Przymusowi robotnicy w obozie Buchenwald -
Elie Wiesel
w drugim rzędzie, siódmy od lewej.
Konzentrationslager Buchenwald, Konzentrationslager Buchenwald/Post Weimar (KL Buchenwald, KZ Buchenwald), z początku nazywany Konzentrationslager Ettersberg -
niemiecki obóz koncentracyjny
założony w Ettersberg w pobliżu
Weimaru
(
Turyngia
,
Niemcy
). Funkcjonował od lipca
1937
roku do końca wojny.
Historia obozu
Komendantami byli:
Obóz został założony w
1937
roku. Przyjął z początku część więźniów z KL
Sachsenhausen
oraz więźniów z zamykanych właśnie obozów KL
Sachsenburg
i KL
Lichtenburg
. Z początku znaleźli się w nim głównie członkowie niemieckiego ruchu oporu,
Świadkowie Jehowy
, kryminaliści, rzadziej więźniowie homoseksualni. W
1938
roku warunki bytowe zdecydowanie się pogorszyły, rozwinął się również dotkliwy system kar dla więźniów. Wówczas również prowadzono odrębne traktowanie dla żydowskich więźniów, których odsetek szybko wzrastał i stał się jedną z głównych kategorii więźniów. Umieralność była wysoka, latem
1940
roku zostaje otwarte pierwsze krematorium w obozie.
Ofiary eksperymentów pseudonaukowych
Na więźniach prowadzono badania naukowe i pseudonaukowe, na potrzeby firmy Behring z Marburga i berlińskiego Instytutu Robert Koch. Więźniowie pracowali również w komandach fabrycznych, m.in. na potrzeby spółek Gustloff z
Weimaru
oraz Fritz-Sauckel produkujących sprzęt zbrojeniowy. W 1943 roku zostały utworzone wielkie podobozy przy fabryce Erla-Maschinenwerk GmbH w Lipsku, w fabryce samolotów Junkers w Schönebeck i fabryce Rautal w Wernigerode. W tych fabrykach pracowało również wielu Polaków przysyłanych m.in. z
Auschwitz
i z
Majdanka
. W
1945
roku Buchenwaldowi podlega prawie setka podobozów.
W sierpniu
1943
w pobliżu powstał duży obóz koncentracyjny
Dora
, z początku - jako podobóz - zasilany również więźniami Buchenwaldu. W październiku
1944
Dora stała się autonomicznym obozem. Od sierpnia
1944
roku kierownictwu
SS
Buchenwaldu zostały przypisane również podobozy KL
Ravensbrück
.
Wraz z awansem na Zachód Armii Czerwonej w
1945
roku przez Buchenwald przeszła duża ilość więźniów z zamykanych obozów ze wschodu. Przybywali oni
Marszami Śmierci
.
Obóz został w dużej części ewakuowany przez Niemców tuż przed nadejściem wojsk alianckich, a wyzwolony
11 kwietnia
1945
roku przez amerykańską 3. Armię, przy minimalnym oporze ze strony nazistów. Tuż przed przybyciem Amerykanów w obozie wybuchło powstanie więźniów, zorganizowane przez licząca kilkuset ludzi organizacje (posiadali kilkadziesiąt sztuk broni palnej - był to jedyny taki przypadek w obozach hitlerowskich), którzy zdobyli szturmem obozowe posterunki i przejęli większość terenu obozu. Ruch oporu obejmował ludzi wielu narodowości.
Więźniowie i ofiary
Ofiary w dniu wyzwolenia.
Więźniowie byli poddani kategoryzacji wedle przynależności narodowościowej. Już na bramie napis brzmiał: „Jedem das Seine” (pl. Każdemu co jego (ściśle) lub inaczej: Każdemu to, co mu się należy). Najgorszy więc był status
Żydów
, wśród których odsetek ofiar był największy. Także dramatyczny los był
Świadków Jehowy
, którzy nawet pod groźbą śmierci odmawiali służby w
Wehrmachcie
. Począwszy od września 1939 w obozie znajdowali się również
Polacy
, którzy wraz z Żydami byli umieszczani do połowy 1940 roku w tzw. „obozie specjalnym”, pod namiotami, gdzie umieralność była bardzo duża. W Buchenwaldzie umieszczani również byli
Romowie
i
Sinti
,
Czesi
, a także zakładnicy
holenderscy
i
jeńcy sowieccy
, a także lotnicy alianci zestrzeleni nad Francją oraz duża grupa
duńskich
policjantów. W 1944 roku do obozu trafili również Powstańcy Warszawscy, między innymi z Warszawskiej Woli.
W KL Buchenwald od
1937
do
1945
roku przebywało tam łącznie ok. 250 tys. osób ze wszystkich krajów Europy, liczbę ofiar szacuje się na 56 tys. Wielu więźniów zabijanych było przez powieszenie, zastrzykiem
fenolu
w serce, rozstrzelaniem lub za pomocą gazu w pobliskim
Bernburgu
. Wielu zmarło z wyczerpania już po wyzwoleniu obozu przez Amerykanów. Pochowano ich w grobach indywidualnych koło
Wieży Bismarcka
. Po zburzeniu wieży i wybudowaniu pomnika władze
NRD
ekshumowały ich szczątki i przeniosły do grobów masowych usytuowanych wokół pomnika. Grób ośmiu więźniów polskich zmarłych po wyzwoleniu obozu znajduje się na skraju cmentarza na prawo od pomnika. Przed pomnikiem znajdują się masowe mogiły z
urnami
zawierającymi prochy więźniów (wśród nich bardzo wielu Żydów polskich, niemieckich i austriackich), których zwłoki spalono w
krematoriach
, zmagazynowanymi przez
SS
, nigdy nie odesłanymi do rodzin zmarłych.
Zobacz
biogramy więźniów
.
Dzieje powojenne
W latach
1945
-
1950
, w okresie administracji sowieckiej, na terenie obozu powstał nowy obóz specjalny pod nadzorem
NKWD
który funkcjonował jako miejsce internowania dla nazistowskich przestępców wojennych, a także, pod koniec, przeciwników władzy komunistycznej (niejednokrotnie także byłych więźniów obozów hitlerowskich). Wielu z nich pochowano w lesie za dawnymi koszarami SS w bezimiennych grobach.
W 1958 roku powstały na miejscu dawnej Wieży Bismarcka pomnik i
mauzoleum
. Z budynków obozowych zachowały się b. koszary SS i wille wybudowane dla funkcjonariuszy KL. Dziś w koszarach znajduje się muzeum z programem oprowadzania i działalnością naukową.
Zobacz też
Bibliografia
Wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na
osobnej stronie
.
Linki zewnętrzne