Demostenes (
gr.
Δημοσθένης Demosthenes,
384
—
322
p.n.e.) – najsłynniejszy mówca
grecki
, polityk, zażarty przeciwnik
macedońskiej
dominacji w świecie greckim.
Życie
Wywodził się z zamożnego rodu, ale został sierotą w dzieciństwie (jego ojciec umarł, gdy Demostenes miał 8 lat). Cierpiał w młodości niedostatek, gdyż opiekunowie chłopca pozbawili go majątku. Po dojściu do pełnoletności rozpoczął długi proces z opiekunami. W końcu go wygrał, ale majątku już nie odzyskał. Aby zarobić na życie został
logografem
, czyli osobą piszącą mowy dla stron stających przed sądem. W owym czasie prawo ateńskie wymagało, aby strony osobiście broniły swych praw, a nie korzystały z usług adwokatów. Mowy te zyskały sobie takie uznanie, że Demostenes w bardzo krótkim czasie zdobył sporą klientelę. W trzydziestym roku życia porzucił zawód logografa i poświęcił się całkowicie działalności politycznej. W
355
/
354 p.n.e.
zagrzewał współobywateli do wzmocnienia
floty
wobec grożącej wojny z
Persami
.
Od
351 p.n.e.
Demostenes całą potęgę swej wymowy zwrócił przeciwko
Filipowi Macedońskiemu
, uważając go za największego wroga swobód greckich. Mowy przeciwko Filipowi, zwane „
filipikami
" przyniosły Demostenesowi wielką sławę. Już pierwsza mowa powstrzymała Filipa od zajęcia
Termopil
, co wydałoby Grecję środkową na jego łaskę i niełaskę. Trzema mowami olintejskimi Demostenosowi udało się skłonić Ateńczyków do ruszenia na pomoc oblężonemu przez Macedończyków
Olintowi
, ale flota ateńska przybyła po zdobyciu miasta. W dalszych filipikach Demostenes wzywał rodaków do zwiększenia zbrojeń, do podniesienia podatków, zredukowania wydatków na przedstawienia teatralne i zagrzewał do wytrwania w oporze.
W
338 p.n.e.
Demostenes zawarł przymierze z
Tebami
, lecz bitwa z Filipem
pod Cheroneą
skończyła się straszną klęską sojuszników (338 p.n.e.), w wyniku której prawie cała Grecja została podporządkowana Macedonii. Demostenes, który brał udział w bitwie, nie potrafił obronić ojczyzny orężem, tak jak jej bronił wymową i uciekł wraz z innymi Ateńczykami z pola bitwy. Zaufania współobywateli jednak nie stracił, a nawet został postawiony wniosek obdarzenia go złotym wieńcem, najwyższą odznaką honorową tej epoki. Wskutek gwałtownego sprzeciwu stronnictwa promacedońskiego z Eschinesem na czele, sprawa uległa zwłoce aż do roku
330 p.n.e.
Przy okazji uhonorowania wieńcem Demostenes wygłosił jedną ze swych najsłynniejszych mów: „O Wieńcu".
Po śmierci Filipa Demostenes nie ocenił należycie młodocianego
Aleksandra
i wzywał do gwałtownego oporu przeciwko niemu. Zwycięstwo Aleksandra nad Tebańczykami (zbuntowane miasto zostało zdobyte, a jego mieszkańcy sprzedani w niewolę) wywołało taki popłoch w Atenach, że planowano nawet wydać wielkiego mówcę zwycięskiemu królowi.
W roku
324 p.n.e.
uciekł do Aten skarbnik Aleksandra
Harpalos
, przywożąc z sobą olbrzymie sumy, ukradzione macedońskiemu królowi. Pomimo, że Demostenes był początkowo przeciwny udzieleniu mu azylu, Harpalos w Atenach pozostał, a jego pieniądze zasiliły ateński skarbiec i zostały oddane w pieczę Demostenesowi, który ich część zużył na potrzeby państwowe. Gdy Aleksander, który wówczas przebywał w
Mezopotamii
, zażądał zwrotu, Demostenes nie mógł się z tych pieniędzy rozliczyć i został skazany na zapłacenie ogromnej kwoty 50 talentów. Kara ta przekraczała finansowe możliwości mówcy. Demostenes uciekł na wyspę
Eginę
, skąd wrócił po roku, po śmierci Aleksandra (
323 p.n.e.
). Odżyły wtedy nadzieje Greków na wyzwolenie się spod jarzma macedońskiego. Jednak
wojna z Antypatrem
wzięła niepomyślny dla Hellenów przebieg (zobacz: bitwa pod Krannon), i Ateny otrzymały macedońską załogę. Wtedy na wniosek Demadesa Demostenes został skazany na śmierć, przed którą uciekł do świątyni
Posejdona
na Kalaurei. Znaleziony tam przez żołnierzy
Antypatra
, otruł się, by nie wpaść w ręce znienawidzonego wroga[1].
Twórczość
Znamy obecnie 61 mów Demostenesa (starożytni znali ich 65), 56 wstępów do wielkich mów i 6 listów, prawdopodobnie sfałszowanych. Na pięknie i wielkiej wartości jego mów poznali się już starożytni, którzy pilnie je studiowali. Pierwsze zbiorowe drukowane wydanie pism Demostenesa wyszło w
1504
u Aldusa w Wenecji. Na język polski przełożyli „
Filipiki
"
Ignacy Nagurczewski
(
1774
), Oskard (
1869
), I. Poeche (
1883
—
85
). Jedną z najlepszych monografii o Demostenesie jest „Demosthenes und seine Zeit", Schafera (2 wyd., 1885—87). W mowach Demostenesa odzwierciadla się przede wszystkim jego wielka miłość do ojczyzny i troska o jej dobre imię. Bardzo wysoki jest również etyczny poziom jego mów – rzecz w
Attyce
bynajmniej nie codzienna. Charakterystyczna jest w nich chłodna bezlitosna złośliwość przy równoczesnym braku poczucia humoru. Pod względem stylistycznym mowy jego nie mają sobie prawdopodobnie równych w całej literaturze krasomówczej świata, a znawców zachwyca ich artystyczna konstrukcja, niezwykła harmonia całości, bogactwo słownictwa, dobór i muzyka wyrazów, jędrność, zwartość i wyrazistość wypowiedzi.
Przypisy
- ↑ Praca zbiorowa pod redakcja
Aleksandra Krawczuka
,
2005
, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, str. 240, Oficyna Wydawnicza FOGRA, .