Tomaszów Mazowiecki
Tomaszów MazowieckiWidok z mostu kolejowego w Tomaszowie na zakola Pilicy Tomaszów Mazowiecki (do 1926 Tomaszów[1])–
miasto i gmina
w
województwie łódzkim
, w
powiecie tomaszowskim
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa piotrkowskiego
. Szóste co do wielkości, a
czwarte co do ludności
miasto w województwie łódzkim. Tomaszów Mazowiecki leży w
Dolinie Białobrzeskiej
, nad
Pilicą
,
Wolbórką
,
Czarną
i
Piasecznicą
, w pobliżu
Zalewu Sulejowskiego
, na skraju Puszczy Spalskiej. Wg danych
GUS
z
31 grudnia
2009
, miasto posiadało 65 586 mieszkańców (34 963 kobiety i 30 623 mężczyzn) [2]. Miasto położone jest w dwóch regionach historyczno-kulturowych, bowiem dzielnice po lewej stronie Pilicy to
Mazowsze
natomiast po prawej stronie rzeki to
Małopolska
. Duży ośrodek przemysłu włókienniczego, ceramicznego, maszynowego, odzieżowego, metalowego, skórzanego oraz usług. Struktura powierzchniWedług danych z roku 2002[3] Tomaszów Mazowiecki ma obszar 48,3 km², w tym: - użytki rolne: 45%
- użytki leśne: 13%
Miasto stanowi 4,03% powierzchni powiatu. Podział na dzielnice i osiedla HistoriaRozwój Tomaszowa Mazowieckiego wiąże się z rewolucją przemysłową XIX w. Został on założony przez hrabiego
Antoniego Ostrowskiego
, który nazwał osadę na cześć swojego ojca
Tomasza
. Zalążkiem przyszłego miasta były powstałe w 1788 r. piece hutnicze w nadpilickich lasach. Intensywny rozwój miasta nastąpił w latach 1822–1823, kiedy to
hrabia Ostrowski
postawił na włókiennictwo. W 1824 r. Tomaszów otrzymał prawa osady fabryczno-handlowej, a 6 lipca 1830 Tomaszów uzyskał
prawa miejskie
. Miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków przemysłu włókienniczego w Łódzkim Okręgu Przemysłowym. Odzyskanie niepodległości w 1918 r. stało się początkiem okresu odbudowy przemysłu. Dwanaście tysięcy pracujących robotników, 126 większych i mniejszych fabryk, trzy fabryki dywanów dające 70% produkcji krajowej, rozwinięty przemysł włókienniczy, chemiczny oraz drzewny i metalowy, 45 tys. mieszkańców – składają się na obraz Tomaszowa Mazowieckiego w przededniu
II wojny światowej
[]. Podczas
wojny obronnej
6 września 1939 w rejonie miasta rozegrała się
bitwa pod Tomaszowem Mazowieckim
. W czasie
II wojny światowej
w połowie 1940 roku m.in. do Tomaszowa (za pośrednictwem obozu przesiedleńczego w
Radogoszczy
) trafiały transporty osób wysiedlonych z
Kraju Warty
. W tym okresie na terenie Tomaszowa stacjonował już pododdział
Organizacji Todt
, który budował duże
schrony
obok wsi
Konewka
i
Jeleń
. W czasie wojny na terenie miasta znajdował się
węgierski
lazaret
. Tomaszów został zajęty przez
Armię Czerwoną
18 stycznia 1945. W okresie powojennym miasto zaczęło się intensywnie rozbudowywać, powstały nowe wielorodzinne osiedla mieszkaniowe oraz osiedla budownictwa jednorodzinnego. Wybudowano kilka nowych zakładów przemysłowych a wiele zmodernizowano. Głowy miasta (burmistrzowie, komisarze, naczelnicy, prezydenci)[4]: Imię i nazwisko | Stanowisko | Okres | Okres Królestwa Polskiego: | | |
