Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne
Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-DemokratyczneUkraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne (UNDO),
ukr.:
Українське Національно-Демократичне Об'єднання, УНДО) - ukraińska
partia polityczna
w
II RP
, istniejąca
1925
-
1939
. Powstała w wyniku zjednoczenia w
1925
Ukraińskiej Ludowej Partii Pracy
(UNTP, zał.
1919
) i
Ukraińskiej Partii Pracy Narodowej
(UPNR, zał.
1923
). Miała charakter centroprawicowy. Była największym legalnie działającym ukraińskim ugrupowaniem politycznym II Rzeczypospolitej. Działała prawie wyłącznie na terenie
Galicji
. Poprzez swych członków kierowała działalnością większości ukraińskich instytucji społecznych, kulturalnych i gospodarczych. Jej członkowie kierowali pracami Ukraińskiej Reprezentacji Parlamentarnej (w wyborach
1928
UNDO uzyskała 26 mandatów poselskich i 9 senatorskich; w wyborach roku
1935
i
1938
po 23 mandaty). Celem UNDO była budowa niepodległego, demokratycznego państwa ukraińskiego i walka o wykonywanie konstytucyjnych praw obywatelskich Ukraińców w Polsce. Do
1931
UNDO zajmowała wrogie stanowisko wobec państwa polskiego. Wobec zmiany dotychczasowej polityki
WKP(b)
na Ukrainie sowieckiej (
kolektywizacja
i
klęska głodu
, odejście od
polityki ukrainizacji
na rzecz
rusyfikacji
i mordowanie ukraińskiej inteligencji przez
OGPU
), UNDO podjęła rozmowy, uwieńczone
ugodą polsko-ukraińską w 1935
(tzw. polityka normalizacji dotycząca Galicji).
Wasyl Mudry
był w konsekwencji
wicemarszałkiem
Sejmu RP
przez dwie kadencje. Ze strony polskiej polityka porozumienia, zawartego przez
premiera
Mariana Zyndram-Kościałkowskiego
, była popierana przez wpływową część obozu piłsudczyków z
Henrykiem Józewskim
, byłym członkiem rządu
URL
, długoletnim (
1928
-
1938
)
wojewodą wołyńskim
i redakcją
Buntu Młodych
, później
Polityki
pod redakcją
Jerzego Giedroycia
(oprócz niego –
Adolf Bocheński
,
Aleksander Bocheński
,
Piotr Dunin-Borkowski
,
Ksawery Pruszyński
i in.). Ostatecznym celem ugody miało być zrealizowanie międzynarodowych zobowiązań państwa polskiego, przyjętych w roku
1923
, w chwili i jako warunek zatwierdzenia suwerenności Polski nad
Galicją Wschodnią
o stworzeniu autonomicznego statusu tego terytorium (złożonego z województw:
lwowskiego
,
tarnopolskiego
i
stanisławowskiego
) poprzez wdrożenie ustawy o samorządzie wojewódzkim tych województw z
26 września
1922
r. , nigdy nie uchylonej i nigdy nie wdrożonej w życie w II Rzeczypospolitej ( pomimo,iż jej postanowienia miały zostać zrealizowane nie później, niż w dwa lata od opublikowania w Dzienniku Ustaw RP )[1]. Rzeczpospolita w konsekwencji zostałaby przekształcona w państwo
kantonalne
[2] poprzez utworzenie w ramach państwa polskiego, kantonu galicyjskiego ze stolicą we Lwowie w ramach państwa polskiego. Polityka ugody załamała się w roku
1938
wobec zbliżenia rządzącej części obozu
sanacyjnego
(
Edward Rydz-Śmigły
,
Adam Koc
) do haseł nacjonalistycznych środowisk obozu
endecji
w Polsce. Wojewoda
wołyński
Henryk Józewski
(były wiceminister w rządzie
URL
) został zdymisjonowany, a Wojsko Polskie przeprowadziło akcję tzw. drugiej pacyfikacji (połączonej np. z masowym burzeniem cerkwi na terenach etnicznie mieszanych – wyróżnił się gen.
