Typowy krajobraz Wielkiej Niziny Węgierskiej
Osada pasterska na Wielkiej Nizinie Węgierskiej
Wielka Nizina Węgierska (
554-555
;
węg.
Alföld lub Nagyalföld,
słow.
Veľká dunajská kotlina,
niem.
Große Ungarische Tiefebene) - jedna z trzech jednostek podziału geograficznego
Kotliny Panońskiej
, zajmująca jej część na wschód od doliny
Dunaju
.
Wielka Nizina Węgierska ma około 100 tys. km² powierzchni, z czego około 50 tys. km² przypada na
Węgry
(połowa powierzchni tego kraju), a reszta - na pograniczne z Węgrami tereny
Słowacji
(
Nizina Wschodniosłowacka
),
Ukrainy
(
Nizina Zakarpacka
),
Rumunii
,
Serbii
i
Chorwacji
-
Slawonii
. Łańcuch
Karpat
tworzy północną (
Średniogórze Północnowęgierskie
) i wschodnią granicę Niziny, na południu tworzą ją
Góry Dynarskie
, na zachodzie granica z wysoczyznami
Kraju Zadunajskiego
biegnie na zachód od Dunaju i na północ od
Drawy
. Z obszarów po zachodniej stronie Dunaju do Wielkiej Niziny Węgierskiej zalicza się równinę
Mezőföld
i Nizinę Drawską.
Wielka Nizina Węgierska stanowi ogromną równinę, opadającą z północy na południe, od (przeciętnie) 120 m n.p.m. do 80 m n.p.m. Nie znaczy to, że jest to kraina zupełnie płaska - różnice wysokości względnej wynoszą kilkadziesiąt metrów. Do wyżej położonych regionów zaliczają się
Międzyrzecze Dunaju i Cisy
oraz wysoczyzna
Nyírség
(wzgórze
Hoportyó
- 183 m n.p.m.). Na południu, między Drawą i Dunajem a
Sawą
, leżą izolowane pasma
panońskich gór wyspowych
, sięgające ponad 1000 m n.p.m.
Podobnie jak cała Kotlina Panońska, Nizina jest pochodzenia aluwialnego. Jej obecna rzeźba została ukształtowana przez przecinające ją wielkie rzeki: Dunaj, Cisę, Drawę i Sawę. Rzeki te mają charakter nizinny, płyną powoli, meandrując, w szerokich (20-30 km) dolinach. Korytom rzek towarzyszą
starorzecza
i mokradła, które dawniej zajmowały ogromne obszary. Jeziora Niziny mają charakter stepowy - są niewielkie, płytkie, zasolone i wysychają podczas susz. Największe jest
Jezioro Białe
(węg. Fehér tö) koło
Segedyna
.
Klimat Wielkiej Niziny Węgierskiej jest
umiarkowany
,
kontynentalny
. Wschodnia część Niziny otrzymuje małą ilość opadów, co powoduje susze.
Gleby
Wielkiej Niziny Węgierskiej są na ogół bardzo urodzajne. W dolinach Cisy i Dunaju są to gleby powstałe z osadów rzecznych, w miejscach wyżej położonych są to stepowe
czarnoziemy
. Sporą część Niziny zajmują eoliczne
piaski
i
lessy
. Mało urodzajne są natomiast zasolone, alkaliczne gleby zwane szik, które wytworzyły się w miejscach otrzymujących najmniej opadów.
Pierwotną formacją roślinną wielkiej Niziny Węgierskiej był
step
, a w dolinach rzek - podmokłe lasy łęgowe. W wyniku działalności człowieka formacje te jednak prawie całkowicie zanikły. Dawne stepy położone na glebach urodzajnych stanowią obecnie grunty rolne. Ostatnie relikty roślinności stepowej stanowią obszary o glebach zbyt mocno zasolonych bądź zbyt suche, by obrócić je w grunty orne. Są one wykorzystywane jako pastwiska (węg.
puszta
), jednak wskutek unowocześniania gospodarki rolnej ich powierzchnia systematycznie maleje. W XIX wieku były charakterystycznym elementem krajobrazu Węgier, słynącym z hodowli bydła i koni. W drugiej połowie XX wieku zajmowały już tylko około 12% powierzchni Niziny. Kilka takich obszarów jest obecnie chronionych jako parki narodowe:
Hortobágy
koło
Debreczyna
, Kiskunsagi koło
Kecskemét
, Körös-Maros, Szatmar-Beregi i Pusztaszer.