Antoni Wroński
| burmistrz miasta | 1830-1840 |
Gedeon Goedel
| burmistrz | 1840-1847 |
Józef Szlifirski
| burmistrz | 1847-1852 |
Antoni Ciesielski
| burmistrz | 1852-1859 | Józef Lenartowski | burmistrz | 1859-1870 | B. Kryżanowski | burmistrz rosyjski | 1870-1879 | A. Nomerowski | burmistrz rosyjski | 1879-1900 | B. Martyniuk | burmistrz rosyjski | 1900- ?? | I. Jakowlew | burmistrz rosyjski | ?? -1914 | I Wojna Światowa: | | | | 4 burmistrzów okupacyjnych | 1914-1918 | Okres II RP: | | |
Stanisław Gruszczyński
| prezydent miasta | 29.03.1919-16.07.1921 | Karol Lechowicz | prezydent miasta | 16.07.1921-27.08.1927 | Wacław Smulski | prezydent miasta | 9.03.1928-12.07.1933 | Eustachy Rychlicki | komisarz rządowy | 12.07.1933-30.03.1935 |
Antoni Rączaszek
| prezydent miasta | 30.03.1935-1939 | II Wojna Światowa: | | | | 3 niemieckich burmistrzów | 1939-1945 | Okres PRL: | | | Czesław Lasota | prezydent tymczasowy | 18.01.1945-10.07.1945 | Antoni Mazurek | prezydent | 10.07.1945-05.06.1950 | Antoni Mazurek | przewodniczący MRN | 05.06.1950-12.04.1952 | Bronisław Marszałek | | 12.04.1952-28.12.1956 | J. Stańczyk | | 28.12.1956-2.02.1958 | Kazimierz Piotrowski | | 2.02.1958-10.11.1959 | Józef Kiełkowicz | | 10.11.1959-27.02.1963 | Henryk Przybyłowicz | | 27.02.1963-26.05.1971 |
Eugeniusz Muszyński
| przewodniczący MRN | 26.05.1971-29.11.1972 | Józef Lawerski | | 29.11.1972-09.12.1973 | Czesław Tesz | naczelnik miasta | 09.12.1973-01.06.1975 | Czesław Tesz | prezydent miasta | 01.06.1975 | Okres III RP: | | |
Cezary Krawczyk
| prezydent miasta | | Stefan Gołaszewski | prezydent miasta | |
Jerzy Adamski
| prezydent miasta | 1998-2001 |
Mirosław Kukliński
| prezydent miasta | 2002-2006 |
Rafał Zagozdon
| prezydent miasta | 27.11.2006 do dziś |
ZabytkiZabytkami miasta są[5]: - kościół
ewangelicko-augsburski
Zbawiciela – ul. św. Antoniego 39 – zbudowany w latach 1897–1902 w stylu neogotyckim, wewnątrz znajduje się obraz autorstwa
Wojciecha Gersona
z 1900 r. pt. "Spotkanie Zmartwychwstałego Chrystusa z Marią Magdaleną" oraz zabytkowe organy.
- Klasycystyczny kościół ewangelicko-augsburski Świętej Trójcy – pl. Kościuszki 21 – wybudowany na zlecenie hr.
Antoniego Ostrowskiego
w latach 1823–1829.
- Dawne jatki – ul. Rzeźnicza – budowla w stylu klasycystycznym, do lat 70. XX wieku pełniły funkcję handlową. W latach '70 adaptowano je na potrzeby kultury lokalizując w nich "Galerię pod Arkadami" (obecnie "Galeria Arkady").
- Pałac Ostrowskich – ul. POW 11/15 – Zbudowany w 1812 roku według projektu Lessla w stylu klasycystycznym. Pierwotnie był to budynek parterowy. Z trzypiętrowej wieży założyciel Tomaszowa obserwował swoje dobra. W późniejszym czasie dobudowano piętro. W części parterowej urządzono kaplicę i oranżerię. Pozostałe pomieszczenia były przeznaczone do celów mieszkalnych. Na początku lat 20. obok pałacu zostały zbudowane zabudowania folwarczne, dom dla oficjalistów (obecnie WKU) i stajnia. Generalne remonty przechodził w latach 1898, 1929, 1969. Obecnie mieści się tu Muzeum im.
