Pretorianie
PretorianiePretorianie (
łac.
praetoriani, Praetoriae Cohortes) – kohorty pretoriańskie. Nazwa oddziałów pochodzi od słowa „praetorium”, oznaczającego namiot dowódcy w obozie [1]. W czasach republiki
kohorta
pretorianów, po raz pierwszy została powołana przez Scypiona Afrykańskiego i stanowiła ochronę dowódcy armii rzymskiej[2] . Swoją straż przyboczną mieli również namiestnicy
prowincji
. Cesarz
August
powołał pretorianów jako stałą formację. W epoce julijsko-klaudyjskiej, pretorianie często uczestniczyli w kampaniach wojennych towarzysząc cesarzowi[3]. Pretorianie początkowo stacjonowali w Italii a Tyberiusz sprowadził do Rzymu wszystkie 9 kohort pretorianów [4] Pretorianami dowodził
prefekt pretorianów
(później dwóch prefektów). Wielokrotnie sami decydowali o wyborze cesarza. Jednak znacznie częściej o wyborze cesarza decydowały legiony z prowincji. Od poł. III w. o wyborze cesarza decydowały wojska iliryjskie, W. Górczyk pisze:"Wojska iliryjskie w tym okresie są nazywane wszechpotężnymi. O wszechpotędze tej wybitnie świadczy kryzys w 275 r., kiedy zamordowano Aureliana i chociaż wojska iliryjskie zgodziły się, aby senat wybrał następcę, to senatorzy bali się dokonać takiego wyboru przez pół roku. Ostatecznie wybrali 75-letniego Tacyta, który i tak został zamordowany rok później a jego miejsce zajął Probus, Iliryjczyk z Sirmium, dowódca jazdy w czasach Aureliana."[5]. Wokół tej formacji narosło wiele legend, m.in., że w
193
r. wystawili nawet cesarski tytuł na sprzedaż, który kupił
Didiusz Julianus
. Prawda wygląda jednak tak, że to nie pretorianie wystawili tytuł na sprzedaż, ale Didiusz Julianus zaproponował pretorianom żołd 5200 denarów, zaś jego konkurent, Flawiusz Suplicjan zaoferował im tylko 5000, co nie zmienia faktu, że cesarzem nie został żaden z nich, a
Septymiusz Sewer
, którego poparły legiony z Panonii i znad Renu[6]. Tacyt uważa, że rok 68/69 wyjawił tajemnice panowania („arcanum imperia”), a mianowicie, że cesarzem zostaje się nie w Rzymie a na prowincji, faktycznie o wyborze cesarza realnie przesądzały legiony z prowincji, a nie pretorianie[7] Po klęsce zadanej przez
Konstantyna
Maksencjuszowi
w
312
r. ich koszary w Rzymie zostały zburzone, a pretorianie zostali wcieleni do różnych legionów. Dane liczboweMapa Rzymu. Castra praetoria w prawym górnym rogu Pretorianie stali się gwardią cesarską, którą dowodził
prefekt pretorianów
(później dwóch, a nawet trzech prefektów). Początkowy stan osobowy wynosił 9000 żołnierzy podzielonych na 9 oddziałów –
kohort
(cohortes praetoriae). 1 kohorta pretorska składała się z 480 pieszych i 120 jezdnych. Pretorianie stacjonowali w północno-wschodniej części Rzymu, w silnie ufortyfikowanym
castra praetoria
. Z założenia była to formacja elitarna, na samej górze drabiny wojskowej, a służba w nich była zaszczytem, zarezerwowanym głównie dla mieszkańców samego Rzymu. Stworzono szereg zachęt: - warunek przynależności: pretorianem mógł zostać tylko mieszkaniec Italii, pierwszeństwo miał mieszkaniec samego Rzymu. Do gwardii wcielano głównie mieszkańców
Etrurii
,
Umbrii
,
Lacjum
i starych kolonii rzymskich.
- roczne pobory 3 razy wyższe niż zwykłego żołnierza
- czas służby – 16 lat (w legionach lat 25)
- wysoka odprawa dla weteranów
Kalendarium wydarzeń- 31 n.e. – prefekt pretorianów Lucjusz Eliusz
Sejan
został stracony (wraz z pewną liczbą senatorów) po tym jak udowodniono mu spisek na życie cesarza
Tyberiusza
. Sejan był najbardziej zaufanym człowiekiem cesarza, w roku 31 piastował nawet godność konsula, najwyższe stanowisko administracyjne w państwie. Sejan zmierzał ostrożnie do zagarnięcia tronu dla siebie. Jemu przypisuje się zamachy na członków rodziny cesarza i jego syna.
