Katedra św. Kanuta w Odense (
duń.
Sankt Knuds Kirke lub Odense Domkirke) –
kościół
położony w centrum
Odense
, przy ulicy Klosterbakken 2. Katedra w diecezji Fyens i kościół dekanalny w
dekanacie
Odense Sankt Knuds Provsti. Nosi wezwanie króla Danii,
św. Kanuta
, który został zamordowany 10 lipca 1086 w leżącym nieopodal drewnianym kościele św. Albana.
Historia kościoła obejmuje ok. 900 lat. Podlegał on w tym czasie różnym przebudowom i zmianom stylu architektonicznego, tak z zewnątrz jak i wewnątrz. Dziś jest uważany za jeden z najpiękniejszych przykładów architektury
gotyckiej
na terenie
Danii
[1].
Historia
Kościół romański
Niewiele wiadomo o początkach kościoła. Według źródeł, w tym kronik angielskiego mnicha Ælnotha z Canterbury, król Kanut IV 10 lipca 1086 został zamordowany wraz ze swym bratem Benedyktem i 17 towarzyszami w pobliskim kościele św. Albana (Sankt Albani Kirke), po tym jak znaleźli w nim schronienie przed zrewoltowanymi wieśniakami.
Na miejscu obecnej budowli stał romański kościół, który spłonął w pożarze w 1248. Resztki tego kościoła, wzniesionego z
tufu wapiennego
znaleziono pod obecnym budynkiem. Są one widoczne na terenie obecnej
krypty
. Jest to prawdopodobnie ten kościół, o którego założeniu w 1095 wspominał mnich Ælnoth. Nie wiadomo, kiedy kościół ten został ukończony.
Kościół gotycki
Budowę obecnej katedry podjęto za rządów
biskupa
Gisico (1287-1300). Katedra została zbudowana w stylu
gotyckim
z czerwonej
cegły
, z typowymi dla architektury gotyku ostrymi
łukami
i
sklepieniami
. Wybrano cegłę ponieważ była ona tańsza i łatwiejsza w procesie budowania, niż tuf wapienny.
Budowa nowej swiatyni zajęła około dwóch stuleci. Gotową świątynię konsekrowano 30 kwietnia 1499. Była to budowla na planie
krzyża łacińskiego
, bez wieży. Istniejącą nadal kryptę powiększono i umieszczono w niej
relikwiarz
św. Kanuta, żeby umożliwić przybywającym pielgrzymom oddawanie czci świętemu.
W katedrze jest pochowany w 1513 król Danii
Jan Oldenburg
(zm. 1513) oraz jego małżonka,
Krystyna saska
(duń. Christine af Sachsen; zm. 1521). Oboje byli pierwotnie pochowani w kościele klasztornym franciszkanów w Odense. Okazałą kaplicę grobową zbudował niemiecki rzeźbiarz Claus Berg z Lubeki. Po wyburzeniu kościoła w 1807 kaplicę i doczesne szczątki obojga małżonków przeniesiono do obecnej katedry, gdzie nadal się znajdują. Innym dziełem Berga, również przeniesionym z kościoła pofranciszkańskiego do katedry był imponujący ołtarz główny, powstały w latach 1515-1525, jeden z najcenniejszych tego typu zabytków na terenie Danii.
W grobowcu królewskim spoczywa także syn Jana i Krystyny, król
Chrystian II Oldenburg
i jego małżonka
Izabela Habsburg
.
W październiku 1536 król
Chrystian III Oldenburski
odgórnie wprowadził w Danii
reformację
, usunął dotychczasowych
biskupów
ze stanowisk i zajął dobra ziemskie
Kościoła
. Od tego momentu katedra stała się protestancka.
W 1586 zbudowano wieżę zachodnią. Wisi w niej obecnie pięć dzwonów.
W 1633 zbudowano kaplicę Valkendorfa, rozebraną w 1868 podczas gruntownej
restauracji
katedry.
W 1634 teolog i reformator Thomas Kingo został wybrany luterańskim biskupem Odense. Był on autorem wielu
psalmów
i
hymnów
kościelnych. Razem z
Hansem Adolphem Brorsonem
i
Nikolaiem Grundtvigiem
należy do największych psalmistów Danii.
W 1752 Amdie Worm zbudował w katedrze organy, w późniejszym czasie przebudowane.
Po restauracji katedry w latach 70. XIX w. ponownie otwarto zamkniętą od czasów reformacji kryptę z relikwiami św. Kanuta.