Antoniego hr. Ostrowskiego
.
- Kościół św. Antoniego Padewskiego – przy ulicy św. Antoniego – zbudowany w latach 1862–1864 z zachowaniem stylu klasycystycznego, rozbudowany w latach 1888–1891 i 1948.
-
Ratusz
miejski – ul. POW 10/16 – zaprojektowany przez Aleksandra Ranieckiego. W 1925 r. ówczesny prezydent Polski
Stanisław Wojciechowski
dokonał poświęcenia kamienia węgielnego pod budowę ratusza, uroczyste otwarcie gmachu odbyło się 26.06.1927 r.
- Gmach Banku Polskiego – ul. I. Mościckiego. 31/33 – wybudowany w latach 1923–1924, budowla wzniesiona w stylu akademickiego klasycyzmu z polskimi formami architektury pałacowej, wnętrze zostało ozdobione bogatą sztukaterią. Obecnie mieści się tu bank Pekao SA.
- Elektyczny pałacyk Pieschów – ul. Barlickiego 32 – Zbudowany w 1895 r. przez Moritza Piescha, właściciela mechanicznej farbiarni i wykończalni, jednej z pierwszych i największych fabryk włókienniczych Tomaszowa. W latach 30. bryła obiektu uległa pewnym przeobrażeniom: rozbudowano II piętro zmieniając elewację północno i południowo-wschodnią.
- Fabrykancka kamienica – ul. I. Mościckiego 4 – Zbudowana na początku lat 20. XX wieku przez Bolesława vel Borucha Szepsa – współwłaściciela Starzyckiej Manufaktury Dywanów. Obecnie siedziba Urzędu Gminy Tomaszów Maz.
- Pałacyk dra Jana Rodego – ul. Św. Antoniego 42 – Nosi cechy architektury stanowiącej połączenie neoklasycyzmu i elektyzmu. Zbudowany przez wybitnego społecznika i lekarza, założyciela tomaszowskiego szpitala – dra
Jana Serafina Rodego
. Obecnie mieści się tu Urząd Stanu Cywilnego.
- Kościół modrzewiowy pw.
św. Marcina biskupa
– ul. Gminna (
Białobrzegi
) – Pochodzi z XVII w. przebudowany ok. 1746 r.
- Dawny dwór – ul. Radomska – Pochodzi z połowy XIX wieku. Obecnie własność Gminnej Spółdzielni.
- Fabrykancka willa – ul. Konstytucji 3 Maja 48 – Zbudowana w stylu eklektycznym ok. 1900 r. dla kierownictwa Fabryki Sukna H. Landsberg. Obecnie siedziba Rejonowego Urzędu Pracy.
- Kamienica fabrykancka rodziny
Knothe
– plac Kościuszki 17 – Obecny eklektyczny wystrój elewacji otrzymała w 1896 roku w wyniku przebudowy domu zbudowanego w latach 20. ubiegłego wieku. Obecnie siedziba Sądu Rejonowego.
- Klasycystyczna kamienica – pl. Kościuszki 18 – Zbudowana w połowie XIX wieku. Od 1882 r. własność Karola Jana Bartke – właściciela Fabryki Sukien i Kortów (dawnej "Batavii"). Obecnie siedziba Sądu Rejonowego.
-
Batavia
– ul. Warszawska – Najstarszy budynek fabryczny w mieście, obecnie Tomaszowska Fabryka Filców Technicznych.
- Jeden z pierwszych obiektów fabryki włókienniczej Moritza Piescha – ul. Barlickiego – Fabryka uruchomiona została w 1874 roku przy ówczesnej ulicy św. Tekli. Obiekt zbudowany w stylu eklektycznym z przeznaczeniem no oddział wykończenia tkanin i mieszkania dla kadry fabrycznej. Obecnie pełni funkcje produkcyjno-administracyjne w Zakładach Tkanin Wełnianych "Mazowia" SA.
