Medal Hozjusza, z ok. 1561
Stanisław Hozjusz herbu
Hozyusz
(ur.
5 maja
1504 w Krakowie, zm.
5 sierpnia
1579 w Capranice k.
Rzymu
) – polski
humanista
,
poeta
,
sekretarz królewski
,
sekretarz wielki koronny
, dyplomata,
biskup chełmiński
i
warmiński
,
kardynał
, teolog-polemista, jeden z czołowych przywódców polskiej i europejskiej
kontrreformacji
.
Urodził się w Krakowie w spolonizowanej rodzinie mieszczańskiej, która przybyła do Polski z Pforzheim w
Badenii
. Jego ojciec
Ulryk Hose
był zarządcą mennicy w
Wilnie
, później zaś został także horodniczym i wojskim wileńskim. Matka Anna z domu Schlacke była wdową po krakowskim kupcu Erhardzie Slakerze. Początki edukacji pobierał od prywatnych nauczycieli w Wilnie, gdzie spędził dzieciństwo. W
1519
r. chciał wstąpić do zakonu
dominikanów
, ale kategoryczny sprzeciw ojca zdezaktualizował te plany.
W lipcu 1519 wpisał się na wydział
sztuk wyzwolonych
Akademii Krakowskiej
. Studiował tam półtora roku, gdyż już w grudniu
1520
zdobył
bakalaureat
sztuk. Przez kilka lat nauczał dzieci magnackie i szlacheckie na dworze
biskupów krakowskich
Jana Konarskiego
i
Piotra Tomickiego
oraz wydawał własne drobne wiersze. Pisał głównie
elegie
i
epigramy
w których sławił czołowe osobistości Rzeczypospolitej. Jego poezję cechuje żarliwość religijna. Należał wówczas do wielbicieli
Erazma z Rotterdamu
, lecz wkrótce erazmianizm w wydaniu hozjańskim nabrał wydźwięku anty
luterańskiego
.
W latach
1530
-
1534
dzięki wsparciu biskupa Tomickiego studiował teologię i prawo na uniwersytetach w
Bolonii
i
Padwie
zdobywając doktorat obojga praw. Jednym z jego nauczycieli prawa był Hugo Buoncompagni, późniejszy
Grzegorz XIII
.
Po powrocie do kraju pracował w kancelariach biskupów krakowskich, a od
1538
jako sekretarz w kancelarii królewskiej, gdzie związał się z kanclerzem
Samuelem Maciejowskim
. Od 1543 r. sekretarz wielki; prowadził sprawy związane z
Prusami
, wzmacniając tendencje unifikacyjne wobec Prus Królewskich.
Mimo perspektyw kariery na drodze urzędniczo-politycznej obrał drogę kariery ściśle duchownej. Był posiadaczem wielu intratnych beneficjów kościelnych, takich jak kanonia krakowska
1540
, warmińska 1538 czy sandomierska
1542
, probostwa w Gołębiu i
Radłowie
oraz pomniejszych beneficjów w Wilnie,
Wiślicy
,
Wieluniu
,
Trokach
. W 1543 przyjął święcenia kapłańskie, mając już 39 lat.
W 1549 dzięki zasługom w kancelarii królewskiej został
3 lutego
1549 r. nominowany przez
Zygmunta Augusta
biskupem chełmińskim
, prowizję papieską otrzymał
12 lipca
1549 r. Zygmunt August chciał nominować Hozjusza od razu na Warmię, ale ponieważ Hozjusz nie posiadał
indygenatu pruskiego
, na skutek ostrego sprzeciwu stanów pruskich monarcha musiał ustąpić. W 1550 r. Hozjusz został także inkwizytorem dla
diecezji pomezańskiej
.
Sakrę biskupią
przyjął w Krakowie
16 marca
1550 r. w Krakowie. Na stolicy biskupiej chełmińskiej zasiadał bardzo krótko, gdyż w 1550 r. był posłem królewskim do cesarza
Karola V
i króla Czech
Ferdynanda I
, a już w 1551 r. został awansowany na
biskupstwo warmińskie
.
Szybko zyskał sławę jako katolicki teolog-polemista. Jego pisma będące owocem polemik z polskimi i niemieckimi ewangelikami odznaczały się erudycją, ciętością języka oraz kunsztowną łaciną. Hozjusz stał na gruncie ortodoksji katolickiej i bronił papiestwa. Dlatego też był przeciwnikiem liturgii w językach narodowych, posuwając się do zachwalania ignorancji ludu jako rzeczy pożytecznej, sprzyjającej pobożności ("Godzi się li laikom ...").
