Franciszek Józef I, niem. Franz Joseph I, węg. I. Ferenc József (ur.
18 sierpnia
1830
w
pałacu Schönbrunn
koło
Wiednia
, zm.
21 listopada
1916
tamże) – przedstawiciel
domu habsbursko-lotaryńskiego
, od
1848
cesarz
Austrii
i apostolski król
Węgier
(koronowany w
1867
).
Oficjalny tytuł
Franciszek Józef I z Bożej Łaski cesarz Austrii,
apostolski król Węgier,
król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji, Lodomerii i Ilyrii,
król Jerozolimy etc, etc...
arcyksiążę Austrii,
wielki książę Toskanii i Krakowa,
książę Lotaryngii, Salzburga, Styrii, Karyntii, Krajiny i Bukowiny,
wielki książę Siedmiogrodu,
margrabia Moraw,
książę Górnego i Dolnego Śląska, Modeny, Parmy, Piacenzy, Guastalli, Oświęcimia i Zatora,
Cieszyna, Frulii, Raguzy i Zadaru,
uksiążęcony hrabia Habsburga i Tyrolu, Kyburga, Gorycji i Gradiszki,
książę Trydentu i Brixen,
margrabia Łużyc Dolnych i Górnych oraz Istrii,
hrabia Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenebergu,
pan Triestu, Cattaro i Marchii Słoweńskiej,
wielki wojewoda województwa Serbii, etc, etc, ...
W oryginale:
Von Gottes Gnaden Kaiser von Österreich;
Apostolischer König von Ungarn;
König von Böhmen, von Dalmatien, Kroatien, Slawonien, Galizien, Lodomerien und Illyrien;
König von Jerusalem etc.
Erzherzog von Österreich;
Großherzog von Toskana und Krakau;
Herzog von Lothringen, von Salzburg, Steier, Kärnten, Krain und der Bukowina;
Großfürst von Siebenbürgen;
Markgraf von Mähren;
Herzog von Ober- und Nieder-Schlesien, von Modena, Parma, Piacenza und Guastalla,
von Auschwitz und Zator, von Teschen, Friaul, Ragusa und Zara;
gefürsteter Graf von Habsburg und Tirol, von Kyburg, Görz und Gradiska;
Fürst von Trient und Brixen;
Markgraf von Ober- und Nieder-Lausitz und in Istrien;
Graf von Hohenembs, Feldkirch, Bregenz, Sonnenberg etc.;
Herr von Triest, von Catarro und auf der windischen Mark;
Großwoiwode der Woiwodschaft Serbien etc. etc.
1830-1848. Przerwana młodość
Franciszek Józef był najstarszym synem
arcyksięcia
Franciszka Karola
, brata i następcy cesarza
Ferdynanda I
oraz
Zofii Wittelsbach
, księżniczki bawarskiej. Miał czworo rodzeństwa:
Wychowywał się w
pałacu Schönbrunn
, odebrał staranne wykształcenie (posługiwał się kilkoma językami; umiał także wypowiedzieć kilka słów po polsku, choć w oficjalnych kontaktach używał tylko niemieckiego i węgierskiego) oraz już w młodych latach przeszedł szkolenie wojskowe.
Dramatyczne wydarzenia
Wiosny Ludów
w monarchii habsburskiej uświadomiły otoczeniu cesarskiemu (cesarz,
Ferdynand I
, zwany Dobrotliwym, był osobą o bardzo ograniczonych możliwościach umysłowych i chorą, nie sprawującą praktycznie władzy) konieczność zmian. Zdecydowano się skłonić Ferdynanda do abdykacji. W takiej sytuacji korona przypadałaby wg zasad dziedziczenia jego bratu,
Franciszkowi Karolowi
. Zgodzono się jednak co do tego, że tron powinna objąć osoba młoda i pozbawiona zobowiązań wobec zrewoltowanych ludów monarchii. W takiej sytuacji
Franciszek Karol
zrezygnował z korony na rzecz swego najstarszego syna, Franciszka Józefa (początkowo nowy monarcha miał być znany jako Franciszek II, ale uznano, że Franciszek Józef sygnalizuje rozpoczęcie nowego rozdziału).
2 grudnia
1848
, w przypadkową, acz nieszczęśliwą rocznicę koronacji cesarskiej
Napoleona I
, w pałacu biskupim w
Ołomuńcu
osiemnastoletni Franciszek Józef I został proklamowany Cesarzem Austrii.