- Komin i budynek zakładowej kotłowni – ul. Barlickiego – Wybudowane w 1872 roku w fabryce Moritza Piescha. Obecnie własność ZTW "Mazovia" SA.
- Eklektyczna willa – ul. Barlickiego – Zbudowana przez Jakuba Halperna – właściciela fabryki wyrobów sukiennych. Obecnie własność ZTW "Mazovia" SA.
- Budynek dawnej wozowni – ul. Barlickiego – Należała do fabryki Moritza Piescha. Zbudowana w 1911 r. w stylu eklektycznym z elementami secesji. Obecnie użytkowana przez dział transportu ZTW "Mazovia" SA.
- Budynek zakładowej stolarni – ul. Barlickiego – Zbudowana w 1911 roku przez spadkobierców Moritza Piescha. Elewacja eklektyczna z elementami secesji. Obecnie mieści się tu zakładowa stolarnia ZTW "Mazovia" SA.
- Fabryczna portiernia – ul. Konstytucji 3 Maja 46 – Zbudowana w końcu lat 90. XIX wieku z przeznaczeniem na budynek socjalny fabryki sukna H. Landsberg. Obecnie użytkowana przez ZTW "Mazovia" SA.
- Willa Bornsteinów – ul. Warszawska – Zbudowana w połowie XIX wieku przez Zusmana Bornsteina – właściciela Starzyckiej Fabryki Wyrobów Sukiennych. Wielokrotnie przebudowywana.
- Fabrykancka willa – ul. Spalska 120 – Zbudowana na przełomie XIX i XX wieku przez Roberta Kleindiensta – właściciela fabryki włókienniczej "Wilanów".
- Fabrykancka willa – ul. Warszawska 10 – Zbudowana na początku XX wieku przez Dawida Bornsteina – właściciela Tomaszowskiej fabryki Wyrobów Sukiennych.
Edukacja- Szkoły podstawowe
- Szkoła Podst. nr 1 im.
Aleksandra Kamińskiego
- Szkoła Podst. nr 6
- Szkoła Podst. nr 7
- Szkoła Podst. nr 10
- Szkoła Podst. nr 11
- Szkoła Podst. nr 12 im. Jana Pawła II
- Szkoła Podst. nr 13
- Szkoła Podst. nr 14
- Szkoła Podst. w Wiadernie (dawniej nr 15)
- Gimnazja
- Szkoły Ponadgimnazjalne
- Szkoły artystyczne
- Państwowa Szkoła Muzyczna I i II Stopnia im.prof.Tadeusza Wrońskiego
- Wyższe uczelnie
TransportZnaczący węzeł drogowy i kolejowy. W mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie: Linie kolejowe łączą Tomaszów Mazowiecki bezpośrednio z wieloma miastami (połączenia bezpośrednie): Komunikacja międzymiastowa i miejska
Osoby związane z Tomaszowem Mazowieckim Ludzie urodzeni w Tomaszowie MazowieckimLista osób urodzonych w Tomaszowie Mazowieckim, które mają biogram na stronach Wikipedii -
Karol Benni
- polski lekarz-laryngolog, działacz społeczny i kulturalny, krzewiciel nauki, sztuki i rzemiosła
-
Lidia Ciołkosz
– działaczka socjalistyczna i niepodległościowa, publicystka, historyczka, żona
Adama Ciołkosza
-
Anzelm Iwanik
– profesor matematyki
- Heidi Knake-Werner - niemiecka działaczka polityczna, senator, członkini Bundestagu
-
Izabela Kuna
– polska aktorka teatralna, filmowa
-
Marcin Kuźba
– piłkarz, napastnik
-
Oskar Lange
– polski ekonomista, polityk, działacz socjalistyczny
-
Jacek Nawrocki
– polski siatkarz, trener
Skry Bełchatów
-
Tomasz Olbratowski
- dziennikarz radia RMF FM
-
Cezary Pazura
– polski
aktor
