|
Italia Włochy |
|
|
Dewiza
: (
łacina
) Foedere et Religione Tenemur (Zgodą i Wiarą Jesteśmy Połączeni) |
Hymn
:
Marcia Reale
(Marsz Królewski) |
| Położenie Włoch |
|
Konstytucja
| konstytucja Włoch |
Język urzędowy
|
włoski
|
Język używany |
włoski
,
sardyński
,
friulski
,
niemiecki
,
oksytański
,
cygański
,
albański
,
franko-prowansalski
,
słoweński
,
ladyński
,
francuski
,
grecki
,
kataloński
,
chorwacki
,
tigrinia
,
arabski
,
somalijski
i
amharski
|
Stolica
|
Turyn
(
1861
-
1865
),
Florencja
(1865-
1871
),
Rzym
(od 1871) |
Ustrój polityczny
|
Monarchia konstytucyjna
|
Typ państwa |
monarchia konstytucyjna
|
Ostatnia
głowa państwa
|
król
(ostatni)
Humbert II Sabaudzki
|
następca tronu |
książę
Wiktor Emanuel
|
Ostatni szef rządu |
premier
(ostatni)
Alcide De Gasperi
|
Powierzchnia
• całkowita | ok. 310 120 km² |
Liczba ludności
(
1936
) • całkowita •
gęstość zaludnienia
•
narodowości
| 42 399 000 osób/km²
Włosi
, Sardowie,
Friulowie
,
Tyrolczycy
, Oksytańczycy,
Romowie
,
Albańczycy
, Frankoprowansalczycy,
Słoweńcy
,
Ladynowie
,
Francuzi
,
Grecy
,
Katalończycy
,
Chorwaci
, Karyntczycy i Karnijczycy |
Jednostka monetarna
|
lir włoski
|
Zjednoczenie | ziem włoskich pod władzą
dynastii sabaudzkiej
17 marca
1861
|
Republika | proklamowana po
referendum
w sprawie zniesienia
monarchii
12 czerwca
1946
|
Strefa czasowa
|
UTC
+1 – zima
UTC
+2 – lato |
Terytoria zależne
| kolonie:
Włoska Afryka Wschodnia
(
Etiopia
,
Somali Włoskie
i
Erytrea
),
Libia
,
Dodekanez
,
Wyspy Jońskie
protektoraty:
Albania
okupacje:
Wielka Albania
terytorium powiernicze ONZ:
Somali Włoskie
|
|
Królestwo Włoch – państwo o ustroju monarchicznym położone na
Półwyspie Apenińskim
, na południe od
Alp
i na wyspach
Sardynia
i
Sycylia
. Powstało w
1860
roku w wyniku procesu
zjednoczenia Włoch
, poprzez przyłączenie do
Królestwa Sardynii
państw Półwyspu Apenińskiego. Włochami rządziła
dynastia sabaudzka
do
1946
roku, kiedy to zniesiono tam monarchię konstytucyjną i wprowadzono republikę parlamentarną, a tym samym Królestwo Włoch przestało istnieć.
Królowie Włoch
Sąsiedzi
1860-1918
1918-1940
1940-1945
1945-1946
kolonialni
Libia (1911/1934-1943)
Włoska Afryka Wschodnia (1936-1941)
Erytrea (1890-1936)
-
Abisynia
(niepodległa do
1936
i od
1941
)
- Francja
- Wielka Brytania
- Sudan (kondominium brytyjsko-egipskie)
Somali Włoskie (1905-1936 i 1950-1960)
- Abisynia (niepodległa do
1936
i od
1941
)
- Wielka Brytania
Albania (protektorat) (1939-1943)
Podział administracyjny
Patrz:
Podział administracyjny Włoch
Polityka
do napisania
Wewnętrzna
do napisania
Sprawa żydowska
do napisania
Międzynarodowa
do napisania
Trójprzymierze (1882)
do napisania
Armia włoska
do napisania
Narodowości
do napisania
Historia
Zjednoczenie
W marcu 1860 Królestwo Sardynii odstąpiło Francji Sabaudię i Niceę a Napoleon wyraził zgodę na przyłączenie Toskanii, Modeny, Parmy i
Emilii-Romanii
do Sardynii. W kwietniu
1860
na
Sycylii
rozpoczął się ruch powstańczy, w
Genui
zaś powstał komitet złożony z emigrantów sycylijskich – przeważnie mazzinistów, który podjął inicjatywę poparcia powstania przez wyprawę zbrojną.