1848-1852. W dobie Wiosny Ludów
Pierwszym zadaniem nowego cesarza było stłumienie wstrząsających cesarstwem rewolucji. Stopniowo udało mu się uspokoić sytuację w większości krajów cesarstwa; w marcu 1849 roku rozwiązał obradujący w
Kromieryżu
sejm austriacki. Najpoważniejsze problemy wiązały się z sytuacją na Węgrzech, gdzie trwało
powstanie
. Franciszek Józef był zmuszony prosić o pomoc cara Rosji,
Mikołaja I
. Na Węgry wkroczyła armia rosyjska pod dowództwem feldmarszałka
Iwana Paskiewicza
. Stłumienie do jesieni 1849 roku tego ruchu pozwoliło mu umocnić swoją władzę. Wydany w 1851 roku Patent sylwestrowy cofał ustępstwa konstytucyjne z okresu
Wiosny Ludów
i kierował Austrię z powrotem na tory absolutyzmu.
1852-1867. Dwie pierwsze dekady
Witraż
w kościele w Kutnej Horze, upamiętniający wizytę cesarza
18 lutego
1853
roku dokonano w
Wiedniu
zamachu na cesarza. Zamachowcem był Węgier Janos Libenyi. Na pamiątkę ocalenia życia monarchy postawiono kościół wotywny.
Poszukiwania żony dla Cesarza, w które zaangażowana była głównie matka Franciszka Józefa,
Zofia
, zakończyły się powodzeniem latem 1853 roku. Jego małżonką miała zostać
Helena
, księżniczka bawarska z rodu
Wittelsbach
. Jednak wydarzenia potoczyły się inaczej. Młody cesarz zakochał się z wzajemnością w jej rodzonej siostrze
Elżbiecie
znanej również jako Sissi. Zaowocowało to małżeństwem. Dość bliskie pokrewieństwo (Zofia również pochodziła z tego rodu) nie stanowiło w tym okresie przeszkody. Ślub odbył się
24 kwietnia
1854
roku w wiedeńskim kościele Augustianów. Z małżeństwa miał czwórkę dzieci: arcyksięcia
Rudolfa
oraz
Zofię
,
Gizelę
i
Marię Walerię
.
W
1854
roku, w czasie
wojny krymskiej
Austria pośrednio wystąpiła przeciw
Rosji
. Był to poważny błąd polityczny. Okupacja Mołdawii i Wołoszczyzny nie przyniosła – oprócz ogromnych wydatków – żadnych skutków dla cesarstwa, a stosunki Franciszka Józefa z nowym władcą Rosji,
Aleksandrem II
, zamiast przyjacielskich były co najmniej chłodne. Zimą demonstrując przynależność Lombardii i Wenecji do cesarstwa odbył wraz z żoną podróż po tych krajach.
W 1859 roku Franciszek Józef mianował Polaka
Agenora Gołuchowskiego
ministrem spraw wewnętrznych. Zaplanował on reformę cesarstwa w duchu daleko idącego federalizmu. Zasady te zawierał tzw.
dyplom październikowy
. W 1861 roku jednak pod wpływem opinii konserwatywnych kół wydany zostaje tzw.
patent lutowy
, który, pozostawiając co prawda sejmy poszczególnych krajów, znacznie ograniczał ich kompetencje.
Równocześnie postępuje upadek przewodniej roli Austrii w
Związku Niemieckim
. Obrady zwołanego po raz ostatni przez cesarza Austrii sejmu ukazały niechęć Prus do polityki cesarza. Król Prus
Wilhelm I Hohenzollern
nie przyjechał na sejm, a
Otto von Bismarck
dążył do usunięcia Austrii ze Związku. W wyniku działań wojennych z Francją i Piemontem w 1866 roku Austria utraciła Wenecję na rzecz
Włoch
, przegrała również wojnę z Prusami o pozycję hegemona w Związku Niemieckim, który został rozwiązany. Klęska ta uświadomiła Franciszkowi Józefowi konieczność bardzo radykalnych zmian dla ratowania monarchii.
1867-1889. Władca monarchii konstytucyjnej
Franciszek Józef, aby ratować państwo Habsburgów, zmuszony został do porozumienia się z Węgrami. W
1867
powstały dualistyczne
Austro-Węgry
, a
8 czerwca
1867
cesarz został koronowany koroną
świętego Stefana
na "Apostolskiego Króla Węgier", uznając tym samym równość Węgier wobec Cesarstwa Austrii. Na mocy ugody Austria i Węgry miały osobne parlamenty i rządy jednak wspólne były trzy ministerstwa: spraw zagranicznych, wojny i finansów (to ostatnie opłacało koszty dwóch pierwszych). Wobec
wojny francusko-pruskiej
Franciszek Józef zajął neutralne stanowisko. W latach
1872
-
1873
doszło do zbliżenia z Rzeszą i Rosją, co znalazło swój wyraz w
Sojuszu Trzech Cesarzy
. Podczas
kongresu berlińskiego
Austria uzyskała zgodę na
okupację Bośni i Hercegowiny
, co może być przykładem na niezdecydowaną politykę cesarza – zamiast z całą siłą poprzeć ruchy południowosłowiańskie, bądź wystąpić razem z Turcją przeciw Rosji Franciszek Józef zadowala się okupacją biednego obszaru, pogłębiając niechęć żywioną do Austrii ze strony ludności południowosłowiańskiej. Efektem wzrostu zagrożenia ze strony Rosji na
Bałkanach
było zawarcie sojuszu wojskowego z Niemcami (
1879
), do którego trzy lata później przystąpiły Włochy. Uformowało się w ten sposób
Trójprzymierze
, jeden z dwóch wielkich bloków militarnych w Europie.