- 41 n.e. – oficer gwardii własnoręcznie zabił
Kaligulę
, a członkowie spisku wśród pretorianów obwołują cesarzem
Klaudiusza
z rodu Neronów. Znaczący jest fakt, że udało im się osadzić cesarza pomimo sprzeciwu senatu. To pokazuje pozycję pretorianów w Rzymie.
- 54 n.e. – Agrippina, żona cesarza Klaudiusza w zmowie z prefektem pretorianów Sekstusem Afraniuszem Burrusem otruła cesarza, a gwardia obwołała jej syna cesarzem
Neronem
. Do swojej śmierci w 62 r. n.e. Burrus (przy współudziale
Seneki
) rządził cesarstwem w imieniu małoletniego cesarza.
- 62 n.e. – nowym dowódca pretorianów został
Ofoniusz Tygellinus
. W 68 n.e. Pretorianie podnoszą bunt przeciw Neronowi (który popełnia samobójstwo)
- 68 n.e. – Nowy cesarz Serwiusz
Galba
, zdobywa przychylność gwardii obietnicą wysokich nagród. Niewypełnienie obietnicy przypłacił życiem.
- 69 n.e. – Pretorianie obwołali cesarzem Salwiusza
Othona
. Panujący w Rzymie po jego samobójstwie cesarz
Witeliusz
panował około 8 miesięcy. Był to okres totalnej samowolki wojska i pretorianów w Rzymie, istna orgia napaści, gwałtów i grabieży. Załamany cesarz publicznie zrzekł się władzy, ale i tak został zamordowany.
- ok. roku 71 ne –
Wespazjan
reformując armię powierza dowództwo floty pretorianom w randze prefektów (praefecti classis praetoriae Misenensis et Ravennas).
- cesarz
Domicjan
niezwykle ważne zadania powierzał pretorianom: wojną z Dakami kierował prefekt pretorianów Cornelius Fuscus. Domicjan został zamordowany przez pretorianów podczas spisku w 96 roku.
- cesarz
Hadrian
zreorganizował gwardię. Od tej pory liczyła 10 kohort. Prefekt pretorianów otrzymał władzę sądowniczą na terenie całej Italii, teoretycznie w zastępstwie cesarza, do którego można się było odwołać od wyroku.
- za cesarza
Kommodusa
państwem praktycznie rządzili prefekci Tigidus Perennis, M. Aurelius Cleander. Kolejny prefekt Q. Aemilius Laetus odegrał niepoślednią rolę w zabójstwie cesarza w 192 n.e.
- 193 n.e. Kolejny cesarz
Pertynaks
obejmując tron obiecał pretorianom dary- donativa w wysokości 12 000 sesterców na głowę. Uzbierał połowę potrzebnej sumy. Cierpliwość pretorianów wyczerpała się. Zamordowali cesarza, a tron wystawili na przetarg. Wygrał go
Didiusz Juliusz
obiecując sumę 25 000 sesterców na głowę. Z wyborem Pretorian nie zgodzili się inni ważni dowódcy wojskowi w imperium. Pretorianie zostali napiętnowani mianem "morderców Petrinaksa". Gwardia została otoczona i rozbrojona. Puszczono ich wolno zakazując zbliżania się do Rzymu na odległość bliższą niż 100 mil.
- Nowy cesarz
Septymiusz Sewer
utworzył nową gwardię – spośród zasłużonych żołnierzy legionowych. Od tej pory przyjęcie do gwardii stało się nagrodą za służbę w legionach. Wg. niektórych historyków rozpoczęło to "barbaryzację" gwardii.
- Zasadniczo nie zmieniło to zasad zmiany rządów.
Karakala
został zamordowany a nowym cesarzem obrano Pretorianina Marka Opeliusza
Makrina
.
- Nowy cesarz cieszył się rządami przez rok po czym został usunięty. Nowy cesarz
Heliogabal
218-222 po czterech latach również został zamordowany przez Pretorianów.
