiem podstępu drugiej osoby.
Błąd może stanowić podstawę uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli w terminie jednego roku od wykrycia błędu. Jednak taki błąd musi być istotny i musi odnosić się do treści czynności prawnej, może obejmować także skutki takiej czynności. Natomiast nie ma znaczenia błąd w odniesieniu do motywu czynności prawnej, np.: kupno kostiumu kąpielowego z powodu wyjazdu na wakacje, który zostaje następnie odwołany.
Przykładem błędu jest np. kupno obrazu w przekonaniu, że jest to cenne dzieło, a tymczasem obraz okazuje się kopią. W momencie uchylenia się od skutków oświadczenia woli (czynności prawnej) druga strona czynności nie może domagać się przed sądem wykonania treści takiej czynności prawnej (np.: umowy). Uchylenie się od skutków czynności prawnej nieodpłatnej jest możliwe zawsze przy błędzie istotnym i dotyczącym treści czynności prawnej. Natomiast w przypadku czynności prawnej odpłatnej błąd musi być istotny, dotyczący treści czynności prawnej i wywołany przez drugą stronę czynności, albo ona musiała wiedzieć o błędzie lub mogła go z łatwością zauważyć. Jednak druga strona czynności prawnej może wywołać błąd bez swojej winy i nawet wtedy będzie możliwe uchylenie się od skutków czynności prawnej.
Szczególną postacią błędu jest
podstęp
.
Wyróżniamy błąd sensu stricto, tj. sytuację, gdy składający oświadczenie oświadcza w prawdzie to, co chce oświadczyć ale tylko dlatego, że ma mylne wyobrażenie o prawdziwym stanie rzeczy, oraz pomyłkę, tj. sytuację gdy oświadczający wolę oświadcza co innego, niż chce. W obu wypadkach wadliwość powoduje ten sam rezultat.
W odniesieniu do oświadczeń woli składanych innej osobie (w szczególności umów) i będących zarazem odpłatnymi czynnościami prawnymi na błąd dotyczący treści czynności prawnej i istotny można powoływać się tylko wtedy, gdy ponadto adresat oświadczenia woli:
- albo błąd wywołał, chociażby bez swej winy,
- albo wiedział o błędzie,
- albo z łatwością błąd mógł zauważyć.
Oświadczenie woli składane innej osobie za pośrednictwem posłańca może ulec zniekształceniu w toku jego przesyłania. Posłańcem jest osoba nie będąca stroną czynności prawnej. Zniekształcenie to wywołuje takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.
Prawo rodzinne
W prawie rodzinnym jest instytucja błędu przy zawarciu małżeństwa. Błąd ten dotyczy wyłącznie tożsamości drugiej strony i złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem błędu skutkuje możliwością żądania przez tego, który oświadczenie złożył, unieważnienia małżeństwa przed sądem - a nie jak w kodeksie cywilnym, składając oświadczenie drugiej stronie czynności. Także termin jest uregulowany inaczej - sześć miesięcy od wykrycia błędu, ale nie później niż trzy lata od zawarcia małżeństwa.
Prawo spadkowe
W prawie spadkowym spadkobierca, który przyjął lub odrzucił spadek po wpływem błędu, również może uchylić się od skutków oświadczenia, ale przed sądem, który zatwierdza uchylenie się od skutków.