Gustaw Paszkiewicz
) i próbą organizacji ruchów antyukraińskich odwołujących się do anachronicznych tradycji
szlachty zagrodowej
i separatyzmów regionalnych (
Huculi
,
Bojkowie
). Uzasadniano to potrzebą konsolidacji narodowej w obliczu zaostrzającej się sytuacji międzynarodowej. W konsekwencji zradykalizowało to nastroje to kilka milionów obywateli RP narodowości ukraińskiej (minimum 4,5 mln - zgodnie ze spisem powszechnym 1931[3]) i przeciwstawiło ich państwu polskiemu i Polakom zamieszkującym tereny mieszane etniczne. Miało to znaczące (i tragiczne) konsekwencje, gdy aparatu państwa polskiego na tym obszarze miało po wrześniu
1939
zabraknąć[4]. | Tak sformułowany program integracji narodowej trąci w dużej mierze bezkompromisowym nacjonalizmem, militaryzmem i chęcią przeprowadzenia asymilacji drogą przymusu administracyjnego. Nie dostrzegano przy tym, że już w latach 1936-1938 polityka „koncesjonowania” legalnych ukraińskich organizacji przynosiła efekty całkowicie odwrotne od zamierzonych. Równocześnie stała się ona źródłem stopniowego nasilania konfliktu etnicznego, który wcale nie doprowadził do ograniczenia niepolskiego stanu posiadania. Przeciwnie, polityka narodowościowa wywołała mobilizację żywiołu ukraińskiego i dalszą polityzację statusu tej grupy narodowej. Nie mogąc zrealizować własnych aspiracji, Ukraińcy zaczęli umacniać instytucje narodowe , działające w systemie pozaprawnym. Od tej pory wszelkie zagadnienia oświatowe, gospodarcze, kulturalne a nawet zwykłe kontakty międzyludzkie nabrały charakteru rywalizacji ideowo-politycznej. Materialne faworyzowanie miejscowych Polaków dało w efekcie niewielkie rezultaty i pozbawiało ich instynktu „zdrowego współzawodnictwa”, a równocześnie wzmocniło wśród Ukraińców – także borykających się z biedą i przeludnieniem wsi – poczucie wyobcowania i frustracji. Koncepcje konsolidacyjne, zamiast doprowadzić do zwiększenia liczebności miejscowej społeczności polskiej - w jeszcze większej mierze przyniosły za sobą wzrost ukraińskich tendencji nacjonalistycznych, a co za tym idzie doprowadziły do dalszej eskalacji konfliktu narodowościowego.[5] |
Porażka polityki normalizacji, której kres ogłosił oficjalnie w grudniu
1938
roku Wasyl Mudry (ostatni przed wojną prezes UNDO), wywołała w UNDO ostre kontrowersje wewnątrzpartyjne (z dymisją prezesa partii, poprzednika Mudrego,
Dmytro Łewyckiego
włącznie) i przyczyniła się tuż przed wybuchem
II wojny światowej
do osłabienia pozycji UNDO w społeczeństwie ukraińskim w II Rzeczypospolitej na rzecz radykalnych haseł Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (
OUN
)[6]. Po
agresji sowieckiej na Polskę 17 września 1939
, w obliczu okupacji sowieckiej, UNDO formalnie rozwiązała się
21 września
1939, co zresztą nie uchroniło jej działaczy przed represjami
NKWD
. Reaktywowana na emigracji, nie odegrała znaczniejszej roli, uczestniczyła w pracach
Ukraińskiej Rady Narodowej
. Tytułami prasowymi UNDO były:
Diło
, Swoboda, Narid. Działacze UNDOGłówni działacze:
Stepan Baran
,
Wołodymyr Cełewycz
,
Mychajło Czerkawśkyj
,
Iwan Kedryn-Rudnyckyj
,
Dmytro Łewycki
,
Kost Łewycki
,
Ostap Łucki
,
Wasyl Mudry
,
Stepan Wytwycki
. Oprócz nich działali również:
Wołodymyr Baczynśkyj
,
Mychajło Wołoszyn
,
Mychajło Hałuszczynśkyj
,
Antin Horbaczewśkyj
,
Wołodymyr Zahajkewycz
,
Ołena Kysiłewśka
,
Wołodymyr Kuźmowycz
,
Stepan Kuzyk
,
Pawło Łysiak
,
Lubomyr Makaruszka
, I. Nimczyk,
Julijan Pawłykowśkyj
, Zinowij Pełenśkyj,
Mykoła Tworydło
, W. Terszakowec,
Kornyło Trojan
,
Ołeksa Jaworśkyj
. Bibliografia- Ryszard Tomczyk, Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne 1925-1939, Książnica Pomorska, Szczecin 2006,
-
Ryszard Torzecki
, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Wydawnictwo Literackie,
Kraków
1989
,
- Robert Potocki, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej,
Lublin
2003
,
Przypisy- ↑ W dniu
26 września
1922
r. Sejm RP przyjął w intencji uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia mocarstw nigdy nie uchyloną i nigdy nie wprowadzoną w życie ustawę o "zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego" - w praktyce swych rozstrzygnięć ustalającą dla obszaru Galicji Wschodniej status analogiczny do
autonomicznego województwa śląskiego
(np. odrębna kuria polska i ukraińska każdego sejmiku wojewódzkiego o uprawnieniach analogicznych do
Sejmu Śląskiego
, powołanie w ciągu dwóch lat uniwersytetu ukraińskiego, język ukraiński jako równorzędny urzędowy w województwach, zakaz prowadzenia państwowej kolonizacji ziemskiej). (Dziennik Ustaw RP nr 90/ 1922 , poz.829 za :Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty 1912-1924 pod redakcją Kazimierza W. Kumanieckiego , Warszawa-Kraków 1924, s. 628-631)
15 marca
1923
r.