filmowy, kabaretowy i telewizyjny,
komik
,
piosenkarz
-
Radosław Pazura
– polski
aktor
, młodszy brat
Cezarego Pazury
-
Jaromir Radke
- polski panczenista, 2-krotny Olimpijczyk
-
Edward Skorek
– polski siatkarz, atakujący, mistrz świata i mistrz olimpijski
-
Antoni Szymanowski
– piłkarz (obrońca), reprezentant Polski, brązowy medalista mistrzostw świata, złoty i srebrny medalista olimpijski
-
Joanna Trzepiecińska
– aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, wokalistka
-
Paweł Woicki
– reprezentant Polski w siatkówce
SportW Tomaszowie istnieje kilka klubów sportowych. Najważniejsze z nich to: -
Lechia Tomaszów Mazowiecki
(
piłka nożna
, w sezonie 2010/2011 gra w
IV lidze
)
- Kawaleria Tomaszów Mazowiecki (piłka nożna, w sezonie 2010/2011 beniaminek w
A-klasy
)
- MUKS Tomaszów Mazowiecki (piłka nożna kobiet, w sezonie 2006/2007 gra w I lidze, grupie zachodniej)
- Pilica Tomaszów Mazowiecki (
kręglarstwo
,
łyżwiarstwo szybkie
)
- MUKS Wiking Tomaszów Mazowiecki (
siatkówka
, III liga seniorów i rozgrywki wszystkich kategorii młodzieżowych chłopców,
pływanie
,
kajakarstwo
)
- LKK Start Tomaszów Mazowiecki ( kolarstwo)
- MUKS Dargfil Ceramika Paradyż (dawniej Desperado) (piłka nożna, piłka siatkowa)
- UKS Victoria (piłka ręczna dziewcząt i chłopców)
- UKS Trójka (piłka nożna chłopców)
- UKS DWÓJKA (karate sportowe)
W okresie dwudziestolecia międzywojennego (1918-1939) istniało w Tomaszowie Mazowieckim 12 klubów sportowych.
-
Lechia Tomaszów Mazowiecki
- klub sportowy związany z kołami rządowymi i
BBWR
;
- Hakoah - klub założony przez fabrykantów żydowskich;
- Tomaszowianka - klub sportowy w
Starzycach
przy Starzyckiej Fabryce Wyrobów Sukiennych;
- Strzelec - klub skupiający legionistów-kombatantów;
- Sokół - klub pod patronanatem
Narodowej Partii Robotnicznej
;
- Victoria - klub mieszczaństwa niemieckiego;
- Żydowskie Towarzystwo Gimnastyczno-Sportowe (ŻTGS);
- Hapoel - klub założony przez Organizację Syjonistyczną;
- Orlę - klub związany z
Młodą Polską
;
- TUR - klub sportowy pod auspicjami
PPS
;
- Młot - klub sportowy związany z komunizującymi związkami zawodowymi;
- Jutrznia - klub sportowy pod patronatem
Bundu
.
Media lokalne- Radio
- Prasa
- Telewizja
- Portale Internetowe
- motoTomaszow.pl
- NaszTomaszow.pl
- Tomaszow.pl
Sąsiednie gminyPrzypisy Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Tomaszów Mazowiecki":
Dziady (zwyczaj)
...
Rodzimy Kościół Polski
...
Zygmunt III Waza
...
1225
...
Dożynki
...
Order Orła Białego
...
Lata 90. XX wieku
...
Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność"
...
Bolesław V Wstydliwy
...
1355
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Tomaszów Mazowiecki":
043 Odbudowa i zjednoczenie Królestwa Polskiego (plansza 8)
...
214a II Wojna Światowa. Działania zbrojne w latach 1939 - 1941 r. (plansza 5)
...
037 Społeczeństwo i gospodarka w Polsce dzielnicowej (plansza 17)
...
|