Ludzki dźwigacz z anatomii Greya
Dźwigacz, kręg szczytowy, kręg szyjny I (
łac.
atlas) – pierwszy
kręg
kręgosłupa
kręgowców
, począwszy od
płazów
, zestawiający się bezpośrednio z
czaszką
. Dźwigacz podtrzymuje czaszkę (nazwa wywodzi się od mitycznej postaci –
Atlasa
, który miał podtrzymywać niebo nad ziemią) oraz decyduje o jej ruchomości.
Kręg szczytowy dźwiga głowę bezpośrednio, nie ma w swej budowie trzonu oraz właściwego
wyrostka kolczystego kręgu
. U ssaków zestawia się z dwoma kłykciami potylicznymi. Zamiast trzonu występują dwa łuki, a zamiast wyrostka kolczystego kręgu – mały guzek tylny (tuberculum posterius) u człowieka, a u pozostałych ssaków guzek dogrzbietowy (tuberculum dorsale).
W relatywnie krótkim kręgu szczytowym człowieka wyróżnia się łuk przedni (arcus anterior) i łuk tylny (arcus posterior) połączone w obrębie symetrycznych części bocznych kręgu (massae laterales). Na stronie górnej części bocznych znajdują się dołki stawowe górne (foveae articulares superiores) do połączenia z
kością potyliczną
czaszki, a na stronie dolnej dołki stawowe dolne (foveae articulares inferiores) do połączenia z
kręgiem obrotowym
(axis).
U pozostałych ssaków wyróżnia się, analogicznie, łuk dobrzuszny (arcus ventralis) i łuk dogrzbietowy (arcus dorsalis) zespalające się w skrzydła kręgu szczytowego (alae atlantis) z zaznaczającym się na stronie brzusznej zagłębieniem dołu kręgu szczytowego (fossa atlantis), oraz dołki stawowe doczaszkowe (foveae articulares craniales) i doogonowe (foveae articulares caudales).
Na tylnej powierzchni łuku przedniego leży mała
powierzchnia stawowa
– dołek zębowy (fovea dentis), dla połączenia z zębem kręgu obrotowego. Na powierzchni przedniej łuku znajduje się mały guzek przedni (tuberculum anterius).
U płazów kręg szczytowy nie jest homologiczny z atlasem
owodniowców
. Jest on odmienny od pozostałych kręgów, np. u
żab
nie posiada wyrostków poprzecznych. Dźwigacz od strony czaszki posiada dwie powierzchnie stawowe (condyli occipitales). Także u owodniowców kręg ten jest inaczej wykształcony (także
obrotnik
axis) niż pozostałe. Tworzy jedną (
ptaki
,
gady
) lub dwie (
ssaki
) powierzchnie stawowe dla
kłykci potylicznych
przez co decyduje o ruchomości czaszki. W toku
ewolucji
redukcji uległ trzon kręgu, w miejsce którego wchodzi ząb obrotnika umożliwiający dodatkową ruchomość czaszki (u ssaków kiwanie "nie"). Od strony czaszki dźwigacz tworzy powierzchnie stawowe umożliwiające potakujące ruchy głowy.
Zobacz też
Bibliografia
- Kazimierz Krysiak, Henryk Kobryń, Franciszek Kobryńczuk: Anatomia zwierząt. 1, Aparat ruchowy. Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN
, 2007. (t. 1).