6 maja
na dwóch statkach wypłynął z Genui z " tysiącem czerwonych koszul "
Giuseppe Garibaldi
. Po pięciu dniach wylądował w
Marsali
na Sycylii, gdzie w imieniu
Wiktora Emanuela II
mianował się dyktatorem. Do jego oddziałów zgłaszali się ochotniczo liczni powstańcy. Do końca maja po kilku zwycięstwach Garibaldi zajął całą wyspę. Dzięki tym akcjom stał się bohaterem walki o wolność Włoch. Ustanowił tymczasowy rząd i powszechny obowiązek służby wojskowej. W połowie sierpnia już około 30 000 powstańców przebyło
Cieśninę Mesyńską
i
7 września
triumfalnie wkroczyło do Neapolu. Tymczasem od północy na czele swych wojsk zmierzał Wiktor Emanuel, który uzyskał zgodę od Napoleona na zajęcie Państwa Kościelnego,
Marche
i
Umbrii
. Garibaldi, stawiając wyżej sprawę zjednoczenia niż swój program społeczny, polegający na rozdzielnictwie ziemi chłopom oraz ograniczeniu przywilejów
arystokracji
i
kleru
, podporządkował się Wiktorowi Emanuelowi.
18 lutego
1861
Cavour przekształcił parlament Sardynii – Piemontu w ogólnowłoski.
17 marca
1861 parlament proklamował Królestwo Włoch i Wiktora Emanuela II królem Włoch oraz ogłosił tymczasową stolicą
Turyn
(od 1865
Florencja
).
Państwa składowe (Sardynia i państwa przyłączone)
Rzym stolicą królestwa
Młode państwo włoskie stanęło od razu wobec olbrzymich problemów wewnętrznych i zewnętrznych. Na południu dużym zagrożeniem był bandytyzm – do jego zwalczania używano oddziałów wojskowych, których straty były większe niż podczas wszystkich wojen Risorgimenta. Panował poważny rozłam pomiędzy rządzącymi a obywatelami, systematyczną opozycję wobec rządu stanowił kler katolicki. Ponadto młodemu państwu groziło bankructwo z powodu olbrzymiego długu (ok. 300 mln
lirów
), zaciągniętego głównie na działania wojenne przez Królestwo Sardynii – Piemontu, który przeszedł teraz na nowe zjednoczone państwo. Natomiast największym wyzwaniem dla polityków była kwestia Wenecji i Rzymu, które szczęśliwie przyłączono do państwa dzięki niezwykle skomplikowanej sytuacji międzynarodowej. W lipcu
1866
wybuchła wojna prusko-austriacka. Dzięki sojuszowi z Prusami Włosi zdobyli Wenecję w październiku
1866
. Próby zdobycia Państwa Kościelnego wraz z Rzymem rozpoczął Garibaldi w
1867
, lecz dopiero klęska Francji
pod Sedanem
z Prusami w
1870
pozwoliła Włochom zająć Rzym we wrześniu 1870. W styczniu
1871
stolica Królestwa Włoskiego została przeniesiona z Florencji do Rzymu.
Utworzenie kolonii
Podbój Erytrei 1890
Podbój Somali Włoskiego 1905
Podbój Libii – 1911-1912
W
1911
wybuchła wojna o tureckie posiadłości w Afryce północnej. Włochy oskarżyły
Imperium osmańskie
o złe traktowanie obywateli włoskich w
Trypolisie
, co stało się pretekstem do tej wojny. Wojna została zakończona
rok później
zwycięstwem Włoch, które zdobyły Tureckie terytoria w Afryce północnej. W
1934
zostały one połączone w jedną kolonię –
Libię
.
Podbój Etiopii – 1935-1936
Wielkie rozczarowanie społeczeństwa włoskiego, spowodowane niewielkimi zdobyczami terytorialnymi po zakończeniu
I wojny światowej
musiało zostać zażegnane. Zagarnięcie innych europejskich ziem nie było możliwe, więc wybór Mussoliniego padł na
Cesarstwo Abisynii
. Było to jedno z trzech niepodległych państw Afryki, obok
Liberii
i
Egiptu
.
Papież
Pius XI
błogosławił wojska faszystowskich Włoch, wyprawiające się na wojnę. Od tej pory tylko parę dni dzieliło Etiopię od utracenia niepodległości.
