Wielkie przebudzenie - określenie wielkich przemian duchowych w amerykańskim
protestantyzmie
w XVIII i - przede wszystkim -
XIX wieku
. Wielkie przebudzenie doprowadziło do narodzin nowej, charakterystycznej amerykańskiej odmiany protestantyzmu.
Historycznie można wyróżnić trzy fazy wielkiego przebudzenia:
Pierwsze wielkie przebudzenie
Nazywany niekiedy pierwszym wielkim przebudzeniem ruch religijny pojawił się w latach 30. i 40.
XVIII wieku
w północnoamerykańskich koloniach. Inspirowany doktryną
pietystów
objął wszystkie kościoły protestanckie w Ameryce.
W koloniach zaczęły masowo pojawiać się ruchy odnowy religijnej, kierowane przez charyzmatycznych kaznodziejów. Zwolennicy odnowy zrywali z dotychczasowym, zinstytucjonalizowanym kościołem oraz sztywnymi praktykami religijnymi, propagując typ nowej, indywidualnej duchowości. Kaznodzieje odwoływali się do emocji zgromadzonych, propagując szukanie Boga w sobie. Ruch ten odrzucał intelektualne dociekania teologiczne, opierając wiarę na wewnętrznych przeżyciach duchowych.
Pierwsze wielkie przebudzenie doprowadziło do zatarcia różnic pomiędzy amerykańskimi
kongregacjonalistami
i
prezbiterianami
, doprowadzając do zerwania ich łączności z macierzystymi europejskimi kościołami. Z wielkiego przebudzenia narodziły się
ewangelikalizm
i
metodyzm
.
Ruch wielkiego przebudzenia wywarł wielki wpływ na późniejszą
rewolucję amerykańską
. Był pierwszym ruchem, który ogarnął wszystkie kolonie i spowodował wykształcenie wspólnego typu religijności i umysłowości.
Drugie wielkie przebudzenie
Ruch nazywany drugim wielkim przebudzeniem rozpoczął się na przełomie XVIII i
XIX wieku
. Ukształtował się pod wpływem odrzucenia ideałów duchowych europejskiego
oświecenia
i gwałtownego rozwoju umysłowego w duchu
romantyzmu
. Nowe pokolenie kaznodziejów zaczęło nawoływać do poszukiwania jeszcze silniejszych indywidualnych przeżyć. Nastąpiło jeszcze silniejsze odejście od tradycyjnej formy Kościoła.
W
Stanach Zjednoczonych
zaczęły szerzyć się ruchy głoszące zbliżający się koniec świata (
millenaryzm
) i konieczność powrotu do pierwotnego chrześcijaństwa (
restoracjonizm
). Ruchy drugiego wielkiego przebudzenia charakteryzowały się również całkowitym odrzuceniem wszelkich dociekań intelektualnych i oparciem wiary jedynie o dosłownie odczytywaną
Biblię
.
Ruch drugiego wielkiego przebudzenia doprowadził do powstania licznych i bardzo zróżnicowanych wyznań, jak
adwentyzm
czy
mormoni
.
Trzecie wielkie przebudzenie
Trzecie wielkie przebudzenie narodziło się pod koniec
XIX wieku
wskutek zawodu, spowodowanego nie nadejściem końca świata wieszczonego przez kaznodziejów drugiego wielkiego przebudzenia.
Wyznania powstałe na fali trzeciego wielkiego przebudzenia nie akcentują już tak bardzo wątków
millenarystycznych
, głosząc konieczność duchowego przygotowania się na koniec świata. Wyznania te mają charakter charyzmatyczny i silnie misjonarski.
Ruchami religijnymi powstałymi w okresie trzeciego wielkiego przebudzenia są m.in.
pentakostalizm
,
Christian Science
i
Armia Zbawienia
.
W okresie trzeciego wielkiego przebudzenia narodził się również ruch
Badaczy Pisma Świętego
, który jednak pod wieloma względami zakorzeniony jest w tradycji drugiego wielkiego przebudzenia.