Występowanie siedlisk całorocznych i zimowisk
Samiec podgatunku Phoenicurus ochruros rufiventris, Indie
Kopciuszek zwyczajny, kopciuszek (Phoenicurus ochruros) –
gatunek
małego ptaka wędrownego z rodziny
muchołówek
.
Występowanie
Zasiedla Eurazję i północno-zachodnią Afrykę. To ptak wędrowny, częściowo wędrowny. Osiadłe są populacje z południa Europy - Półwyspu Bałkańskiego, Włoch i Hiszpanii. W basenie Morza Śródziemnego, w Afryce północnej, Na Bliskim Wschodzie i w Indiach znajdują się zimowiska północnych populacji. Zamieszkuje w zależności od podgatunku:
- W
Polsce
nieliczny (w górach liczny) ptak lęgowy na całym obszarze kraju, też w górach. Przeloty w marcu-kwietniu i wrześniu-październiku. Niektóre osobniki zimują w kraju.
Południowe populacje osiadłe, północne wędrują na zimowiska znajdujące się w południowej Europie, północnej
Afryce
, na
Bliskim Wschodzie
i w
Indiach
.
Charakterystyka
Cechy gatunku
Ptak o smukłej sylwetce, nieco mniejszy od wróbla, ale większy od pleszki. Obie płci mają podobny rozmiar i czarne nogi, podłużne skrzydła i białe lusterka. Samiec w szacie godowej łupkowoczarny, z czarną częścią twarzową, gardłem i piersią, białym lusterkiem na skrzydle i jasnoszarym przejaśnieniem na podogoniu i dolnej części brzucha. Charakterystyczny, ruchliwy, rdzawy ogon z czarnymi środkowymi sterówkach. Samiec w szacie spoczynkowej ma szary grzbiet, kark, wierzch głowy i boki, podczas gdy przód głowy, gardło i pierś pozostają czarne. Lotki drugorzędowe mają białą wstawkę. Tęczówki oczu są ciemnobrązowe. Samica i osobniki młodociane łupkowoszare z rdzawym ogonem i kuprem, jaśniejsze od samca. Kopciuszki w pierwszym roku życia są szarobrązowe i nie mają białej plamy na skrzydłach. Nie da się ich odróżnić od matki.
Łatwo odróżnić samice kopciuszka od pleszki - po bardziej ciemnym upierzeniu tej pierwszej, dłuższych skrzydłach i ogonie. Różnice pomiędzy tymi dwoma gatunkami wynikają oprócz ubarwienia też z innych wymagań środowiskowych - pleszki niechętnie opuszczają tereny zadrzewione, a kopciuszki zasiedlają budynki na których nierzadko zakładają gniazda. Stąd to one są bardziej znane wśród ludzi niż pleszki, choć niegdyś gnieździły się tylko w niedostępnych półkach skalnych i w wysokich górach. Oba gatunki wykazują to samo zachowanie i postawę.
Zachowanie
Najłatwiej obserwować go w miastach, trudniej na obszarach wiejskich, gdzie różnorodność awifauny i krajobrazu jest większa. To ptak ostrożny, ale nie kryje się przed człowiekiem. Jest ruchliwy i szybko przelatuje na krótkie odległości. Zatrzymuje się w danym miejscu na krótką chwilę i odlatuje dalej. Często potrząsa ogon. Dobrze potrafi latać.
Wymiary średnie
- długość ciała
- ok. 14–16 cm
- rozpiętość skrzydeł
- ok. 23–26 cm
Masa ciała
ok. 14–18 g
Głos
Śpiew kopciuszka nie jest zbyt głośny i rozlegać może się już przed świtem. Najbardziej charakterystycznym jego fragmentem jest trzeszcząca zwrotka, krótkie skrzeczące tony, którymi zaczynają piosenkę. Głos wabiący to "cip cip" lub "tek tek". Melodię samca słychać w pobliżu jego gniazda - "di di krrrsz".
Słychać go też w nocy w miastach pod światłami latarni. Śpiewa z dobrze widocznego wysokiego punktu w terenie, jak brzeg dachu, rynnie, anteny i komin.
Biotop
Zasięg podgatunków kopciuszka zwyczajnego
Gatunek uległ
synantropizacji
. Najchętniej zamieszkuje zabudowania, ruiny, a nawet tereny silnie zurbanizowane, pod warunkiem dostępu do otwartych terenów zielonych gdzie żeruje. Bardzo dobrze przystosował się do życia w mieście, które jest w pewnym stopniu namiastką górskich terenów pierwotnie przez kopciuszki zamieszkiwanych. Dlatego, jako jednego z niewielu małych ptaków, widuje się go nawet w centrach dużych miast, obiektach przemysłowych, na terenach budów bez większej ilości zieleni, gdzie przy sztucznym oświetleniu słychać jego śpiewy, również w nocy. W miastach najczęściej spotyka się go na dachach. Poza tym zamieszkuje otwarte łąki ze skałami i zabudowę wiejską, kamieniołomy, klify, tereny ruderalne i kamieniste, rumowiska (pierwotne siedliska kopciuszków).
Ważny dla kopciuszka jest dostęp do otwartych przestrzeni, gdzie szuka pożywienia. Unika natomiast stale podmokłych obszarów i zbyt gęstej roślinności. Żerowanie i gniazdowanie nie wymaga obecności roślinności.
Okres lęgowy
Gniazdo
Gniazdo z jajami kopciuszka
Zawsze osłonięte od góry, wysłane różnorodnym materiałem - włosiem, piórami i wełną. Pierwotnie w szczelinach skalnych, stosie kamieni lub desek, w załomach, rozpadlinach, obecnie zazwyczaj w szczelinach budynków, pod okapem dachu, we wgłębieniach kamiennego ogrodzenia, a także półotwartych
budkach lęgowych
. Zbudowane z łodyg traw, mchu, korzonków i innego materiału roślinnego. Tworzone pary są monogamiczne.
Jaja
W ciągu roku wyprowadza dwa lęgi, składając w kwietniu-czerwcu 4–6 białych, wydłużonych jaj. Czasem jaj są zabarwione na niebiesko lub pokrywają je słabo widoczne brązowawe plamki. Często wysiaduje jajo
kukułki
.
Wysiadywanie
Jaja wysiadywane są przez okres 12–17 dni przez samicę. Młode karmią oboje rodzice. Pisklęta opuszczają gniazdo po 12–16 dniach.
Pożywienie
Zjada
owady
i ich
larwy
, drobne
owoce
,
nasiona
, małe
brzuchonogi
i
dżdżownice
[3]. Jesienią zjada jagody.
Pokarmu szuka na ziemi, biegając i skacząc na jej powierzchni (również na betonie, asfalcie, blaszanym dachu). Potrafi zwinnie chwytać owady w locie. Bezkręgowce i owoce mogą zbierać z gałęzi, ścian i liści
Ochrona
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty
ścisłą ochroną gatunkową
[4].
Przypisy
- ↑
Phoenicurus ochruros
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Phoenicurus ochruros
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Anna Przybyłowicz: Atlas ptaków polskich. Poznań: Wydawnictwo Publicat, 2009, s. 38. .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną
Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
Bibliografia
- Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 217. .
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. .
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. .
Zobacz też