- Za kolejnego cesarza
Aleksandra Sewera
rola Pretorianów wzrosła jeszcze bardziej. Prefektów pretorianów obdarzono godnością senatorską, a posiedzeniom Senatu nawet przewodniczyli jako zastępcy cesarza. W 223 prefekt Pretorianów Domitius Ulpianus zginął podczas wewnętrznych walk w łonie formacji. Aleksander powiększył liczbę pretorianów czterokrotnie, a naboru dokonywano wśród wszystkich legionów stacjonujących na
limesie
.
- 243 n.e. – Prefekt
Filip I Arab
morduje cesarza
Gordiana
i sam zostaje cesarzem.
- cesarz
Dioklecjan
rozpoczął rozdzielanie władzy cywilnej od wojskowej. Podzielił imperium na 13 diecezji, każda diecezja miała swojego cywilnego namiestnika i wojskowego Vicarii praetories, czyli zastępcę prefekta pretorianów. Rozdzielenie administracji od wojska oznaczało w praktyce zmniejszenie roli wojskowych. Dioklecjan zmniejszył liczebność Pretorianów i pozbawił części przywilejów.
- Dzieła dokończył
Konstantyn Wielki
, który podczas wielkiej reformy armii rozwiązał formację Pretorianów.
Przypisy- ↑ Wojciech Górczyk, Praefecti Praetorio - znaczenie i rola polityczna w Cesarstwie Rzymskim (cz. I)
[1]
- ↑ Bingham Sandra Jean, The praetorian guard in the political and social life of Julio-Claudian Rome, Ottawa 1999.; Wojciech Górczyk, Praefecti Praetorio - znaczenie i rola polityczna w Cesarstwie Rzymskim (cz. I)
[2]
- ↑ Wojciech Górczyk, Praefecti Praetorio - znaczenie i rola polityczna w Cesarstwie Rzymskim (cz. I)
[3]
- ↑ I. Łuć, Oddziały pretorianów w starożytnym Rzymie, Lublin 2004; Wojciech Górczyk, Praefecti Praetorio - znaczenie i rola polityczna w Cesarstwie Rzymskim (cz. I)
[4]
- ↑ W. Górczyk,Praefecti Pretorio - znaczenie i rola polityczna w Cesarstwie Rzymskim (cz. II)
[5]
- ↑ Kasjusz Dion Kokcejan, Historia rzymska, przeł. i oprac. Władysław Madyda, Wrocław 1967, W. Górczyk,Praefecti Pretorio - znaczenie i rola polityczna w Cesarstwie Rzymskim (cz. II)
[6]
- ↑ Tacyt, Dzieła, oprac. Seweryn Hammer i Tadeusz Zawadzki, Warszawa 2003; Jaczynowska Maria, Rzym, w: Historia Starożytna, red. Marii Jaczynowskiej, Pułtusk 1999 oraz Jaczynowska Maria, Studia z dziejów antycznego Rzymu, Toruń 2003
Zobacz też Bibliografia- Bingham Sandra Jean, The praetorian guard in the political and social life of Julio-Claudian Rome, Ottawa 1999.
- Campbell Brian, The Roman Army 31 BC-AD 337 - a Sourcebook, London & New York 1994.
- Wojciech Górczyk, Praefecti Praetorio - znaczenie i rola polityczna w Cesarstwie Rzymskim (cz. I)
[7]
- Maria Jaczynowska, Rzym, w: Historia Starożytna, red. Marii Jaczynowskiej, Pułtusk 1999',
- Maria Jaczynowska, Studia z dziejów antycznego Rzymu, Toruń 2003.
- Kasjusz Dion Kokcejan, Historia rzymska, przeł. i oprac. Władysław Madyda, Wrocław 1967
- I. Łuć, Oddziały pretorianów w starożytnym Rzymie, Lublin 2004.
- Tacyt, Dzieła, oprac. Seweryn Hammer i Tadeusz Zawadzki, Warszawa 2003.
Inne hasła zawierające informacje o "Pretorianie":
Gladiator (film)
...
Aemilius Papinianus
...
Diecezja (starożytność)
...
193
...
Maksymin Trak
...
Aleksander Sewer
...
Heliogabal (cesarz rzymski)
się okazało, Aleksander miał już większe poparcie ludności i wojska niż Heliogabal. Pretorianie zbuntowali się przeciwko Heliogabalowi i zabili jego oraz jego matkę. Według ...
Didiusz Julianus
...
Pertynaks
...
Marek Salwiusz Oton
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Pretorianie":
Hasło nie występuje w innych lekcjach!
|