We wrześniu 1880 roku cesarz odbył podróż do Galicji. Został owacyjnie przyjęty przez mieszkańców oraz obiecał pomóc w restauracji
Zamku Królewskiego na Wawelu
. Szokiem dla cesarza było morderstwo jego żony
Elżbiety Bawarskiej
(1898) oraz domniemane samobójstwo Rudolfa w
Mayerlingu
. Następcą tronu został brat cesarza, arcyksiążę
Karol Ludwik
. Z kolei po śmierci Karola następcą tronu został jego syn, arcyksiążę
Franciszek Ferdynand
. W sierpniu jako najstarszy i najczcigodniejszy monarcha świata chrześcijańskiego zgłosił po raz ostatni w historii
veto
(tzw.
ekskluzywę
) w czasie
konklawe
. W imieniu cesarza veto do wyboru kardynała
Rampolli
zgłosił kardynał
Jan Puzyna
, biskup krakowski.
1889-1916. Ostatnie lata
Pomnik Franciszka Józefa w Wiedniu
W czerwcu 1908 roku obchodził 60. rocznicę wstąpienia na tron, co świętowano bardzo uroczyście. Zjawiło się wtedy w Wiedniu z życzeniami wiele koronowanych głów z całej Europy, by wymienić tylko
Edwarda VII
, króla angielskiego czy wszystkich książąt niemieckich na czele z Wilhelmem II, Cesarzem Niemiec. Hołd ten znacznie umocnił prestiżowo Austro-Węgry, pogrążające się jednak coraz silniej w zależność wobec Niemiec.
Jesienią tego roku
Austro-Węgry
ogłosiły aneksję
Bośni i Hercegowiny
. Doprowadziło to do zaostrzenia sytuacji na
Bałkanach
. Kilka lat później,
28 czerwca
1914
roku w Sarajewie zabity zostaje następca tronu
Franciszek Ferdynand
.
28 lipca
Austria wypowiedziała Serbii wojnę, co w konsekwencji doprowadziło do wybuchu
I wojny światowej
.
Krypta Cesarska w Kościele Kapucynów, wiązanki ulubionych
fiołków alpejskich
na katafalku Cesarza
Franciszek Józef zdawał sobie sprawę, że wojna źle rokuje dla monarchii Habsburgów i podobno tuż przed śmiercią zamierzał zawrzeć z państwami Trójporozumienia pokój za wszelką cenę. Znane są jego słowa, że monarchia idzie na dno, ale przynajmniej z honorem. Jednym z ostatnich dokumentów, jakie podpisał, był
akt 5 listopada
, powołujący samodzielne państwo polskie pod patronatem Niemiec i Austro-Węgier.
Zmarł
21 listopada
1916
w pałacu Schönbrunn. Pochowany został w Krypcie Cesarskiej pod
Kościołem Kapucynów
, między swoją żoną a synem.
Ocena panowania
Jego panowanie przyniosło Austrii prawie pół wieku pokoju, ale uzależniło ją politycznie od Niemiec.
O poważaniu, jakim cieszył się w społeczeństwie Franciszek Józef I świadczy to, że przed 50-leciem panowania cesarz poprosił swoich poddanych, aby w ramach prezentu wysłali mu pocztówki z widokami swoich rodzinnych miejscowości.
2 grudnia
1898
otrzymał około 10 mln kartek pocztowych[1].
Najbardziej widocznym pomnikiem cesarza jest wygląd Wiednia – stolica monarchii została gruntownie przebudowana, stając się prawdziwą europejską metropolią.
Genealogia
Bibliografia
- Batowski Henryk, Rozpad Austro-Węgier, Kraków 1982.
- Dickinger Christian, Franciszek Józef I, Warszawa 2006.
-
Grodziski Stanisław
, Franciszek Józef I, Wrocław 1983.
- Kiste John Van der, Franciszek Józef. Prywatne życie ostatniego wielkiego cesarza Europy, Warszawa 2006.
- Kugler Georg, Franciszek Józef i Elżbieta, Łódź 2002.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Kartocha, Dopiśnica, Niedyskretka, czyli... dawna pocztówka, Gazeta Wyborcza, 2 marca 2010