Poza rozrzuconymi, niewielkimi złożami
ropy naftowej
i
gazu ziemnego
Wielka Nizina Węgierska jest pozbawiona bogactw mineralnych. Mimo, a może właśnie przez forsowaną w czasach komunistycznych
industrializacji
, przemysł nie rozwija się tu zbyt intensywnie. Wielka Nizina Węgierska jest natomiast w całości użytkowana
rolniczo
. Rolnictwo Niziny jest towarowe, wysoko rozwinięte i różnorodne. Uprawia się praktycznie wszystkie rośliny uprawne rosnące w klimacie umiarkowanym -
zboża
(
kukurydzę
,
pszenicę
,
jęczmień
,
ryżu
,
ziemniaki
, warzywa (słynna węgierska
papryka
), owoce,
rośliny pastewne
, rośliny techniczne -
buraki cukrowe
i
tytoń
. Na gorszych gruntach prowadzi się wielkotowarową pastwiskową hodowlę krów, świń, owiec i koni.
Wielka Nizina Węgierska jest gęsto zaludniona. Nie wykształcił się na niej jeden centralny ośrodek. Największymi miastami są
Budapeszt
na północy i
Belgrad
na południu. Poza nimi większymi miastami Niziny są
Segedyn
,
Kecskemét
,
Békéscsaba
,
Szolnok
,
Debreczyn
i
Nyíregyháza
w części węgierskiej,
Oradea
,
Arad
i
Timişoara
w części rumuńskiej,
Subotica
i
Nowy Sad
w części serbskiej oraz
Osijek
w części chorwackiej. Miasta są powiązane gęstą siecią dróg i linii kolejowych. Przez południową część Niziny biegną odcinki europejskich korytarzy komunikacyjnych z Budapesztu do Belgradu i z
Zagrzebia
do Belgradu.
Regionalizacja fizycznogeograficzna
Podział Wielkiej Niziny Węgierskiej na mniejsze jednostki geograficzne jest zdeterminowany głównie przez rzeki i ich wytwory, przy pewnym wpływie czynników antropogenicznych. Jednostki te mają charakter nizinnych dolin rzecznych albo równin. Tradycyjnie geografia węgierska dzieli Nizinę na:
-
międzyrzecze Dunaju i Cisy
(węg. Duna Tisza köze):
- dolina Dunaju,
- właściwe międzyrzecze Cisy i Dunaju,
- dolina Cisy,
-
Kraj Zacisański
(Tiszántul):
-
Równina Szatmarsko-Berehowska
,
- niziny
Bodrogköz
i
Rétköz
,
- wysoczyzna
Nyírség
,
- step
Hortobágy
,
- równina Hajduság,
- równina
Wielka Kumania
(Nagykunság),
- moczary Wielki i Mały Sárrét (Nagy-Sárrét i Kis-Sárrét),
-
międzyrzecze Kereszu i Maruszy
(dolny Tiszántul, węg. Maros Körös köze),
- dolina
Sawy
(Posawie),
- dolina
Drawy
(Podrawie),
- Równina Wojwodiny.
Regionalizacja fizycznogeograficzna tego obszaru według UKD jest następująca:
Źródła
-
Józef Szaflarski
Rumunia, w:
Antoni Wrzosek
(red.) Geografia Powszechna. Tom III. Europa (bez ZSRR), PWN Warszawa 1965
-
Józef Szaflarski
Węgry, w:
Antoni Wrzosek
(red.) Geografia Powszechna. Tom III. Europa (bez ZSRR), PWN Warszawa 1965
- Márton Pécsi, Béla Sárfalvi Węgry, PWN 1971
- Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Czechosłowacja. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983
- Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Rumunia. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1983/84
- Krystyna Jawecka, Teresa Zakrzewska (red.) Mapa przeglądowa Europy. Jugosławia. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1984/85
- Krystyna Jawecka (red.) Mapa przeglądowa Europy. Węgry. Skala 1:1 000 000, PPWK Warszawa-Wrocław 1985
-
Przemysław Burchard
Węgry, PW "Wiedza Powszechna", Warszawa 1988,
- Jerzy Midzio Krajobrazy węgierskie, WSiP, Warszawa 1988,
- Wiesława Rusin Węgry, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2005,