W roku
1935
włoska armia wkroczyła na tereny Etiopii. Włosi szybko zdobywali tereny, gdyż ich wyposażenie było znacznie lepsze niż armii abisyńskiej. Włosi dysponowali
lotnictwem
,
artylerią
i
bronią chemiczną
. Cesarz Abisynii próbował ratować kraj na różne sposoby. Jednym z nich było manifestowanie swojego niezadowolenia na forum
Ligi Narodów
. Nie przyniosło to jednak większych skutków, prócz usunięcia Włoch z tejże organizacji.
Cesarz
Hajle Sellasje
musiał szukać schronienia aż w
Wielkiej Brytanii
. Do swojego kraju powrócił dopiero w roku
1941
, podczas konfliktu pomiędzy Wielką Brytanią a Włochami. Konflikt ten wykorzystała również cała Abisynia, odzyskując swoją niepodległość. Ułatwiły to działania Brytyjczyków i partyzantów.
Podbój Albanii – 1939
Królestwo
Albanii
popadało w zależność finansową od faszystowskich Włoch.
7 kwietnia
1939
(2 dni po narodzinach następcy tronu albańskiego Leka I) wojska włoskie wkroczyły do Albanii i uczyniły ją włoskim protektoratem.
16 kwietnia
król Włoch
został ogłoszony królem Albanii, co formalnie i oficjalnie detronizowało dotychczasowego króla
Zogu I
, który musiał wraz z rodziną uciekać do
Grecji
.
1915 – udział w I wojnie światowej
Włochy były członkiem
Trójprzymierza
, lecz po wybuchu Wielkiej Wojny nie przyłączyły się do niej po stronie państw centralnych. Uznały, że ponieważ w wojnie przeciw Niemcom udział wzięła Wielka Brytania oraz że to Niemcy wypowiedziały wojnę Francji, to Włochy nie obowiązuje
casus foederis
. Rzeczywistym powodem były włoskie apetyty na niektóre prowincje austriackie – m.in.
Trydent
,
Triest
,
Rijekę
i
Dalmację
. Austriacy w zamian za przystąpienie do wojny po ich stronie byli skłonni to niewielkich ustępstw granicznych, ale to
Ententa
w tajnych rokowaniach zaproponowała więcej.
23 maja
Włosi rozpoczęli działania wojenne przeciwko Austriakom. Walki w górskich rejonach Tyrolu trwały praktycznie do końca wojny – Austriacy byli dobrze ufortyfikowani, a źle przygotowani i dowodzeni Włosi wykrwawiali się w próbach zdobycia nowych terenów. Niektóre ofensywy austriackie docierały aż do rejonów Wenecji i Treviso. Natomiast na Adriatyku flota włoska nie umiała sobie poradzić z marynarką wojenną Habsburgów.
Dopiero ogólna klęska państw centralnych i rozpad Austro-Węgier w
1918
roku sprawił, że ostatnia włoska ofensywa zdołała wreszcie, choć nie bez trudu, pokonać cesarsko-królewskie oddziały i zająć część ziem, które miały przypaść państwu włoskiemu po wojnie. Okazało się jednak, że nadzieje terytorialne Włochów zostały spełnione tylko w części.
Włochy po I wojnie światowej
Włochy wyszły z wojny w złym stanie gospodarczym, z dużym zadłużeniem, narastającymi niepokojami społecznymi, zdezorganizowanym systemem finansowym. Mimo że należały do państw zwycięskich, ich nadzieje na nabytki terytorialne nie zostały w pełni zaspokojone. Wzrastało bezrobocie, zarówno w mieście jak i na wsi. Narastało niezadowolenie ludności a propaganda komunistyczna znajdowała wielu zwolenników. Wśród Włochów narastało przekonanie o krzywdzie i chęć radykalnych zmian.
1922-1943 – dyktatura Mussoliniego
Szczególnie niezadowoloną grupę społeczną tworzyli weterani wojenni. To wśród nich najszybciej rozpowszechnił się
faszyzm
, łączący w sobie
etatyzm
, pogardę dla demokracji, terror i zasadę wodzostwa. Na czele faszystów stał
Benito Mussolini
, który uważał, że tylko silne rządy mogą wydobyć państwo z powojennego chaosu. W
1922
roku poprowadził on marsz swoich zwolenników na Rzym i przejął dyktatorską władzę w całym kraju.
