Widok z południowego zachodu, z
ulicy Święty Marcin
. W wieży zamkowej widoczne jest wejście przeznaczone dla cesarza
Fontanna Lwów na dziedzińcu różanym
Dawne wejście główne – do czasów II wojny światowej
Fasada Zamku Cesarskiego podczas czyszczenia i renowacji
Zamek Cesarski w Poznaniu (niem. Königliches Residenzschloß) – powstał według projektu
Franza Schwechtena
, w którym wiele elementów wprowadzono na życzenie
Wilhelma II
. Cesarz osobiście ustalił szczegółowy plan swojej nowej rezydencji.
Opis
Budowę rozpoczęto w
1905
(pierwsze prace terenowe miały miejsce jeszcze w
1904
), a już pięć lat później architekt osobiście wręczył klucze cesarzowi w dniu
21 sierpnia
1910
roku podczas jego wizyty w
Poznaniu
, zwanej Posener Kaisertage (cesarz był tu jeszcze drugi raz – przy okazji oddania do użytku kaplicy zamkowej – 27 sierpnia
1913
). Na ówczesne czasy wysoki koszt budowy wyniósł 5 milionów
marek
. Jest to najmłodszy
zamek
w Europie. Pierwszym i jedynym
burgrabią
(
niem.
– Schlosshauptmann) zamku (
1906
–
1918
) był pomorski
ziemianin
hrabia
Bogdan Hutten-Czapski
.
Zamek został wzniesiony na planie nieregularnego wieloboku w stylu neoromańskim, uważanym przez cesarza za najbardziej germański i reprezentujący świetność
Świętego Cesarstwa Narodu Niemieckiego
. Nowa siedziba miała raz na zawsze potwierdzić przynależność
Wielkopolski
do
Rzeszy
. Znajdujący się w południowej części budynek główny składał się z dwóch skrzydeł – zachodniego, które było większe i mieściło pomieszczenia mieszkalne, oraz wschodniego, w którym mieściły się pomieszczenia reprezentacyjne. Na parterze zachodniej części znajdowały się pokoje marszałka dworu, ochmistrzyni oraz pozostałych członków świty cesarskiej. Pierwsze piętro zajmowały apartamenty pary cesarskiej i prywatna kaplica (zaprojektowana w stylu bizantyńskim przez Augusta Oetkena), znajdująca się w wieży. Wejście przeznaczone wyłącznie dla cesarza znajdowało się w zachodniej elewacji wieży skąd schody prowadziły bezpośrednio na pierwsze piętro. Sypialnię cesarza i cesarzowej łączył korytarz, w którym stały posągi czterech władców:
Gerona
,
Ottona I
,
Fryderyka Barbarossy
i
Władysława II Śląskiego
. Drugie piętro przeznaczone było dla następcy tronu (tzw. pokoje książęce). Większość pomieszczeń miała połączenie z
foyer
biegnącym dookoła wewnętrznego dziedzińca.
Najwspanialszym pomieszczeniem skrzydła reprezentacyjnego była Sala Tronowa nawiązującą do
bizantyjskich
bazylik
. Z trzech stron oświetlały ją wielkie okna, otoczone wspartymi na
kolumnach
arkadami
. Pomiędzy
łukami
umieszczono osiem posągów przedstawiających cesarzy niemieckich, a we wnęce środkowej arkady orientalny
tron
cesarski. Ponad nimi znajdowały się
galerie
dla gości i orkiestry. Wejście do tej części Zamku znajdowało się od strony ul. Wałowej (dzisiejszej ul. Kościuszki). Na tyłach pałacu w kierunku ul. Berlińskiej (dziś ul. Fredry) znajdował się ogród zamknięty od wschodu i północy pomieszczeniami dla służby oraz stajnią, garażami i wozownią (nazywaną też masztalarnią). Na dziedzińcu różanym po dziś dzień stoi Fontanna Lwów wzorowana na podobnej fontannie z Patio de los Leones w
Alhambrze
w
Grenadzie
. Od ulicy Św. Marcin główny budynek oddzielony był podwórzem otoczonym kutym, żelaznym płotem.
Również umiejscowienie budowli nie jest przypadkowe. Po zniesieniu
twierdzy
postanowiono przekształcić Poznań w miasto-rezydencję. Na wyrównanych wałach, na wylocie
Bramy Berlińskiej
stanowiącej główne wejście do miasta odkąd na
Jeżycach
zbudowano dworzec kolejowy postanowiono stworzyć
Dzielnicę Cesarską
. Zaprojektował ją jeden z największych wówczas urbanistów
Europy
–
Joseph Stübben
. W skład kompleksu weszły:
Po
powstaniu wielkopolskim
Zamek stał się własnością Skarbu Państwa. Uchwałą Rządu RP z
1921
oddany został do dyspozycji
Naczelnika Państwa
, a następnie
prezydenta
. Przez okres swojego istnienia mieściło się tu
Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej
, którego zadaniem było doprowadzenie do zjednoczenia Wielkopolski z pozostałymi ziemiami odrodzonego państwa. W Zamku mieściły się również niektóre zakłady
Uniwersytetu Poznańskiego
, organizacje studenckie, harcerskie oraz redakcje kilku czasopism.
