Niewolnictwo w Stanach Zjednoczonych zostało zapoczątkowane na kontynencie północnoamerykańskim w początkach
XVII
wieku, istniało we wszystkich koloniach angielskich aż do
amerykańskiej wojny o niepodległość
.
Delaware
już w pierwszej swojej konstytucji z
1776
roku zakazało importu i sprzedaży niewolników na terenie stanu, w
1783
roku niewolnictwo zlikwidowano w
Massachusetts
. W
Pensylwanii
dzieci niewolników miały uzyskać wolność po ukończeniu 28 roku życia, podobnie w
Connecticut
i
Rhode Island
, w
Nowym Jorku
niewolników wyzwolono w
1785
roku, a w
1786
roku w
New Jersey
. Ogólnokrajowy zakaz niewolnictwa w stanach północnych i północno-zachodnich uchwalił
Kongres
w
1787
roku.
Niewolnicy w stanach południowych
Niewolnictwo utrzymało się jednak w stanach południowych, mimo iż pod koniec
XVIII
wieku zmalała gospodarcza potrzeba niewolnictwa. Dotychczasowa gospodarka Południa opierająca się na eksporcie
tytoniu
, indygo i
ryżu
, stawała się coraz mniej opłacalna. Zaczęło brakować pracy dla niewolników a ich ceny spadały. Jednak na południu bano się skutków wyzwolenia niewolników.
W
1790
roku na 4 000 000 mieszkańców
Stanów Zjednoczonych
, Murzynów było 750 000 (ok. 20 procent ludności), a aż 90 procent z nich mieszkało na południu. W
Wirginii
,
Karoliny Południowej
i
Północnej
,
Georgii
oraz
Maryland
– na ogólną liczbę 1 793 000 mieszkańców, aż 641 600 (ok. 36 procent) to niewolnicy, a 32 000 to wolni Murzyni. W samej Wirginii niewolnicy stanowili 40 procent ludności.
Ponowne zapotrzebowanie na tanią siłę roboczą (niewolników) wzrosło po skonstruowaniu w
1793
przez
Eliego Whitneya
odziarniarki bawełny.
Rewolucja przemysłowa
w
Anglii
i nowe wynalazki, jak maszyny do tkania i przędzenia, zmniejszyły koszty produkcji i wpłynęły na rozwój przemysłu tekstylnego i wzrost zapotrzebowania na surowiec –
bawełnę
. Nowa uprawa w szybkim tempie zdominowała gospodarkę południowych stanów USA, rosła także liczba niewolników, w
1810
było ich 1 200 000, a w
1860
już blisko 4 000 000.
Ukształtowanie się dwóch modeli gospodarczych w Stanach Zjednoczonych, które dzieliły często sprzeczne interesy, było powodem kryzysów politycznych w I połowie
XIX
wieku. Południe, z dominującą gospodarką rolną nastawioną na eksportową produkcję bawełny i sprowadzające z zagranicy potrzebne jej produkty przemysłowe, dążyło do utrzymania niewolnictwa i niskich ceł, które były gwarantem zysków plantatorów. Na północy, gdzie dominował handel i przemysł, domagano się wysokich ceł ochronnych i zniesienia niewolnictwa (żywo rozwijał się ruch
abolicjonistyczny
). Konflikty między Północą a Południem groziły rozbiciem Unii i wymagały wypracowania kompromisów.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 1787
Uchwalona w
1787
w
Filadelfii
Konstytucja Stanów Zjednoczonych
przewidywała, że Kongres miał się składać z dwóch izb. W
Senacie
każdy stan miał mieć dwóch przedstawicieli, natomiast do
Izby Reprezentantów
miano wybierać posłów proporcjonalnie do liczby ludności.
Powstał problem, jak niewolnicy mają być traktowani. Południe chciało wliczyć niewolników do podstawy, według której obliczano liczbę mandatów poselskich dla poszczególnych stanów, ale nie liczyć ich, gdy rozdzielano na stany przypadające na nie podatki bezpośrednie, na to nie mogła się zgodzić Północ.
Kompromis
, jaki wypracowano, przewidywał, że liczba posłów i całość sum podatków bezpośrednich będzie podzielona między poszczególne stany proporcjonalnie „w stosunku do ich mieszkańców, która to liczba będzie ustalona w ten sposób, iż do liczby wszystkich ludzi wolnych (…) doda się trzy piąte wszystkich innych ludzi” (tj. niewolników). Konstytucja nakładała także obowiązek wydawania zbiegłych niewolników, a Kongres nie miał prawa zakazać handlu niewolnikami przed rokiem
1808
.