1929 – traktaty laterańskie
patrz:
Traktaty laterańskie
1940-1945: udział w II wojnie światowej
Na początku
II wojny światowej
Włochy
pozostały neutralne (za zgodą
Hitlera
), ale wypowiedziały wojnę
Francji
i
Wielkiej Brytanii
w dniu
10 czerwca
1940
, kiedy klęska Francji była przesądzona.
Mussolini
wierzył, że Wielka Brytania będzie błagać o pokój – chciał mieć powód do zajęcia miejsca przy stole obrad pokojowych, ale przeliczył się. Z wyjątkiem floty, włoska armia lądowa była głównym powodem rozczarowania Mussoliniego i Hitlera, więc niemiecka pomoc była koniecznie potrzebna w
Grecji
i
Północnej Afryce
.
Po tym jak
niemiecka
armia pokonała
Polskę
,
Danię
,
Norwegię
i
Francję
, Mussolini zdecydował wykorzystać
Albanię
jako trampolinę do inwazji na
Grecję
. Włosi rozpoczęli atak
28 października
1940
, a na spotkaniu dwu
faszystowskich
dyktatorów
we
Florencji
, Mussolini zaskoczył Hitlera oznajmieniem włoskiej inwazji. Mussolini liczył na szybkie zwycięstwo, ale grecka armia szybko zatrzymała Włochów i wkrótce wkroczyła do południowej
Albanii
.
Strach Albańczyków przed rządami Greków (brak współpracy z Grekami) umożliwił utworzenie stabilnego frontu w środkowej Albanii. W obawie, że
Bałkany
staną się
piętą achillesową
w ich dominacji w
Europie
,
III Rzesza
razem z
Węgrami
i
Bułgarią
zdecydowały się zaatakować
Jugosławię
i Grecję, a miesiąc później
Państwa Osi
przyłączyły
Kosowo
do zarządzanej przez Włochy Albanii. W taki ironiczny sposób albańscy nacjonaliści byli świadkami realizacji ich snów połączenia większości terenów zamieszkanych przez Albańczyków.
Po nieudanej inwazji na
ZSRR
(
1941
-
42
–
Plan Barbarossa
) i przyłączeniu się do wojny
Stanów Zjednoczonych
(grudzień
1941
) sytuacja Państw Osi uległa pogorszeniu. W maju
1943
wojska angielsko-amerykańskie pokonały Włochów i Niemców w Północnej Afryce, a w lipcu wylądowały na
Sycylii
. Król
Wiktor Emanuel III
zareagował aresztując Mussoliniego i ustanawiając głównodowodzącego armią,
Pietra Badoglia
szefem rządu.
Nowy rząd oficjalnie kontynuował wojnę z
Aliantami
, ale rozpoczął z nimi tajne negocjacje. Hitler nie ufał nowemu premierowi i wprowadził na terytorium Włoch dużą jednostkę niemiecką pod pretekstem walk z inwazją Aliantów.
8 września
1943
rząd Badogliego ogłosił zawieszenie broni z Aliantami, ale nie wypowiedział wojny Niemcom, pozostawiając armię bez rozkazów. Premier i rodzina królewska przemieściła się do regionów kontrolowanych przez Aliantów. W zaistniałym zamieszaniu większość armii włoskiej rozproszyła się a Niemcy szybko zaczęli okupować prowincje północnych i środkowych
Włoch
(południe kontrolowali Alianci). Niemcy uwolnili Mussoliniego, który uformował faszystowską
Włoską Republikę Socjalną
na terenach kontrolowanych przez Niemców.
Podczas gdy alianckie jednostki powoli spychały niemiecki opór na północ (
Rzym
został oswobodzony czerwcu
1944
– patrz:
Bitwa pod Monte Cassino
;
Mediolan
w kwietniu
1945
), rząd wreszcie wypowiedział wojnę
III Rzeszy
.
Partyzanci
włoscy nękali siły niemieckie jeszcze zanim siły anglo-amerykańskie wypędziły je w kwietniu
1945
.
Straty terytorialne i kolonialne w wyniku II wojny światowej
Republika
2 czerwca
1946
odbyło się referendum konstytucyjne w sprawie ustroju politycznego Włoch. Republikanie wygrali niewielką przewagą głosów (54,3%).
Humbert II
(wraz z ojcem)
Wiktorem Emanuelem III
(który abdykował miesiąc wcześniej) wyemigrował do
Egiptu
. Obecnie pierwszy w linii sukcesji do tronu włoskiego jest
Wiktor Emanuel IV Sabaudzki
(syn króla Humberta II)
Zobacz też