W roku
1939
, niemal natychmiast po rozpoczęciu działań wojennych, zdecydowano o przebudowie dawnej rezydencji cesarskiej na siedzibę
Adolfa Hitlera
i sprawującego w jego imieniu funkcję namiestnika
Reichsgau Wartheland
,
Artura Greisera
. W wyniku tej decyzji, w podjęciu której miał udział
Albert Speer
, gruntownie zmieniono układ wnętrz i ich funkcje. Wszystkie najważniejsze pomieszczenia urządzono w totalitarnym stylu architektury III Rzeszy. W miejscu dawnej kaplicy powstał osobisty gabinet Hitlera, jak głosi plotka, z podgrzewanym elektrycznie balkonem, z którego führer miał przyjmować defilady (ostatnie badania, przeprowadzone w trakcie renowacji, nie potwierdziły istnienia takiej instalacji). Nie ma jednak żadnych dowodów na to, że Hitler kiedykolwiek był w Poznaniu. Zamek widział jedynie z fotografii. Gabinet był urządzony identycznie jak jego odpowiednik w
Kancelarii Rzeszy
w
Berlinie
(jego wystrój został niezmieniony do dziś i często pełni rolę dekoracji filmowej). Przystąpiono również do gruntownej przebudowy Sali Tronowej, która miała pełnić funkcję miejsca zgromadzeń. W południowej elewacji wybito nowe, reprezentacyjne wejście. Pod podwórzem od ul. Św. Marcin powstał schron przeciwlotniczy na 375 osób. Prowadzona przebudowa została przerwana dyrektywą Hitlera w
1943
roku, co związane było z niemieckimi niepowodzeniami na froncie wschodnim.
Po kapitulacji Cytadeli
23 lutego
1945
roku w Zamku powstał obóz przejściowy dla jeńców niemieckich, a następnie w kompleksie mieściły się koszary Ludowego Wojska Polskiego.
W okresie powojennym rozważano zburzenie budowli kojarzącej się z okresem zaborów i hitlerowskiej okupacji. Ostatecznie jednak (głównie ze względu na szczupłość środków finansowych) ograniczono się do usunięcia większości symboli nazistowskich i rozebrania uszkodzonej najwyższej kondygnacji wieży zegarowej. W
1962
roku Zamek przemianowany został na Nowy Ratusz i stał się siedzibą Miejskiej Rady Narodowej, a następnie – Pałacu Kultury. W dniu
6 czerwca
1979
Zamek Cesarski został wpisany do rejestru zabytków jako dobro kultury. Obecnym gospodarzem i administratorem budowli jest Centrum Kultury "Zamek". W sali tronowej mieści się kino pałacowe, w niektórych apartamentach funkcjonują galerie sztuki, Teatr Animacji, w piwnicach i podziemiach znajdują się puby, kluby muzyczne i restauracje. Na dziedzińcu wewnętrznym w sezonie letnim często odbywają się koncerty i projekcje filmowe. Drugie piętro do dziś pozostaje niezagospodarowane. Rozważana jest odbudowa zniszczonej części wieży.
Od
2002
Zamek jest głównym miejscem prezentacji sztuki w ramach
Międzynarodowego Triennale Rzeźby
. Na 2010 planowane są uroczyste obchody 100-lecia budowli.
Parametry techniczne
W momencie zakończenia budowy zamek opisywały następujące liczby:
- 585 pomieszczeń
- wieża o wysokości 75 m
- powierzchnia gmachu głównego – 25.127,10 m²
- powierzchnia użytkowa – 13.501,31 m²
- waga
tronu
cesarskiego (podwójnego) – 3,5 tony.
Ciekawostka
Fragmenty ostrzelanych w
1945
elementów wieży Zamku, jak również części uszkodzonych ornamentów, oglądać można w
Lapidarium UAM w Poznaniu
.
Zobacz też
Ważne budowle w okolicy:
Bibliografia
-
Włodzimierz Łęcki
, Piotr Maluśkiewicz, Poznań od A do Z, wyd. KAW, Poznań,
1986
, s.100-101,
- Praca zbiorowa, Atlas architektury Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2008, s.184-185,
-
Marcin Libicki
, Poznań – przewodnik, wyd. Gazeta Handlowa, Poznań,
1997
, s.319-322,
- Praca zbiorowa, Poznań – spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań,
2004
, s.17,
- Elżbieta Podolska, Odbudowa wieży pozostaje marzeniem, w:
Głos Wielkopolski
, nr 300/2009, s.7, ISSN 1898-3154