W
1803
roku Stany Zjednoczone zakupiły od
Francji
tereny leżące na zachód od rzeki
Missisipi
. Na tych terenach powstały nowe stany, których konstytucje sankcjonowały niewolnictwo,
Luizjana
(przyjęta do
Unii
w
1812
roku),
Missisipi
(
1817
),
Alabama
(
1819
) potem
Floryda
,
Teksas
,
Arkansas
,
Tennessee
,
Kentucky
i
Missouri
. Ekspansja niewolnictwa następowała pomimo uchwalenia przez Kongres w
1807
roku zakazu przywozu niewolników od
1 stycznia
1808
. Mimo iż ustawa z marca
1819
upoważniała prezydenta do wykorzystania okrętów do kontroli czy amerykańskie statki prowadzą handel niewolnikami, a ustawa z maja
1820
uznawała handel niewolnikami za
akt piractwa
, nie zdołano zatrzymać przemytu niewolników do Stanów Zjednoczonych. Rosło także znaczenie wciąż legalnego rynku wewnętrznego, Wirginia zyskała miano stanu zajmującego się hodowlą niewolników.
Kompromis Missouri z 1820
Stany Zjednoczone w 1820. Missouri przyjęte do Unii jako stan niewolniczy i Maine, wydzielone jako stan wolny. W terytoriach położonych na południe od równoleżnika 36° 30’ (Terytorium Arkansas) dopuszczono niewolnictwo. Pozostałe terytoria były wolne
Jednym z problemów, przed którym stały Stany Zjednoczone w początkach
XIX wieku
, było dopuszczenie niewolnictwa w nowo przyjmowanych do Unii stanach. Ekspansja jednego z dwóch rodzajów gospodarki oznaczała, poprzez przewagę w Kongresie oraz w kolegium elektorskim wybierającym prezydenta, możliwość realizacji własnych interesów w polityce rządu federalnego. Konflikt między Północą a Południem zaostrzył się w roku
1819
. Po przyłączeniu do Unii Alabamy na dwadzieścia dwa stany jedenaście było stanami niewolniczymi, a jedenaście wolnymi od niewolnictwa. Gdy w
1819
roku o przyłączenie do Unii zwróciło się Missouri, powstał problem czy przyjąć ten stan jako niewolniczy, jak żądało tego Południe, czy wolny od niewolnictwa, za czym opowiadała się Północ. Kompromis uchwalony przez Kongres
3 marca
1820
roku przewidywał, że stan Missouri zostanie przyłączony jako stan niewolniczy, ale dla równowagi podniesiono do rangi stanu terytorium na północnym wschodzie
Massachusetts
–
Maine
. W ten sposób na dwadzieścia cztery stany połowa miała charakter niewolniczy, a w drugiej połowie obowiązywał zakaz niewolnictwa. Umowna granica pomiędzy jednymi i drugimi przebiegała wzdłuż
Linii Masona-Dixona
oraz rzeki Ohio.
Kompromis Missouri przewidywał także zakaz niewolnictwa na części terytoriów zachodnich leżącej na północ od 36° 30’ szerokości geograficznej północnej.
Kompromis 1850 roku
Problem niewolnictwa powrócił w
1849
roku w związku z przyjęciem do Unii
Kalifornii
. Kalifornia we wniosku o przyjęcie do Unii chciała, aby na jej terenie obowiązywał zakaz niewolnictwa. Dotąd istniała równowaga między stanami wolnymi a niewolniczymi (po piętnaście stanów), przyjęcie
Kalifornii
naruszałoby równowagę. W Senacie ścierały się cztery poglądy. Niektórzy żądali wydłużenia aż do
Pacyfiku
ustalonej w Kompromisie Missouri granicy niewolnictwa. Inna propozycja przewidywała wprowadzenie zakazu niewolnictwa na wszystkich terytoriach leżących na zachodzie i niemających praw samodzielnych stanów. Część senatorów uważała, że Kongres w ogóle nie ma prawa zakazywać niewolnictwa. Ostatnie stanowisko przewidywało, że to mieszkańcy każdego terytorium powinni rozstrzygać o charakterze swojego terytorium. Aby uchronić Unię przed secesją i wojną senatorowie, pod przewodnictwem Henry’ego Claya i Daniela Webstera, zaproponowali rozwiązanie kompromisowe. Tzw. „Kompromis 1850 roku” zakładał przyjęcie
Kalifornii
do Unii jako stanu, w którym obowiązywał zakaz niewolnictwa, ale na terenach
Nowego Meksyku
i
Utah
sami osadnicy mieli zdecydować o charakterze przyszłych stanów. Zadecydowano, że w stołecznym okręgu Kolumbia niewolnictwo będzie dozwolone, ale handel niewolnikami zabroniony. Równolegle przyjęto także ustawę nakazującą surowe karanie osób, które udzielają pomocy zbiegłym niewolnikom.
Ustawa Kansas-Nebraska z 1854
Ponownie konflikt wybuchł podczas przyjmowania do Unii stanu
Nebraski
. Ustawa Kansas-Nebraska z maja
1854
odwoływała kompromis Missouri z
1820
, uznając, że jest sprzeczny z zasadą wprowadzoną w ustawie z
1850
roku o nieinterwencji Kongresu w sprawy niewolnictwa w poszczególnych stanach i terytoriach. Wszystkie sprawy dotyczące niewolnictwa winny być rozpatrywane przez właściwe sądy lokalne oraz Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych. Z obszaru Nebraski wydzielono jego południową część i przyjęto do Unii jako wolny stan
Kansas
.