Rada Ambasadorów
ostatecznie uznała suwerenność Polski w Galicji wschodniej , przy zastrzeżeniu wprowadzenia przez Polskę statusu autonomicznego dla tego terytorium, czego surogat stanowiła ustawa z września 1922, stwierdzająca już w samym tytule szczególny charakter terytorium Galicji Wschodniej w ramach państwa polskiego. (" Wobec tego iż uznane zostało przez Polskę, że co się tyczy wschodniej części Galicji , warunki etnograficzne czynią koniecznym ustrój autonomiczny" - oficjalny tekst polski decyzji Konferencji Ambasadorów zamieszczony w Dzienniku Ustaw RP nr 49 poz 333 z 1923 r. z dn. 20 kwietnia 1923 r.) , Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty 1912-1924 pod redakcją Kazimierza W. Kumanieckiego , Warszawa-Kraków 1924, s. 676 ("Considerant qu'il est reconnu par la Pologne, qu'en ce qui concerne la partie orientale de la Galicie, les conditions ethnographiques necessitent un regime d'autonomie"- tekst francuski).
- ↑ na wzór Belgii – z istniejącymi w jej składzie kantonami: walońskim i flamandzkim i kantonem
Bruksela
- ↑
Mały Rocznik Statystyczny
1938, s.23, tabela 14 : Ludność według języka ojczystego w 1931
- ↑
Robert Potocki
, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Lublin 2003, wyd.
Instytut Europy Środkowo-Wschodniej
, ; rozdział 3 Od konsolidacji państwowej do homogenizacji etnicznej, w szczególności ss. 199-227
- ↑
Robert Potocki
, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Lublin 2003, wyd.
Instytut Europy Środkowo-Wschodniej
, s.215.
- ↑ "W tej sytuacji maksymalistyczna polityka państwa polskiego wobec tej grupy ludności przyczyniała się jedynie do radykalizacji postaw, gdyż dość skutecznie kompromitowała ona ukraińskie elementy konstruktywne, określając je mianem radykalizmu nacjonalistycznego. Co w końcu musiałaby uczynić ludność ukraińska, aby przestała być postrzegana jako grupa wywrotowa, skoro nawet władze II Rzeczypospolitej uważały propagowaną przez legalne stronnictwa polityczne koncepcję pracy organicznej za potencjalnie niebezpieczną dla Polski? Zamiast skanalizowania wysiłków tej mniejszości etnicznej na aspiracjach społeczno-ekonomicznych i depolityzacji konfliktu etnicznego, władze polskie niejako same przyczyniały się do stopniowej eskalacji napięcia, otwarcie faworyzując jedną grupę przeciw drugiej."
Robert Potocki
, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Lublin 2003, wyd.
Instytut Europy Środkowo-Wschodniej
, ,s. 187. "Władze państwowe(…) w drugiej połowie dekady notorycznie myliły ukraiński nacjonalizm z aspiracjami narodowymi tej społeczności. W 1935 roku zbyt łatwo zmarnowano szansę pozyskania dla polskiej państwowości przynajmniej części Ukraińców, w zamian za pewne prawa społeczno-ekonomiczne. W tej sytuacji zamiast zachęcać skutecznie zraziły do siebie tę grupę narodową. Zamiast niwelować konflikt etniczny, niejednokrotnie potęgowały go, poprzez nadmierną represyjność i odpowiedzialność zbiorową.(…) Wojna, na którą czekano , doprowadziła do dalszego zradykalizowania znacznego odłamu ludności ukraińskiej, która pod panowaniem sowieckim poczuła, że nie ma już nic do stracenia.(…) Słabość ukraińskiego ruchu narodowego jako czynnika politycznego, klęska militarna Polski w 1939 roku oraz porozumienie dwóch największych potęg kontynentalnych przesądziły o tym,że obydwie strony konfliktu stały się swoistym zakładnikiem geopolityki. Jednak najgorsze miało jeszcze nadejść, kiedy jednoznacznie negatywna ukraińska ocena polityki narodowościowej II Rzeczypospolitej została wykorzystana przez OUN-UPA, jako argument ostatecznego rozwiązania polsko-ukraińskiego sporu etnicznego i terytorialnego.
Robert Potocki
, Polityka państwa polskiego wobec zagadnienia ukraińskiego w latach 1930-1939, Lublin 2003, wyd.
Instytut Europy Środkowo-Wschodniej
, s.227
Inne hasła zawierające informacje o "Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne":
Uniwersytet Witolda Wielkiego
...
Włosi
...
Orlęta Lwowskie
...
Ludwik XVIII
...
Narodowy socjalizm
...
Regionalizacja fizycznogeograficzna Polski
...
Adolf Hitler
...
Wielkie Księstwo Moskiewskie
...
Stepan Bandera
...
Łaska
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne":
204 Kryzys europejskiej myśli demokratycznej (plansza 14)
...
210 Przewrót majowy i sanacja (plansza 9)
...
209b Tworzenie demokracji parlamentarnej w Polsce (plansza 5)
...
|