Powstania tkaczy w Lyonie – głośne bunty
pracowników
zakładów
jedwabniczych
w
Lyonie
w latach
1831
i
1834
, w przededniu powstania
ruchu robotniczego
.
Geneza
W
1540
r. zapewniono Lyonowi
monopol
na handel
jedwabiem
. Przyczyniło się to do powstania w szybkim czasie wielu warsztatów
tkackich
, z czego niemało zyskało światową renomę.
W 1683 r. pracowało w Lyonie i na jego przedmieściach 2 tys. tkackich warsztatów, w 1733 r. – 7,5 tys., zatrudniających 58 tys. tkaczy.
System feudalny
w XVIII-wiecznej Francji był na tyle już nieudolny, że przyczynił się do ogromnego kryzysu gospodarczego. W 1788 r. 20 tys. z 58 tys. lyońskich tkaczy było bez pracy, jednak Lyon ciągle był największym ośrodkiem przemysłu jedwabniczego we Francji.
Rewolucja francuska
nie rozwiązała większości problemów gospodarczych, a nowi
kapitaliści
z początku XIX wieku nierzadko wykorzystywali strach przed
bezrobociem
do wyzysku tkaczy.
Kiedy przedsiębiorcy branży jedwabniczej odmówili uznania nowych taryf płac, ustanowionych przez komisję mieszaną przedstawicieli przedsiębiorców i robotników, 21 listopada 1831 w Lyonie wybuchł strajk protestacyjny. Lyońscy tkacze poszli za przykładem robotników
paryskich
, którzy 27 lipca 1830 r. zastrajkowali przeciw ostatnim niekorzystnym rozporządzeniom
Karola X
(tzw. ordonansom lipcowym), m.in. ograniczającym
prawa wyborcze
i likwidującym wolność prasy. Bunt w Paryżu przerodził się w
rewolucję lipcową
zwaną "Les Trois Glorieuses" ("Trzema dniami chwały"). Rewolucja lipcowa przyczyniła się nie tylko do wybuchu buntu w Lyonie, ale i do ożywienia ruchów narodowych i rewolucyjnych w Europie (m.in. do polskiego
powstania listopadowego w 1830
).
Przebieg powstań
Strajk rozpoczęty 21 listopada 1831 r. w wyniku szeregu prowokacji przerodził się w powstanie. Hasłem powstańców były słowa wyszyte na sztandarze koloru czarnego: "Żyć pracując, albo umrzeć walcząc" (Vivre en travaillant, ou mourir en combattant). Po trzydniowej walce zbrojnej wojska rządowe opuściły Lyon, a robotnicy opanowali miasto. Nie posiadając jednak samodzielnej organizacji politycznej, powstańcy nie potrafili wykorzystać swego zwycięstwa i nie przejęli władzy politycznej. Tkacze ograniczyli się do utworzenia tymczasowego sztabu, w którym dominującą rolę odgrywali
właściciele drobnych warsztatów
.
3 grudnia do miasta wkroczyły oddziały wojska, które stłumiły powstanie. W walkach ulicznych zginęło kilkuset tkaczy, a z Lyonu i jego przedmieść zesłano ponad 10 tysięcy osób.
W kwietniu 1834 r., w czasie kryzysu przemysłowego, wybuchło w Lyonie drugie powstanie, które miało już wyraźnie charakter polityczny. Bezpośrednimi przyczynami drugiego buntu tkaczy było uchwalenie niekorzystnej dla robotników ustawy o
związkach zawodowych
oraz represje wobec organizatorów powstania z 1831 r. Powstańcy z 1834 r. domagali się
reform demokratycznych
w całym kraju, widząc w tym szansę na polepszenie ich warunków życia i pracy. Główne walki toczyły się na lyońskim przedmieściu
Croix-Rousse
(będącym dziś jedną z dzielnic miasta). Tkacze walczyli pod czerwonym sztandarem i hasłem: "Republika albo śmierć". Drugie powstanie również zostało stłumione z całą bezwzględnością. Wojsko wyposażone w artylerię niszczyło domy i atakowało ludność cywilną nie zaangażowaną w powstanie. Po stłumieniu buntu rząd zorganizował olbrzymi
proces sądowy
(proces monstre), który trwał prawie rok. Wielu oskarżonych skazano na wygnanie, długoletnie więzienie lub roboty przymusowe.
Skutki i znaczenie
Klęska ruchu republikańskiego na początku lat 30. XIX wieku umocniła chwilowo pozycję francuskiego rządu. Bunty tkaczy przyczyniły się jednak do powstania
samoświadomości robotników
i poczucia wspólnoty ich interesów.
Karol Marks
uważał ponadto pierwsze powstanie lyońskie za punkt zwrotny w rozwoju
walki klasowej
we Francji.
Bibliografia
- Jacques Bainville, Dzieje Francji, Warszawa 1946, s. 413.
- Gérard Corneloup, Les itinéraires du Patrimoine Mondial, , Lyon 2000, s. 56-57.
- Jean Deniau, Lyon et ses environs, Arthaud 1954, s. 15.
- Georges Duby (red.), Histoire de la France. Dynasties et révolutions de 1348 à 1852, Paris 1986, s. 426-428.
- Gaston Migeon, Les Arts du tissu, Paris 1909, s. 76-85.
Zobacz też