Sprawa Dreda Scotta z 1857
Sprawą, która wywołała kontrowersje i niezadowolenie na północy, był wyrok w marcu
1857
, w którym Sąd Najwyższy odrzucił pozew Murzyna –
Dreda Scotta
. Wystąpił on do sądu o uznanie go za wolnego, ponieważ mieszkając wraz ze swoim panem na północy, w wolnym stanie, przestał być niewolnikiem. W uzasadnieniu Sąd uznał, iż nawet Kongres nie ma prawa znieść niewolnictwa (kompromis Missouri z 1820 roku Sąd Najwyższy uznał za niezgodny z V poprawką do konstytucji). Konstytucja zabrania pozbawiania osób ich własności, a jednym z rodzajów własności, która podlega ochronie konstytucyjnej, jest własność niewolników. Sąd uznał, że Murzynom nie przysługuje obywatelstwo Stanów Zjednoczonych, a więc nie mogą oni występować przed sądem federalnym.
Wojna secesyjna
Możliwość zniesienia niewolnictwa zarysowała się po secesji Południa i rozpoczęciu
wojny
w
1861
. Południe zdecydowało się na wojnę dla ochrony południowych instytucji, z których jedną z ważniejszych było niewolnictwo.
W lipcu
1862
Północ wydała akt o konfiskacie – niewolnicy, którzy wstąpią do wojsk Unii oraz będący własnością rebeliantów, gdy staną się jeńcami wojennymi, otrzymują wolność na zawsze.
22 września
1862
Abraham Lincoln
ogłosił proklamację emancypacyjną (obowiązującą od
1 stycznia
1863
), oznaczała ona przyznanie wolności niewolnikom na obszarze podległym
Konfederatom
. Proklamację tę Lincoln wydał jako głównodowodzący armią i flotą, dlatego kwestionowano jej ważność. Dopiero uchwalona w
1865
XIII poprawka do konstytucji
stwierdzała, że „niewolnictwo (…) nie będzie istniało w obrębie Stanów Zjednoczonych ani żadnym miejscu podległym ich jurysdykcji.” Zniesienie niewolnictwa, mimo iż było momentem przełomowym w historii Stanów Zjednoczonych, nie rozwiązało problemu ludności czarnej w Ameryce. Rasizm i wprowadzenie segregacji rasowej ciążyło na stosunkach wewnętrznych przez następne sto lat.
Zobacz też
Bibliografia
- Bartnicki Andrzej, Michałek Krzysztof, Rusinowa Izabella, Encyklopedia historii Stanów Zjednoczonych Ameryki. Dzieje polityczne (od Deklaracji Niepodległości do współczesności), Warszawa
1992
.
- Beard Charles A., Beard Mary R., Rozwój cywilizacji amerykańskiej, t. 1, Warszawa
1961
.
- Berlin Ira, Pokolenia w niewoli. Historia niewolnictwa w Ameryce Połnocnej, wyd.
PIW
2010
.
- Brodzki Stanisław, Czarny problem USA, str, 215, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa
1968
.
- Dzwonkowski Włodzimierz, Stany Zjednoczone w XIX wieku, Łódź
1948
.
- Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki, pod red. Andrzeja Bartnickiego, Donalda T. Critchlowa, t. 3 1848 – 1917, pod red. Waltera Nuganta, Haliny Parafianowicz, Warszawa
1995
.
- Katz Henryk, Z dziejów ludu murzyńskiego w USA, Wiedza Powszechna
1952
.
- Konstytucja Stanów Zjednoczonych, (w:) Paweł Zaremba, Historia Stanów Zjednoczonych, Warszawa
1992
.
- Korusiewicz Leon, Przyczyny wojny secesyjnej w Ameryce, wyd.
PWN
1967
/
1983
- Laboulay Edward, Historya Stanów Zjednoczonych. [tomy: 1-4], Wydawnictwo Michała Glucksberga
1876
-
1878
.
- Osiatyński Wiktor, Ewolucja amerykańskiej myśli społecznej i politycznej, Warszawa
1983
.
- Osiatyński Wiktor, Korzenie „Korzeni”. Dzieje Murzynów w Stanach Zjednoczonych, Warszawa
1981
.
- Pastusiak Longin, Prezydenci. Stany Zjednoczone od Jerzego Waszyngtona do Ronalda Reagana, cz. 1, Warszawa
1987
.
- Rozbicki Michał J., Narodziny narodu. Historia Stanów Zjednoczonych do 1861 roku, Warszawa
1991
.
- Rusinowa Izabella, Tom czy Sam. Z dziejów Murzynów w Ameryce Północnej, Warszawa
1983
.
- Sterling Dorothy, Wolni na zawsze, Warszawa
1966
.
- Szyszkowski Wacław, Walka o prawa obywatelskie ludności murzyńskiej w Stanach Zjednoczonych, Toruń, TNT
1966
.