Wyposażenie
Ołtarz główny
Do najcenniejszych elementów wyposażenia należy pozłacany
ołtarz
główny z 1515–1525, dzieło snycerza Clausa Berga. Ołtarz uniknął szczęśliwie zniszczeń z czasów reformacji, ponieważ znajdował się w pobliżu grobów królewskich. Claus Berg (1475-1532), niemiecko-duński rzeźbiarz i malarz urodził się w
Lubece
. Prawdopodobnie pracował w warsztacie
Wita Stwosza
w
Norymberdze
. Na początku XVI w. został zaproszony przez królową Krystynę do Odense. Wykonał szereg ołtarzy i krucyfiksów dla kościołów Danii. Zyskał sławę jako najwybitniejszy twórca swojej epoki w Europie północnej. Ołtarz główny powstał na zamówienie królowej Krystyny po śmierci jej męża, króla Jana Oldenburga w 1513 i znajdował się pierwotnie w nieistniejącym już kościele franciszkanów. Jest najwybitniejszym dziełem Berga. Wysokie na 5 m, bogato zdobione, trzyczęściowe dzieło wypełnia ok. 300 starannie wyrzeźbionych, pozłacanych figur.
W części centralnej ukazany jest Chrystus ukrzyżowany na
drzewie życia
. Otaczają go apostołowie, postacie z Biblii i historii kościoła, w tym
św. Franciszek z Asyżu
. Ponad Chrystusem umieszczona jest scena koronacji Maryi na królową Niebios przez
Ojca
i
Syna
. Otaczają ich muzykujący aniołowie.
Na skrzydłach bocznych ołtarza umieszczone są sceny z życia Jezusa i Maryi, od
Narodzenia
(lewe skrzydło) do
Wniebowzięcia
i
Zesłania Ducha Świętego
(prawe skrzydło).
W centrum
predelli
ukazany jest Chrystus a po obu jego stronach członkowie rodziny królewskiej. Po lewej król Chrystian II (z brodą), jego ojciec – zmarły król Jan Oldenburg, brat – książę Frans i syn – książę Hans. Po prawej stronie widnieje wdowa po królu Janie, królowa Krystyna a także druga żona Chrystiana, królowa Izabela oraz siostra Chrystiana, Elżbieta (1485–1555), żona elektora brandenburskiego Joachima I Nestora.
Realistyczny sposób przedstawienia postaci wskazuje, iż artysta czerpał inspirację z dorobku sztuki południowoniemieckiej[2].
Krypta
Krypta jest pozostałością po wcześniejszym, kamiennym kościele romańskim. Zamknięta od czasów reformacji i zapomniana, została ponownie odkryta podczas restauracji w latach 70. XIX w. i otwarta. W posadzce widnieją płyty nagrobne królewskich osobistości.
W krypcie znajdują się dwa relikwiarze zawierające doczesne szczątki króla Danii, św. Kanuta i jego brata Benedykta, którzy ponieśli wraz z 17 towarzyszami męczeńską śmierć w kościele św. Albana 10 lipca 1086.
Przeprowadzono szereg badan mających na celu sprawdzenie czy znajdujące się w relikwiarzach szczątki istotnie należą do św. Kanuta. Badania wykazały autentyczność zwłok królewskich a ustalone w ich wyniku szczegóły potwierdziły m.in. tradycję, iż król zginął modląc się na kolanach przed ołtarzem[3].
Organy
Organy główne
Organy główne Marcussena z prospektem Worma.
W 1752 organmistrz Amdie Worm z Engum koło
Vejle
zbudował dla katedry
organy
główne. Miały one 42
głosy
podzielone na 3 manuały (Hauptwerk, Rückpositiv, Brustwerk) i pedał. Z tego instrumentu zachował się do dzisiaj tylko prospekt organowy.
W 1862 zakład organmistrzowski
Marcussen & Søn
zbudował nowe, 40-głosowe organy, przebudowane przez ten sam zakład w 1934 i powiększone do 53 głosów.
W 1965 ten sam zakład raz jeszcze przebudował organy zachowując jednak oryginalny zestaw
piszczałek
z lat 1862–1934.
W trakcie późniejszych przebudów dodany został czwarty manuał – Crescendowerk.