Historycy Kościoła i teologowie zachodni oceniają, iż Hozjusz nie był wybitnym teologiem, za to był zdolnym i pracowitym organizatorem. Wszystkie swoje działania w Polsce kierował przede wszystkim przeciwko reformacji, którą uważał za wielkie zło. O swoich oponentach nie potrafił myśleć dobrze - uważał, że protestanci są inspirowani przez diabła. Jego postawę w tym zakresie dobitnie ilustruje reakcja na wieść o masakrze w noc św. Bartłomieja. W liście do kardynała Lotaryngii napisał, że wieść o niej, a szczególnie zamordowanie admirała de Coligny, napełniła go "niewysłowioną radością" i życzył sobie powtórzenia tej masakry w Polsce. Zaś sprawców brutalnej napaści na kościół ewangelicki w Krakowie (
Tumult krakowski
) pochwalił słowami: Czego nie śmiał ani król, ani biskupi to zrobić się ośmielili studenci akademii krakowskiej, godni wiekuistej pamięci, których chwałę cały Kościół sławić będzie.
Na synodzie piotrkowskim w 1551 r. nakłonił biskupów polskich do zaprzysiężenia ułożonego przez siebie Confessio fide catholicae Christiana (Wyznanie wiary katolickiej), które ukazało się drukiem po raz pierwszy w
1553
r. i jeszcze za życia autora doczekało się 30 wydań i wielu tłumaczeń. Confessio posiadało ważne znaczenie doktrynalne, gdyż sformułowało program odnowy w Kościele katolickim. Najważniejsze jego dzieła, takie jak Dialogus de eo num calicem laicis, uxores sacerdotibus permitti, ac divina officia vulgari lingua peragi fas sit (Dilinga 1558), De expresso Dei verbo... (Dilinga 1558), Confutatio "Prolegomenon" Brentii (Kolonia 1660) cieszyły się wielką poczytnością w całej Europie i osiągały znaczne ilości wydań w zwłaszcza w Niemczech i Francji. Dzieła te zostały przetłumaczone na język polski i wydane staraniem wydawnictwa Hosianum (Olsztyn, 2000)
Prowadził polemiki z protestantami, zwłaszcza w Prusach (Toruń, Elbląg, Braniewo, Gdańsk). Uparcie zwalczał poglądy
Andrzeja Frycza Modrzewskiego
i przez interwencję Hozjusza pierwsze wydanie dzieła
De Republica emendanda
ukazało się bez dwóch najcenniejszych ksiąg. Hozjusz posunął się nawet do tego, iż zorganizował nieudany zamach na Frycza (Frycz uskarża się na to w swym dziele "O Kościele księga druga").
W
1558
r. wyjechał do Rzymu, gdzie w kurii papieskiej, a następnie jako
nuncjusz
w
Wiedniu
(
1560
-1561) zabiegał o wznowienie soboru powszechnego. Był jednym z pięciu legatów papieskich na ostatnią sesję
soboru trydenckiego
i przewodniczył obradom soborowym. Na soborze był zdecydowanym przeciwnikiem ustępstw na rzecz protestantów i bronił pozycji Stolicy Apostolskiej. W 1561 r. kreowany przez Piusa IV
kardynałem
, a w
1565
był nawet na
konklawe
jednym z liczących się kandydatów do tiary papieskiej.
W kraju bezgraniczne oddanie papiestwu naraziło go na silną krytykę szlachty i niechęć króla.
Nobilitację
uzyskał dopiero w
1562
r. Wraz z nuncjuszem
Giovannim Francesco Commendonim
dążył do zreformowania w duchu uchwał trydenckich kościoła w Polsce. W
1564
r. na sejmie w Parczewie przyczynił się do przyjęcia uchwał trydenckich przez króla i senat. Przeciwstawiał się planom prymasa
Jakuba Uchańskiego
myślącego o utworzeniu kościoła narodowego.
W diecezji warmińskiej odbył w 1565 r.
synod
diecezjalny w
Lidzbarku
, zrewidował statuty kapituły, a w latach 1565-
1572
przeprowadził wizytację generalną diecezji - pierwszą wizytację potrydencką na ziemiach polskich. W 1565 sprowadził do
Braniewa
jezuitów
, którzy zorganizowali
kolegium
i seminarium duchowne. W
1566
r. po sekularyzacji
metropolii ryskiej
wystarał się dla diecezji warmińskiej o przywilej
egzempcji
.
Jako prezes stanów pruskich odgrywał znaczącą rolę polityczną. Był zwolennikiem centralistycznej polityki
Zygmunta Augusta
, choć zraził do siebie miasta i część szlachty pruskiej. W 1566 r. stał na czele pierwszej komisji mającej opracować kodyfikację
prawa chełmińskiego
.
W latach
1569
-1579 przebywał w Rzymie. Prowadził starania o spadek po królowej
Bonie
. Był członkiem kilku dykasterii rzymskich (Kongregacji dla Spraw Niemieckich, Kongregacji Soboru), a w
1574
r. został
Wielkim Penitencjarzem
. Uzyskał w Rzymie kościół, który pod wezwaniem św. Stanisława służy jako świątynia polska w Rzymie oraz ufundował przy nim hospicjum przyjmujące pielgrzymów z Rzeczypospolitej.
Zmarł
5 sierpnia
1579 w Capranica pod Rzymem; pochowany w bazylice Najświętszej Maryi Panny na Zatybrzu.
Niedługo po śmierci rozpoczęto starania o jego beatyfikację. Formalny proces został wszczęty w
1923
r. przez diecezję chełmińską, a następnie w
1975
r. przejęty przez diecezję warmińską. Rewizja teologiczna pism Hozjusza trwa od
1978
r., a w
2006
r. w Olsztynie wznowiono jego proces beatyfikacyjny i ustanowiono trybunał na szczeblu diecezjalnym.
Kontrowersyjne poglądy Hozjusza
- Pismo św. bez autorytetu Kościoła ma rangę równą bajkom Ezopa. (O powadze Pisma św., s. 210)
- Wprawdzie Apostoł Paweł nakazał by nabożeństwa odbywały się w języku zrozumiałym dla uczestników, jednak Kościół nie jest zobowiązany tych nakazów przestrzegać, gdyż ma moc je zmieniać, stosownie do potrzeb, zaś odprawianie nabożeństw w języku zrozumiałym dla uczestników przynosi jedynie złe owoce. (Godzi li się laikom ..., s. 80-83)
- Hozjusz był przeciwnikiem tłumaczenia Biblii na język polski, gdyż według niego pożyteczniejsza jest ignorancja ludu, a nie znajomość Biblii. Uważał, że język polski nie nadaje się do przełożenia Pisma św. (Godzi li się laikom ..., s. 84-87)
- Wieść o masakrze protestantów w noc św. Bartłomieja w Paryżu sprawiła mu niewysłowioną rozkosz - szczególnie wieść o zamordowaniu
admirała
de Coligny
. (The New Schaff - Herzog Encycopedia of Religious Knowledge,vol. 5c, s. 375, Baker Book House, Grand Rapids, 1954)
- Na wieść o zburzeniu w październiku 1574 protestanckiego zboru w Krakowie przez rozjuszony tłum, napisał w liście do dostojników kościelnych: Czego nie śmiał ani król, ani biskup, to zrobić ośmielili się studenci Akademii Krakowskiej, godni wiekuistej pamięci, których chwałę cały kościół sławić będzie. (J. Tazbir, Świt ... ).
Upamiętnienie
Kardynał Stanisław Hozjusz jest patronem jednej z ulic w
Olsztynie
. Jego nazwisko nosi też
Wyższe Seminarium Duchowne Metropolii Warmińskiej Hosianum
.
Bibliografia
- Kardynał Stanisław Hozjusz (1504-1579): osoba, myśl, dzieło, czasy, znaczenie. Pod red. Stanisława Achremczyka, Jana Guzowskiego i Jacka Jezierskiego. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych. 2005
- Stanisław Hozjusz, Dzieła wybrane - tom 2: Odparcie przedłożeń Berencjusza. O uciśnionym Słowie Bożym. Przekład z łaciny: Julian Wojtkowski, Olsztyn, 2001. ISBN: 83-88125-17-6
- Stanisław Hozjusz, Dzieła wybrane: Rozmowa o tym: godzi li się laikom kielicha, księżej żon dopuścić, a w kościelech służbę bożą językiem przyrodzonym sprawować. Hosianum, Olsztyn, 2003. ISBN: 83-89093-18-9
- Janusz Tazbir, Świt i zmierzch polskiej reformacji, Wiedza Powszechna, Warszawa 1956.
Linki zewnętrzne