Organy maja mechaniczną
trakturę
gry i elektryczno-pneumatyczną trakturę rejestrową. Organy maja następującą dyspozycję[4][5]:
Hovedværk | Rygpositiv | Brystværk | Crescendoværk | Pedal |
Quintatön 16' Principal 8'
Spidsfløjte
8'
Oktav
4' Spidsfløjte 4'
Quint
22/3′ Oktav 2' Mixtur V Scharf IV
Trompet
16' Trompet 8'
| Principal 8' Quintatön 8' Gedakt 8' Oktav 4' Rørfløjte 4' Oktav 2' Gemshorn 2' Quint 11/3′ Sesquialtera II Scharf IV-VI Dulcian 16'
Krumhorn
8'
| Gedakt 8' Principal 4' Gedaktfløjte 4' Oktav 2' Waldfløjte 2' Sivfløjte 1' Cymbel III Regal 16'
Skalmeje
8'
| Bordun 16′ Rørfløjte 8′ Fugara 8′ Vox celeste 8′ Principal 4′ Traversfløjte 4′ Spidsquint 22/3′ Nathorn 2′
Terz
13/5′ Oktav 1′ Mixtur IV-V
Fagot
16′
Obo
8′
| Principal 16′ Subbas 16′ Oktav 8′ Gedakt 8′ Oktav 4′ Hulfløjte 4′ Nathorn 2′ Mixtur VI
Basun
32′ Basun 16′ Trompet 8′ Trompet 4′
|
- Połączenia Hovedværk+Rygpositiv, Hovedværk+Brystværk, Hovedværk+Crescendoværk, Rygpositiv+Crescendoværk, Brystværk+Crescendoværk, Pedal+Hovedværk, Pedal+Rygpositiv, Pedal+Brystværk, Pedal+Crescendoværk,
- Generalcrescendo, Tutti.
- Setzer: 4 x 2000 kombinacji
Organy w prezbiterium
W 1998 postanowiono zbudować organy w prezbiterium. Zadanie to powierzono organmistrzowi Carstenowi Lundowi. Organy były gotowe w sierpniu 1999. Ich intonacja i system dźwiękowy nawiązuje do epoki baroku, jakkolwiek nadają się rowniez do wykonywania muzyki z wcześniejszych epok. Jest to zwłaszcza zasługą 16-stopowego głosu Vox Humana. Organy w prezbiterium używane są podczas nabożeństw, pogrzebów i koncertów.
Organy mają następującą dyspozycję:
Hovedværk | Positiv | Soloværk a-a3 | Pedal |
Quintadena 16' Principal 8' Gedacht 8' Oktav 4' Gemshorn 4' Oktav 2' Mixtur IV Trompet 8'
| Rørfløjte 8' Italiensk Fløjte 4' Blokfløjte 2' Nasat 22/3′ Terts 13/5′ Scharff II Trompet 8' (transmisja z Hovedværk)
| Tværfløjte 4' Vox Humana 16'
| Subbas 16' Principalbas 8' Oktavbas 4' Basun 16'
|
- Połączenia: Positiv-Hovedværk, Hovedværk-Pedal, Positiv-Pedal
-
Tremulant
dla Hovedværk i Positiv
- Tremulant dla Soloværk.
- Cymbelstern (Stella Gloria)
- ptaszki (rejestr mechaniczny)
Organy w krypcie
Znajdujące się w krypcie 5-głosowe organy zbudował pierwotnie ok. 1840 organmistrz Jens Johan Gregersen dla Bodilsker na
Bornholmie
.
W 1906 organy te przeniesiono do Øde Førslev w
Haslev
na
Zelandii
. W 1998 przeszły one w ręce prywatne i zostały podarowane katedrze w Odense.
Są używane podczas nabożeństw i koncertów. Mają następującą dyspozycję:
Gedacht 8' Fugara 8' Principal 4' Rørfløjte 4' Oktav 2'
|
Carillon
W
latarni
wieży, tuż pod
hełmem
wisi 48 dzwonów tworzących katedralny
carillon
.
W dni powszednie jest on uruchamiany automatycznie ze specjalnego stołu gry. Można rowniez grac na nim ręcznie, jak to ma miejsce podczas głównych świąt kościelnych, w tym rocznicy śmierci św. Kanuta – 10 lipca.
Przypisy
- ↑ Odense. W: Monika Witkowska, Joanna Hald, Marek Pernal, Jakub Sito, Barbara Sudnik-Wójcikowska: Första klass reseguider: Danmark. Wyd. 2. Stockholm: Streiffert Förlag AB, 2008, s. 174. . (
szw.
)
- ↑ Odense domkirke:
Claus Bergs altertavle
(
duń.
). [dostęp 2010-08-31].
- ↑ Odense domkirke:
Helgeskrinet
(
duń.
). [dostęp 2010-08-31].
- ↑ Odense domkirke:
Orglerne
(
duń.
). [dostęp 2010-08-31].
- ↑ Dyspozycja organów została opracowana na podstawie stron: Wirtualne Centrum organowe – Słownik terminów organowych
http://organy.art.pl/slownik.php
i Gdańskie Organy – Organy Katedry w Oliwie, autor Marek Michalak
http://organy.art.pl/slownik.php
http://www.gdanskie-organy.com/organs.php?lang=pl&loc=oliwa&tab=stoplist
. Wynika z nich, iż w polskiej terminologii obowiązuje terminologia niemiecka, jakkolwiek niektóre nazwy instrumentów mogą być tłumaczone na jęz. polski, jeżeli mają odpowiedniki. Dyspozycja w jęz. duńskim została zachowana, ponieważ również bazuje ona na niemieckiej.
Źródła